Praca w niedzielę i święta. Kiedy przysługuje dzień wolny?

Co do zasady, niedziele i święta, które wymienione są w ustawie z dnia 18 stycznia 1951 roku o dniach wolnych od pracy traktowane są jako dni wolne od pracy.

Zgodnie z wymienioną wyżej ustawą do świąt, w którym praca nie powinna być wykonywana zalicza się:

• 1 stycznia - Nowy Rok,
• 6 stycznia - Święto Trzech Króli,
• pierwszy i drugi dzień Wielkiej Nocy,
• 1 maja - Święto Państwowe,
• 3 maja - Święto Narodowe Trzeciego Maja,
• pierwszy dzień Zielonych Świątek,
• dzień Bożego Ciała,
• 15 sierpnia - Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny,
• 1 listopada - Wszystkich Świętych,
• 11 listopada - Narodowe Święto Niepodległości,
• 25 i 26 grudnia - tj. pierwszy i drugi dzień Bożego Narodzenia.

Należy podkreślić, iż za wykonywanie pracy w niedzielę i święta uważa się świadczenie pracy między godziną 6.00 w tym dniu a godziną 6.00 w dniu następnym, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina np. w układzie zbiorowym czy regulaminie pracy. Granice czasowe pracy w te dni nie pokrywają się zatem z dobą kalendarzową przypadającą od północy do północy dnia następnego. Poza tym, jak widać z powyższego - praca w sobotę traktowana jest jako dzień roboczy i nie jest uznawana jako dzień wolny od pracy.

Powyżej przedstawione rozważania nie oznaczają jednak, iż istnieje ustawowy zakaz wykonywania pracy w niedzielę i święta a wszelkie próby jej świadczenia są niedopuszczalne. Wyjątkowo bowiem, zgodnie z art. 15110 Kodeksu pracy ustawodawca zezwala na pracę w niedzielę i święta:

• w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
• w ruchu ciągłym,
• przy pracy zmianowej,
• przy niezbędnych remontach,
• w transporcie i w komunikacji,
• w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych,
• przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób,
• w rolnictwie i hodowli,
• przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, w szczególności w: zakładach świadczących usługi dla ludności; gastronomii; zakładach hotelarskich; jednostkach gospodarki komunalnej; zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych; jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz jednostkach organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej zapewniających całodobową opiekę; zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku,
• w stosunku do pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta.

Jeżeli zatem pracodawca nie zatrudnia pracowników wymienionych wyżej obszarach, zatrudnianie przez niego pracowników w niedzielę i święta jest niedopuszczalne i może być bardzo ryzykowne gdyż może się narazić na odpowiedzialność prawną. Stąd, powyższego katalogu nie należy interpretować rozszerzająco.

Co istotne, praca w święta jest niedozwolona w placówkach handlowych. Z kolei praca w niedzielę jest dozwolona w placówkach, ale pod warunkiem wykonywania prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności. Powyższe pojęcie wydaje się nie jest do końca ostre dlatego pracodawcy powinni mieć na względzie, iż ocena - czy dana placówka wykonuje powyższe prace konieczne czy jednak nie - będzie należeć do właściwych organów sprawujących pieczę nad przestrzeganiem przepisów prawa pracy.

Pracodawca, który zatrudnia pracownika w niedzielę i święta obowiązany jest mu zapewnić inny dzień wolny od pracy.

W sytuacji pracy w niedzielę pracodawca winien zapewnić pracownikowi dzień wolny w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli. Jeżeli nie jest możliwe wykorzystanie dnia wolnego od pracy w takim terminie, pracownikowi przysługuje dzień wolny od pracy do końca okresu rozliczeniowego, a w razie braku możliwości udzielenia dnia wolnego od pracy w tym terminie - dodatek w wysokości 100 proc. wynagrodzenia, za każdą godzinę pracy w niedzielę.

Poza tym, w zamian za wykonywanie pracy w niedzielę - pracownik powinien korzystać co najmniej raz na 4 tygodnie z niedzieli wolnej (powyższe nie odnosi się do pracowników zatrudnionych w systemie pracy weekendowej).

Z kolei w sytuacji wykonywania pracy w święto - pracodawca powinien zapewnić dzień wolny od pracy w ciągu okresu rozliczeniowego. Jeżeli nie jest możliwe wykorzystanie dnia wolnego od pracy w zamian za pracę w święto, pracownikowi przysługuje, poza przysługującym wynagrodzeniem - 100 proc. dodatek do wynagrodzenia, za każdą godzinę pracy w święto. W sytuacji, gdy święto przypada w niedzielę - stosuje się przepisy dotyczące pracy w niedzielę.

Generalnie, zgodnie z Kodeksem pracy, tygodniowy nieprzerwany odpoczynek powinien przypadać w niedzielę. Natomiast w przypadku dozwolonej pracy w niedzielę - odpoczynek może przypadać w innym dniu niż niedziela.

Na marginesie, co istotne z uwagi na czas pracy, każde święto występujące w okresie rozliczeniowym i przypadające w innym dniu niż niedziela obniża wymiar czasu pracy o 8 godzin.

Autor jest prawnikiem w Kancelarii Prawnej Piszcz, Norek i Wspólnicy