Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika

Niewypłacalność dłużnika jest przyczyną pokrzywdzenia wierzycieli, które powstaje na skutek takiego stanu faktycznego majątku dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie ich zaspokojenia.

Przykładowo - na mocy wyroku sądowego osobie X przysługuje wierzytelność pieniężna względem osoby Y w wysokości 300 tys. zł. Osoba Y w celu uniknięcia w przyszłości egzekucji ze swojego majątku przenosi własność nieruchomości na swojego brata. Ten przykład pokazuje kiedy można żądać ochrony wynikającej ze _ skargi pauliańskiej _ i kiedy występuje stan pokrzywdzenia po stronie wierzyciela.

Osoba Y wiedząc, że jest zobowiązana wobec osoby X pozbywa się świadomie nieruchomości przenosząc jej własność na brata, w celu uniknięcia zajęcia jej w przyszłości przez komornika. Wtedy właśnie osoba X może skorzystać z ochrony przewidzianej w art. 527 § 1 K.c. i żądać uznania czynności przeniesienia własności nieruchomości dokonanej między osobą Y a jej bratem za bezskuteczną względem jej osoby.

Jakie muszą wystąpić przesłanki, aby móc sięgnąć po ochronę z art. 527 § 1 K.c.?

Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika przewidziana w przywołanym przepisie uzależniona jest od wystąpienia m.in. przesłanek o charakterze podmiotowym a mianowicie:

• przesłanki istnienia świadomości po stronie dłużnika, że krzywdzi on swoich wierzycieli,
  • przesłanki nagannej postawy osoby trzeciej otrzymującej korzyść majątkową.

Świadomość dłużnika, że działa w celu pokrzywdzenia swoich wierzycieli oznacza, że zdaje on sobie sprawę, że czynność której dokonuje z osobą trzecią doprowadzi do niemożliwości uzyskania zaspokojenia przez jego wierzycieli lub umniejszy rozmaiar tego zaspokojenia.

W przedstawionym wyżej stanie faktycznym osoba Y świadomie przenosi własność nieruchomości na swojego brata, aby uniknąć w przyszłości egzekucji komorniczej. Ciężar udowodnienia tej okoliczności spoczywa na wierzycielu, gdyż z faktu tego wywodzi on skutki prawne (art. 6 K.c.).

[ ( http://static1.money.pl/i/h/113/t80497.jpg ) ] (http://prawo.money.pl/aktualnosci/okiem-eksperta/artykul/kiedy;mozna;skorzystac;z;potracenia;wzajemnych;wierzytelnosci,206,0,771278.html) Kiedy można skorzystać z potrącenia wzajemnych wierzytelności
Drugą z przesłanek wynikających z art. 527 § 1 K.c. jest wiedza osoby trzeciej lub możliwość przy zachowaniu należytej staranności jej uzyskania, że dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Wiedza lub możliwość jej uzyskania musi obejmować łącznie dwa fakty: fakt, że czynność prawna krzywdzi wierzycieli dłużnika oraz fakt, że dłużnik zdaje sobie z tego sprawę.

Przesłanka ta musi być spełniona w chwili dokonywania zaskarżonej czynności prawnej, a obowiązek udowodnienia jej wystąpienia spoczywa na wierzycielu. De facto chodzi tu o inaczej nazwaną złą wiarę osoby trzeciej.

Co się dzieje w przypadku gdy dłużnik zawiera krzywdzącą czynność prawną z osobą mu bliską lub z przedsiębiorcą pozostającym z nim w stałych stosunkach gospodarczych?

Wiedza osoby trzeciej lub możliwość jej uzyskania - dotycząca świadomości dłużnika, że krzywdzi on swoich wierzycieli nie musi być wykazywana w przypadkach przewidzianych w art. 527 K.c. § 3 tego artykułu ustanawia domniemanie prawne i jest ułatwieniem dla wierzyciela w przypadku, gdy korzyść majątkową na skutek krzywdzącej czynności prawnej uzyskuje osoba bliska dla dłużnika. Jeżeli wierzyciel ustali, że dłużnik dokonał krzywdzącej czynności prawnej z osobą mu bliską to jest on zwolniony z obowiązku dowodzenia, że osoba trzecia wiedziała o tym, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, gdyż okoliczność ta wynika z domniemania określonego w wyżej wymienionym przepisie.

[ ( http://static1.money.pl/i/h/136/t128904.jpg ) ] (http://prawo.money.pl/aktualnosci/okiem-eksperta/artykul/jak;odzyskac;pieniadze;gdy;dluznik;wyprowadza;majatek,94,0,755294.html) Jak odzyskać pieniądze, gdy dłużnik wyprowadza majątek?
Jedynym faktem, który musi być udowodniony przez wierzyciela jest fakt bliskiego stosunku między dłużnikiem, a osobą trzecią w chwili dokonywania zaskarżonej czynności prawnej. Zatem w powyżej przedstawionym stanie faktycznym osoba X nie będzie musiała wykazywać złej wiary po stronie osoby trzeciej, która w stosunku do osoby Y jest osobą bliską.

