Wyrok z dnia 2 października 2003 r., V CK 228/02

Zatwierdzona i ogłoszona w trybie określonym ustawą z dnia 10 kwietnia
1997 r. - Prawo energetyczne (Dz.U. Nr 54, poz. 348 ze zm.) taryfa dla energii
cieplnej obowiązuje z upływem terminu określonego w art. 47 ust. 4 tej
ustawy, chyba że strony w umowie sprzedaży energii określiły inne warunki
wprowadzenia zmian w zakresie cen i stawek opłat lub inny sposób
rozliczenia.

Sędzia SN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
Sędzia SN Hubert Wrzeszcz
Sędzia SN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Huty "C.", S.A w S. przeciwko
Przedsiębiorstwu Energetyki Cieplnej w D.G. o zapłatę, po rozpoznaniu na
rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 2 października 2003 r. kasacji strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 21 listopada 2001 r.
zmienił zaskarżony wyrok i oddalił apelację oraz zasądził od pozwanego
Przedsiębiorstwa na rzecz powodowej Huty kwotę 2700 zł tytułem kosztów
postępowania apelacyjnego; zasądził od pozwanego Przedsiębiorstwa na rzecz
powodowej Huty kwotę 8795 zł tytułem kosztów procesu za instancję kasacyjną.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo ustalając, że strony wiązała umowa
dostawy energii cieplnej z dnia 31 sierpnia 1993 r. Pozwane Przedsiębiorstwo
Energetyki Cieplnej nie zapłaciło należności za energię dostarczoną przez
powodową Hutę "C." w okresie od marca 1999 r. do grudnia 1999 r., stanowiącej
różnicę pomiędzy ceną wynikającą z powołanej umowy, a ceną ustaloną w
postępowaniu administracyjnym, zatwierdzoną przez Prezesa Urzędu Regulacji
Energetyki. Taryfa ta została opublikowana dnia 10 sierpnia 1999 r. w Dzienniku
Urzędowym Województwa Śląskiego. Ustalone ceny i opłaty wiążą - zdaniem Sądu
Okręgowego - stronę pozwaną.
W uwzględnieniu apelacji tej strony Sąd Apelacyjny - zaskarżonym
orzeczeniem - zmienił wyrok Sądu Okręgowego i powództwo oddalił.
Sąd drugiej instancji stwierdził, że do oceny charakteru prawnego cen
ustalonych w taryfach mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego, pozwalające
na przyjęcie, że są to ceny maksymalne w rozumieniu art. 538 k.c. Z odwołaniem
się do zasady wynikającej z art. 5 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo
energetyczne (Dz.U. Nr 54, poz. 348 ze zm. - dalej: "Pr.energ."), że stosunki
prawne pomiędzy odbiorcami a przedsiębiorcami energetycznymi są stosunkami
umownymi, istnieje - w ocenie Sądu Apelacyjnego - uzasadniona podstawa do
przyjęcia, iż strony, w szczególności odbiorcy są uprawnieni do negocjowania cen
taryfowych. Zatwierdzenie i opublikowanie taryfy dla powódki nie stworzyło zatem
prawnych podstaw do przyjmowania automatyzmu jej obowiązywania dla
odbiorców.
Kasację złożyła powodowa Huta "C.". Skarżąca powołując się na podstawę z
art. 3931 pkt 1 k.p.c. zarzuciła błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 3
pkt 17, art. 47 pkt 4 Pr.energ. przez przyjęcie, że termin wejścia w życie
zatwierdzonej w trybie art. 45 Pr.energ. taryfy dla ciepła określony w art. 47 pkt 4
Pr.energ. nie wiązał odbiorcy i był uzależniony od jego złożenia przez odbiorcę
pozytywnego oświadczenia woli o terminie obowiązywania taryfy.
