Kara za nielegalne użytkowanie budynku. Kiedy przedawnienie?

Zagadnienie przedawnienia kary z tytułu nielegalnego użytkowania obiektu pojawiło się w orzecznictwie stosunkowo niedawno. Konstrukcja jurydyczna tej koncepcji opiera się na podwójnym odesłaniu prawnym zawartym w art. 59g ust. 5 oraz art. 59f ust. 1 Prawa budowlanego. W skrócie rzecz ujmując chodzi w nich o to, że do kary z tytułu nielegalnego przystąpienia do użytkowania obiektu budowlanego stosuje się odpowiednio przepisy działu III ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa. Z kolei Dział III Ordynacji podatkowej zawiera rozdział 8 zatytułowany _ Przedawnienie _. Przepisy tego rozdziału przewidują możliwość przedawnienia zobowiązań podatkowych (art. 70), przedawnienie należności płatników i inkasentów (art. 71 w związku z art. 70), możliwość niepowstawania obowiązku podatkowego (art. 68) oraz szczegółowe zasady w przedmiocie biegu terminów. Przedawnienie kary wynika właśnie z faktu odpowiedniego stosowania powyższych przepisów.

Jednym z pierwszych orzeczeń dotyczących zagadnienia przedawnienia kary z tytułu nielegalnego przystąpienia do użytkowania obiektu był wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 16 maja 2008 r. (II SA/Kr 260/08), w którym sąd ten - jak się wydaje - dopuścił możliwość samego przedawnienia na podstawie art. 70 § 1 Ordynacji podatkowej.

Kolejne wyroki sądów administracyjnych w tej materii przesądziły samą możliwość przedawnienia kary z tytułu nielegalnego użytkowania obiektu budowlanego, mimo że dają się zauważyć argumenty przeciwne tej koncepcji. Odmiennie jednak traktowano długość terminu przedawnienia, jak i sposób jego obliczania.

Kiedy można żądać jej zniesienia

W nowszych judykatach podaje się bowiem, że odpowiednie zastosowanie znajduje art. 68 § 1 Ordynacji podatkowej, co wskazywałoby na 3 letni okres przedawnienia kary, liczony od końca roku kalendarzowego, w którym przystąpiono do nielegalnego użytkowania obiektu. Innymi słowy, obowiązek uiszczenia kary za samowolne przystąpienie do użytkowania obiektu budowlanego nie powstanie, jeżeli postanowienie o nałożeniu kary zostanie doręczone po upływie trzech lat od końca roku kalendarzowego, w którym doszło do użytkowania obiektu budowlanego lub jego części z naruszeniem przepisów Prawa budowlanego. Terminem początkowym tego okresu jest 1 stycznia roku następującego po roku, w którym przystąpiono do użytkowania obiektu budowlanego lub jego części bez powiadomienia właściwego organu o zakończeniu budowy stosownie do unormowania zawartego w art. 54 cyt. ustawy lub bez uzyskania ostatecznej decyzji o pozwoleniu na użytkowanie (art. 55).

Doręczenie takiej decyzji po upływie określonego terminu będzie więc bezskuteczne, tzn. obowiązek uiszczenia kary, mimo spełnienia pozostałych warunków jego powstania, nie powstanie (por. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z 10 listopada 2009 r., II SA/Bd 730/09 oraz w tej samej sprawie wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 25 lutego 2011 r., II OSK 386/10).

Uznając trzyletni termin, nieco inaczej w kwestii rozpoczęcia jego biegu wypowiedziały się sądy: Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy w wyroku z 23 kwietnia 2008 r. (II SA/Bd 163/08) oraz Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w wyroku z 20 listopada 2009 r. (II SA/Po 9/09). W myśl bowiem powyżej przywołanych orzeczeń, aby zobowiązanie do zapłacenia kary za nielegalne użytkowanie obiektu budowlanego mogło powstać, decyzja o wymierzeniu tej kary powinna być doręczona użytkownikowi w ciągu trzech lat od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek uzyskania pozwolenia na użytkowanie obiektu.

Odszkodowanie za instalacje przechodzące przez działkę

Z kolei Naczelny Sąd Administracyjny zajął stanowisko w tej kwestii m.in. w dwóch wyrokach z 8 grudnia 2009 r. (II OSK 1023/09 oraz II OSK 1110/09), gdzie zaakceptował co do zasady pogląd, o tym, że możliwe jest przedawnienie kary z tytułu nielegalnego użytkowania obiektu. Co do terminu przedawnienia stwierdził jednak, że jego długość zależy od tego, czy inwestor złożył wniosek o pozwolenie na użytkowanie (zawiadomił o zakończeniu robót). Uznał ostatecznie, że na gruncie art. 57 ust. 7 Prawa budowlanego należy stosować art. 68 § 1 Ordynacji podatkowej w sytuacji, w której inwestor złożył wniosek o udzielenie pozwolenia na użytkowanie obiektu budowlanego, a organ nie przeprowadził obowiązkowej kontroli.

Mamy tutaj - jak się wydaje - do czynienia z trzyletnim terminem przedawnienia. Natomiast w przypadku gdy inwestor nie złożył wniosku o udzielenie pozwolenia na użytkowanie obiektu, należy stosować odpowiednio art. 68 § 2 Ordynacji podatkowej, co prowadzi do wniosku, że w tej sytuacji do przedawnienia dochodzi, jeżeli decyzja została doręczona po upływie 5 lat od dnia przystąpienia do użytkowania obiektu budowlanego.

W praktyce organów przedawnienie kary z tytułu nielegalnego przystąpienia do użytkowania obiektu oznacza konieczność ustalenia dodatkowego faktu w postępowaniu wyjaśniającym, a mianowicie daty przystąpienia do użytkowania, gdyż - jak wskazano w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 5 lutego 2010 r. (II SA/Po 604/09). Okoliczność ta ma pierwszorzędne znaczenie dla oceny, czy w dacie orzekania przez organy w przedmiocie kary z tytułu nielegalnego użytkowania części budynku nie nastąpiło już przedawnienie powyższego obowiązku finansowego z tytułu samowolnego przystąpienia do użytkowania obiektu budowlanego.

Autor jest aplikantem radcowskim w Kancelarii Celichowski Szyndler i Partnerzy