Wyrok z dnia 8 czerwca 2005 r., V CK 286/05

Wskazanie przez nadawcę przesyłki w liście przewozowym osoby trzeciej
jako opłacającej należności przewozowe (płatnika) nie jest równoznaczne ze
zwolnieniem nadawcy lub odbiorcy przesyłki z obowiązku ich zapłaty
przewoźnikowi, jeżeli skutek taki nie został objęty wolą stron umowy
przewozu.

Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
Sędzia SN Marian Kocon
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Polskich Kolei Państwowych "C.", S.A. w
W. przeciwko R. Spółce Węglowej, S.A. w R. i Kompanii Węglowej S.A. w K. o
zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 8 czerwca 2005 r.
kasacji pozwanej Kompanii Węglowej, S.A. w K. od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Katowicach z dnia 13 października 2004 r.
oddalił kasację i zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 3600 zł tytułem
kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Apelacyjny uwzględnił w części apelację powodowej spółki (przewoźnika) i
zasądził od pozwanej Kompanii Węglowej, S.A. kwotę 325 009,80 zł z ustawowymi
odsetkami, a w pozostałej części oddalił apelację. Sąd stwierdził, że obowiązek
zapłaty przewoźnikowi tzw. przewoźnego z tytułu umowy przewozu spoczywa
bezpośrednio na nadawcy, a wskazanie przez nadawcę w liście przewozowym
innego podmiotu jako zobowiązanego do zapłaty przewoźnego nie zwalnia
nadawcy z obowiązku spełnienia świadczenia wobec przewoźnika. W ocenie Sądu,
zastrzeżenie w liście przewozowym spełnienia świadczenia pieniężnego przez
osobę trzecią, płatnika, skutkuje przyjęciem przez nadawcę ryzyka wypłacalności
tego płatnika, niezależnie od stosunków obligacyjnych łączących go z
przewoźnikiem. Sąd Apelacyjny uznał ponadto, że zawierane przez powódkę,
umowy rozliczeniowe z płatnikami nie miały charakteru zwalniającego z długu
wobec przewoźnika potencjalnych nadawców lub odbiorców przesyłki z tytułu
obowiązku zapłaty przewoźnego. Brak podstaw do zastosowania art. 5 k.c. Sąd
Apelacyjny uzasadnił niewykazaniem przez stronę pozwaną, jaka konkretnie
zasada współżycia społecznego została naruszona i które okoliczności uzasadniają
podniesienie tego zarzutu.
W kasacji pozwanej, opartej na pierwszej podstawie kasacyjnej, zarzucono
naruszenie art. 391 k.c., uzasadniając je błędną oceną Sądu, że wpisanie w
rubrykach 17 i 21 listów przewozowych przez pozwaną (nadawcę) numeru
identyfikującego osobę trzecią oraz numeru umowy rozliczeniowej nadaje umowie
stron charakter umowy o spełnienie świadczenia przez osobę trzecią (płatnika), z
przyjęciem odpowiedzialności gwarancyjnej pozwanej względem powódki. Ponadto
zarzucono naruszenie art. 47 § 2 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. - Prawo
przewozowe (jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 50, poz. 601 ze zm. - dalej:
"Pr.przew.") przez jego pominięcie i w konsekwencji wadliwą aprobatę przez Sąd
odwoławczy stanowiska Sądu pierwszej instancji, że wskazania listów
przewozowych co do osoby opłacającej należności przewozowe nie mogą być
traktowane jako ,,zastrzeżenia umowne" ze względu na niespełnianie wymogów co
do reprezentacji. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
W orzecznictwie trafnie podkreślono, że zgodnie z art. 90 Pr.przew.
pierwszeństwo stosowania mają przepisy Prawa przewozowego, a przepisy ogólne
zawarte w kodeksie cywilnym, w tym także mające za przedmiot regulacji umowę
przewozu, mają zastosowanie posiłkowe, gdy przepisy szczególne danego
zagadnienia nie regulują albo gdy nie regulują go w sposób wyczerpujący (por.
uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 1999 r., II CKN 231/98,
OSNC 1999, nr 10, poz. 179). Ponieważ przepisy Prawa przewozowego nie
stanowią expressis verbis o obowiązku nadawcy przesyłki zapłaty przewoźnikowi
wynagrodzenia za wykonanie jej przewozu, należy sięgnąć do przepisów kodeksu
cywilnego. Przepis art. 774 k.c. przewiduje, że przewoźnik zobowiązuje się w
zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa do przewiezienia za
wynagrodzeniem m.in. rzeczy. Okolicznością bezsporną jest, że kontrahentem
przewoźnika w umowie przewozu rzeczy jest - według terminologii kodeksu
cywilnego - wysyłający przesyłkę, na którym spoczywa obowiązek zapłaty
przewoźnikowi wynagrodzenia na podstawie art. 353 § 1 w związku z art. 774 k.c.
Wszystkie ewentualne modyfikacje tego ustawowego obowiązku wysyłającego
wymagają wyraźnego umownego uzgodnienia przez strony umowy przewozu,
dopuszczalnego w ramach wyznaczonych zasadą swobody kontraktowej.