Ponadto skarżąca zarzuciła naruszenie art. 233 § 1 oraz art. 382 k.p.c. przez
sprzeczność istotnych ustaleń Sądu Apelacyjnego z zebranym materiałem
dowodowym przez ustalenie, że z umowy stron z dnia 31 sierpnia 1993 r., a w
szczególności § 13 i 16 wynika konieczność wyrażenia zgody przez pozwanego na
wejście w życie taryfy ustalonej w trybie decyzji administracyjnej.
Skarżąca wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę wyroku i
uwzględnienie powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Bezsporne jest, że powodowa Huta "C." jest przedsiębiorstwem
energetycznym mającym koncesję. Stosownie do art. 47 Pr.energ.,
przedsiębiorstwa energetyczne posiadające koncesje mają obowiązek ustalania
taryf, które podlegają zatwierdzeniu przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki.
Zatwierdzenie lub odmowa zatwierdzenia taryfy przez Prezesa następuje decyzją
administracyjną, która powinna być wydana w terminie 30 dni od dnia
przedstawienia taryfy do zatwierdzenia (art. 47 ust. 2). Odmowa zatwierdzenia
taryfy może nastąpić jedynie w razie stwierdzenia niezgodności taryfy z zasadami i
przepisami, o których mowa w art. 45 i 46 Pr.energ. Artykuł 45 stanowi, że taryfy dla
paliw gazowych, energii elektrycznej i ciepła powinny zapewnić pokrycie
uzasadnionych kosztów działalności przedsiębiorstw energetycznych w zakresie
wytwarzania, przetwarzania, magazynowania, przesyłania lub obrotu paliwami i
energią, kosztów modernizacji, rozwoju oraz ochrony środowiska a także zapewnić
ochronę interesów odbiorców przed nieuzasadnionym poziomem cen. Taryfa ma
zatem pokryć uzasadnione koszty działalności przedsiębiorstwa energetycznego i
zapewnić niezbędne środki do samofinansowania jego działalności. Potwierdzają to
liczne postanowienia ustawy obowiązujące przy ustalaniu taryfy i nałożenie na
Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki ustawowego obowiązku działania na rzecz
równoważenia interesów przedsiębiorstw energetycznych oraz odbiorców paliw i
energii (art. 23 Pr.energ.). Przedsiębiorstwa energetyczne świadczą specyficzne
rodzaje usług, które zaspokajają elementarne potrzeby bytowe ludności i muszą być
dostępne powszechnie, bez względu na poziom zamożności społeczeństwa.
Zrozumiała jest zatem regulacja przez właściwe organy ceny i tym samym
ograniczenie zysku przedsiębiorcy, mimo że usługi te mają charakter komercyjny.
Artykuł 3 pkt 17 Pr.energ. określa taryfę jako zbiór cen i opłat oraz warunków ich
stosowania, opracowany przez przedsiębiorstwo energetyczne i wprowadzony jako
obowiązujący dla określonych w nim odbiorców w sposób określony ustawą.
Oczywiste jest, że przepisy ani odmowa odbiorcy nie mogą prowadzić do
wymuszenia prowadzenia przez przedsiębiorstwo energetyczne działalności
gospodarczej ze stratą. Ustawa, nakładając obowiązek zatwierdzenia taryf,
przewiduje także obowiązek ich stosowania (art. 56 ust. 1 pkt 5), oraz sankcje za
stosowanie cen i taryf wyższych od zatwierdzonych (art. 56 ust. 1 pkt 6).
Naruszenie przepisów o taryfach stanowi naruszenie określonych przepisami prawa
warunków wykonywania koncesjonowanej działalności gospodarczej w rozumieniu
art. 22 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej (Dz.U.
Nr 101, poz. 1178 ze zm.).
