Mimo wzrastającej świadomości społecznej niedozwolone postanowienia umowne wciąż stanowią poważny problem prawny. W konfrontacji z profesjonalistą konsument zawsze ponosi ryzyko, że w zawiłych regulaminach czy ogólnych warunkach umowy znajdują się tzw. klauzule abuzywne. Umiejętność korzystania z odpowiednich regulacji prawnych oraz wiedza na temat skutków uznania danego postanowienia za niedozwolone mogą ustrzec od niepożądanych konsekwencji zawarcia umowy.
W pierwszej kolejności wskazać należy, że nie każde postanowienie umowy bądź regulaminu, ogólnych warunków umów czy też wzorca umownego może podlegać badaniu pod kątem uznania go za niedozwolone. Przede wszystkim dane rozwiązanie musi zostać zakwalifikowane jako nieuzgodnione indywidualnie czyli takie, na które konsument nie miał rzeczywistego wpływu.
Zdarza się, że przedsiębiorcy proponują konsumentom alternatywne rozwiązania i umożliwiają im dokonanie wyboru jednego z nich. Również w takim przypadku nie ma mowy o indywidualnym uzgodnieniu, klient bowiem nie ma w tej sytuacji realnego wpływu na treść przedstawionych przez profesjonalistę rozstrzygnięć. Również opatrzenie danego postanowienia adnotacją, że konsument wyraża zgodę na jej brzmienie, nie wyklucza go z zakresu omawianej regulacji.
Po drugie, przepisy obejmujące omawianą materię nie mają zastosowania do tych postanowień umowy, które określają w sposób jednoznaczny główne świadczenia stron, jak np. zapłata ceny czy wynagrodzenia. Klauzula sformułowana niezrozumiale, nieprzejrzyście uznana może być za niedozwoloną nawet jeśli dotyczy świadczeń podstawowych. Abuzywne są na przykład postanowienia, bardzo często pojawiające się w umowach kredytów walutowych, które uzależniają wysokości oprocentowania _ od zmiany parametrów rynków finansowych _. Zgodnie z orzecznictwem sądowym, takie kryterium jest niekonkretne, ogólnikowe i co za tym idzie, niejednoznaczne.
Ostatnią z przesłanek, mającą znaczenie decydujące dla oceny klauzuli pod kątem abuzywności, jest kryterium kształtowania przez dane postanowienie praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Przez powyższe należy rozumieć przede wszystkim takie postępowanie, które zmierza do naruszenia równorzędności stron stosunku prawnego. Dodatkowo, brak równowagi kontraktowej musi w sposób rażący naruszać interesy konsumenta, przez co rozumie się nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść. W ślad za najnowszym orzecznictwem, brak wskazania w umowie kredytu walutowego sposobu ustalania kursów walut przez bank stanowi rażące naruszenie interesów konsumenta i jest sprzeczne z dobrymi obyczajami.
Jak się bronić?
Zapis, który spełnia omówione kryteria stanowi niedozwolone postanowienie umowne co _ ex lege _ skutkuje brakiem jego mocy wiążącej. Bezskuteczność dotyczy całej klauzuli abuzywnej, a nie tylko poszczególnych jej fragmentów uznanych za niedozwolone. Ponadto należy pamiętać, że w pozostałym zakresie umowa pozostaje w mocy, nawet gdyby z okoliczności faktycznych wynikało, iż bez owych postanowień dana czynność nie byłaby dokonana.
W miejsce bezskutecznych rozstrzygnięć treść stosunku prawnego wyznaczają przepisy dyspozytywne. Skoro skutek w postaci braku mocy wiążącej klauzuli abuzywnej następuje z mocy prawa, teoretycznie nie ma konieczności dokonywania dalszych czynności w celu stwierdzenia jej niedozwolonego charakteru. Jednakże konsument, w razie wątpliwości co do skuteczności danego postanowienia umowy, powinien wystąpić na drogę sądową.
Uzyskanie orzeczenia w procedurze tzw. kontroli abstrakcyjnej wzorca, dokonywanej przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, skutkuje wpisaniem danego abuzywnego rozstrzygnięcia na specjalną listę klauzul niedozwolonych prowadzoną przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Postanowienia znajdujące się w tym spisie nie mogą być używane w obrocie konsumenckim.
Rozstrzygnięcie dotyczące skuteczności kwestionowanych postanowień może również zapaść w trakcie postępowania dotyczącego już powstałego między przedsiębiorcą a konsumentem sporu (kontrola incydentalna). W tym wypadku orzeczenie sądu ma jednak moc wiążącą wyłącznie w stosunku do stron danej umowy.
| Czytaj więcej w Money.pl | |
|---|---|
| Nim ruszy proces, zażądaj zabezpieczenia Sąd powinien bezzwłocznie rozpoznać wniosek o udzielenie zabezpieczenia, nie później niż w terminie tygodnia od jego złożenia w sądzie. | |
| Tak wypowiesz umowę zawartą na odległość Do obowiązków firmy związanych z zawarciem umowy na odległość należy poinformowanie konsumenta o prawie odstąpienia od niej w terminie 10 dni. | |
| Umowa z kontrahentem. Co w razie sporu? Jeśli silniejszy przedsiębiorca przygotuje umowę, wymagając od słabszego kontrahenta zaakceptowania, to przyjmuje na siebie odpowiedzialność z tytułu wątpliwości. |
Aleksandra Libiszowska jest prawnikiem, a Mikołaj Chałas pracownikiem departamentu procesu i arbitrażu w Kancelarii Prawnej Chałas i Wspólnicy