Na podstawie art. 38 ust. 1 i ust. 2 pkt 4 Pr.przew. nadawca składa
przewoźnikowi na przesyłkę towarową list przewozowy, w którym zamieszcza m.in.
wskazanie sposobu rozliczeń. Czynności te może również wykonać osoba oddająca
przewoźnikowi przesyłkę do przewozu, gdyż na podstawie art. 47 ust. 2 Pr.przew.
uważa się ją za upoważnioną przez nadawcę do wykonywania wszelkich czynności
związanych z zawarciem umowy przewozu. W piśmiennictwie dominuje jednolite
stanowisko, że funkcja dowodowa listu przewozowego polega na tym, iż list ten
stanowi dowód zawarcia umowy przewozu, jej treści oraz dowód wykonania umowy
przewozu. Z zapisów poczynionych w listach przewozowych wynika jedynie, że
nadawca określił płatnika mającego opłacić należności przewozowe. Jednakże
brzmienie listów przewozowych nie obejmuje żadnych adnotacji mających
wskazywać na to, aby strony mowy przewozu uzgodniły, że określenie przez
nadawcę płatnika jest równoznaczne ze zwolnieniem nadawcy z jego
podstawowego obowiązku wynikającego z umowy przewozu, a mianowicie zapłaty
wynagrodzenia przewoźnikowi na wypadek, gdyby wskazany płatnik nie dokonał
zapłaty. Skarżący trafnie podniósł, że konsekwencją wpisów w rubrykach 17 i 21
listów przewozowych jest określenie technicznego sposobu rozliczenia się stron bez
zmiany zasad odpowiedzialności za zapłatę przewoźnego, wynikających z kodeksu
cywilnego i Prawa przewozowego. Oznacza to, że dopóki strony umowy przewozu
nie uzgodniły w niej zwolnienia wysyłającego z obowiązku zapłaty wynagrodzenia
przewoźnikowi, dopóty samo wskazanie osoby trzeciej jako płatnika nie jest
równoznaczne z zastrzeżeniem zwolnienia przez strony umowy przewozu.
Z ustaleń wynika, że zastrzeżenia w listach przewozowych dotyczące wskazania
osoby płatnika, nadawca uczynił na podstawie wskazania swojego kontrahenta -
kupującego, co nie przeczy stanowisku, że było to wyłącznie własne przyrzeczenie
nadawcy poczynione wobec przewoźnika odnośnie do tego, kto opłaci przewoźne.
Nie może być ono jednak utożsamiane z równoczesną milczącą zgodą przewoźnika
na zwolnienie nadawcy z obowiązku zapłaty przewoźnego, a treść listu
przewozowego nie daje podstaw do przyjęcia, aby przewoźnik aprobował taki
zamiar nadawcy.
Trafnie podkreślił Sąd Apelacyjny, że postanowienia umowy sprzedaży węgla,
regulujące sposób ponoszenia kosztów jego transportu, której wykonanie wymagało
zawarcia umowy przewozu celem wydania przedmiotu sprzedaży kupującemu
odbiorcy, nie mogą być bezpośrednio przenoszone na stosunki zobowiązaniowe
stron umowy przewozu, przewoźnik bowiem nie był stroną umowy sprzedaży. Skoro
treść listów przewozowych i poczynione ustalenia nie dają podstaw do przyjęcia,
aby zamiar nadawcy wskazania osoby płatnika z równoczesnym skutkiem
zwalniającym nadawcę z obowiązku zapłaty przewoźnego został zaaprobowany
przez przewoźnika jako jego kontrahenta, zasadne jest stanowisko, że strony
umowy przewozu takiego skutku nie zastrzegły.
W tej sytuacji o treści łączącego strony sporu stosunku zobowiązaniowego
decyduje treść umowy przewozu oraz treść postanowień wydanego przez powódkę
wzorca umownego w postaci regulaminu przewozu przesyłek towarowych.
W piśmiennictwie podkreśla się, że na podstawie art. 384 § 2 zdanie pierwsze k.c.
dostarczenie wzorca przy zawieraniu umowy nie jest wymagane wtedy, gdy
posługiwanie się nim jest zwyczajowo przyjęte w stosunkach danego rodzaju, a
druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. W najnowszym
piśmiennictwie wskazano też, że posługiwanie się regulaminami opracowanymi
przez przewoźników ma charakter zwyczajowy, a przesłanka możliwości łatwego
dowiedzenia się o jego treści jest spełniona nawet w razie udostępnienia go przez
przewoźnika w Internecie.
Nie można więc odmówić racji stanowisku Sądu Apelacyjnego, który wskazał na
§ 16 ust. 5 regulaminu przewozu przesyłek towarowych jako na źródło obowiązku
pozwanego nadawcy przesyłki zapłacenia powodowemu przewoźnikowi
przewoźnego w sytuacji, w której wskazana przez nadawcę w liście przewozowym
osoba trzecia - płatnik - uchyliła się od dokonania zapłaty przewoźnikowi. Trafnie
stwierdził Sąd odwoławczy, że samo wskazanie przez nadawcę w liście
przewozowym osoby trzeciej jako płatnika zwalnia nadawcę tylko chwilowo z
obowiązku zapłaty przewoźnego, tj. w momencie nadania przesyłki do przewozu,
jeżeli strony umowy przewozu nie zastrzegły dalej idącego zwolnienia nadawcy
przesyłki od wykonania tego obowiązku. Zgodzić się należy z Sądem Apelacyjnym
również i w tej kwestii, że zawierane przez przewoźnika z płatnikami tzw. umowy
rozliczeniowe nie wywoływały bezpośredniego skutku zwalniającego nadawcę lub
odbiorcę przesyłki z obowiązku zapłaty należności przewozowych przewoźnikowi,
jeśli skutek taki nie został objęty wolą obu stron umowy przewozu. (...)
W tym stanie Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39312 k.p.c.).