Bezprzedmiotowe są rozważania o możliwości stosowania przez
przedsiębiorstwo energetyczne, w indywidualnie negocjowanych umowach, cen
niższych niż przewidziane w taryfie, ponieważ w przedmiotowej sprawie spór nie
dotyczył w ogóle wysokości ustalonych opłat, a wyłącznie terminu zastosowania
nowej taryfy. Pozwany wskazywał, że nie kwestionuje ustalonych cen, lecz
wyłącznie termin wejścia w życie taryfy. Zapatrywanie Sądu Apelacyjnego, że sama
taryfa nie stwarzała podstaw prawnych do przyjmowania automatyzmu jej
obowiązywania dla odbiorców, którzy są uprawnieni do negocjowania cen
taryfowych odnieść zatem należy, w bezspornych okolicznościach sprawy, do
terminu wejścia w życie taryfy. Warunkami obowiązywania taryfy, których spełnienia
pozwany nie kwestionował, są ogłoszenie zatwierdzonej taryfy we właściwym
miejscowo wojewódzkim dzienniku urzędowym i upływ co najmniej 14 dni od czasu
publikacji tej taryfy.
Strony pozostawały w stosunku zobowiązaniowym o charakterze ciągłym
nawiązanym na podstawie wieloletniej umowy z dnia 31 sierpnia 1993 r. Umowa
stron nie przewiduje, że zmiana wysokości opłat wymaga powiadomienia odbiorcy z
odpowiednio dłuższym wyprzedzeniem, co pozwala na wnioskowanie, iż ustawowy
wymóg publikacji taryfy, stanowiący warunek wprowadzenia jej w życie był
wystarczający dla odbiorcy. (...) Nie można zatem zasadnie zarzucać, że
wprowadzenie nowej taryfy nastąpiło bez uprzedniego poinformowania o tym
odbiorców, w tym także pozwanego Przedsiębiorstwa. Trafnie zatem powodowa
Huta odwoływała się w toku postępowania, także w instancji kasacyjnej, do
postanowienia § 16 umowy, pominiętego przez Sąd Apelacyjny. Stanowi ono, że
wszelkie zmiany dotyczące wytwarzania energii cieplnej, jej przesyłania i
sprzedaży, wynikające z przepisów ogólnie obowiązujących lub zarządzeń i
wytycznych właściwych władz, wiążą strony w dacie ich wprowadzenia i stanowią
odpowiednią zmianę umowy bez potrzeby jej wypowiadania i zawierania nowej
umowy.
Pozwany pozostaje nadal w ciągłym stosunku zobowiązaniowym z Hutą,
pobiera od powódki energię cieplną i dowodzi, że ekonomicznie uzasadnione
koszty pozyskania tej energii ustalone w taryfie mogą być zastosowane dopiero po
uzyskaniu akceptacji co do terminu ich wejścia w życie przez odbiorcę ciepła. Takie
zapatrywanie nie znajduje potwierdzenia zarówno w treści powołanej umowy
wiążącej strony, jak i przepisach Prawa energetycznego. Zatwierdzona i ogłoszona
w trybie określonym ustawą z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne taryfa
dla energii cieplnej obowiązuje z upływem terminu określonego w art. 47 ust. 4 tej
ustawy, chyba że strony w umowie sprzedaży energii określiły inne warunki
wprowadzenia zmian w zakresie cen i stawek opłat lub sposób rozliczenia.
Autonomia decyzyjna stron nie została w tym zakresie wyłączona ani ograniczona,
co potwierdza art. 5 ust. 2 Pr.energ., który wśród obligatoryjnych składników umowy
o dostarczenie energii wymienia obowiązek włączenia do jej treści postanowień
dotyczących cen i stawek opłat oraz warunków wprowadzenia w nich zmian.
Z tego wynika, że kasacja powódki oparta na naruszeniu prawa materialnego
okazała się uzasadniona. Wykładnia oświadczenia woli należy do kwestii prawnych,
gdyż stwierdzone w tym zakresie wadliwości stanowią naruszenie przepisów prawa
materialnego przez błędną ich wykładnię. Istniały więc podstawy do orzeczenia co
do istoty sprawy (art. 39315 k.p.c.).