Należy zaznaczyć, że bliski stosunek to nie tylko więzi o charakterze rodzinnym, ale również więzi uczuciowe takie jak przyjaźń, wdzięczność itp. Jest to każda faktyczna bliskość pozwalająca przyjąć, że osoba trzecia mogła znać sytuację majątkową dłużnika i motywy jego działania. Ustalenie stosunku bliskości uzależnione jest od oceny okoliczności występujących w konkretnym przypadku.

Innym domniemaniem wynikającym z art. 527 § 4 K.c. jest domniemanie, że osoba trzecia pozostająca z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych wie o sytuacji materialnej swojego kontrachenta i o motywach jakimi kieruje się przy zawieraniu umów. Wtedy wierzyciel musi wykazać fakt, że osoba trzecia w chwili zawierania zaskarżoonej czynności prawnej jest przedsiębiorcą pozostającym w stałych stosunkach gospodarczych z dłużnikiem.

Aby móc skutecznie dochodzić uznania czynności dłużnika za bezskuteczną wierzyciel powinien wystąpić na drogę sądową z powództwem przeciwko osobie trzeciej. Na złożenie _ skargi pauliańskiej _ wierzyciel ma 5 lat, licząc od dnia dokonania krzywdzącej czynności prawnej.

Pozwana osoba trzecia może w toczącym się procesie przypozwać dłużnika a ten wówczas może zgłosić swe przystąpienie do strony jako interwenient uboczny. Powództwo ze _ skargi pauliańskiej _ może zostać zabezpieczone według zasad właściwych dla roszczeń niepieniężnych. Wierzyciel chcąc zabezpieczyć swoje roszczenie musi uprawdopodobnić wystąpienie przesłanek z art. 527 K.c. oraz wykazać interes prawny w uzyskaniu zabezpieczenia. Zabezpieczenie powództwa pozwala wierzycielowi uniknąć dalszych rozporządzeń majątkiem przez osobę trzecią.

Powód w pozwie powinien określić swoje żądanie (żądanie uznania za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika i osoby trzeciej), oznaczyć czynność prawną i jej rodzaj, strony zaskarżanej czynności (dłużnika i osobę trzecią) oraz inne niezbędne informacje dotyczące zaskarżanej czynności.

[ ( http://static1.money.pl/i/h/89/t77913.jpg ) ] (http://msp.money.pl/wiadomosci/prawo/artykul/jak;zabezpieczyc;roszczenia;zanim;sad;wyda;wyrok,36,0,752676.html) Jak zabezpieczyć roszczenia zanim sąd wyda wyrok?
Bardzo ważne jest, aby w pozwie wskazana była wierzytelność i jej wysokość, która podlega ochronie oraz podstawa z której ona wynika. Pozwoli to sądowi na określenie zakresu odpowiedzialności osoby trzeciej.

Co zrobić, gdy osoba trzecia dokonała dalszego rozporządzenia i korzyść majątkowa przeszła na kolejną osobę? Wówczas wierzyciel może wystąpić przeciwko osobie czwartej na rzecz której rozporządzenie nastąpiło i żądać uznania tej czynności za bezskuteczną względem jego osoby.

W tym przypadku jednak przesłanki do zastosowania _ skargi pauliańskiej _są zaostrzone, aby móc skutecznie domagać się ochrony wierzyciel musi wykazać wiedzę osoby czwartej, że wiedziała ona o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną.

Podsumowując, ochrona, którą zapewnia _ skarga pauliańska _, sprowadza się do uznania czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela, który domaga się tej ochrony. W stosunku do innych osób, a w szczególności między dłużnikiem, a osobą trzecią, czynność pozostaje nadal skuteczna i wywołuje skutki prawne.

Wyrok wydany na podstawie art. 527 K.c. ma charakter konstytutywny nie podlega wykonaniu i nie nadaje mu się klauzuli wykonalności. Orzeczenie sądu uwzględniające powództwo umożliwia stronie powodowej jako wierzycielowi przeprowadzenie egzekucji wprost z majątku osoby trzeciej, lecz z tytułu zobowiązania istniejącego po stronie nielojalnego dłużnika, a nie osoby trzeciej.

W tym znaczeniu_ akcja pauliańska _ wykazuje charakter środka egzekucyjnego, bowiem umożliwia wierzycielowi zaspokojenie jego wierzytelności (Wyrok SN z 12.12.2001 r., III CKN 496/00 niepubl.). Dlatego też wykonanie wyroku wydanego na podstawie art. 527 § 1 K.c. wymaga uzyskania przez wierzyciela tytułu wykonawczego przeciwko dłużnikowi.

Autor jest aplikantem radcowskim w Kancelarii K&L Legal