Teza
Zawarcie umowy rozdzielności majątkowej w formie aktu notarialnego, która poprzedzi zawarcie małżeństwa umożliwi realizację wskazanego celu.
Podstawa prawna
Uzasadnienie
1. Małżeńskie ustroje majątkowe. Zasady ogólne.
Zgodnie z art. 31 KRO z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków (wspólność ustawowa) lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Do majątku wspólnego małżonków należą w szczególności:
- pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
- dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
- środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.
Zasadą jest, że przedmioty nieobjęte wspólnością ustawową należą do osobistego majątku każdego z małżonków. I tak do majątku osobistego należą:
- przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
- przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
- prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
- przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
- przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
- wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
- przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
- prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
- przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Oznacza to, że w przypadku istnienia ustawowego ustroju wspólności majątkowej, wynagrodzenie jakie każdy z małżonków osiągnie już po zawarciu małżeństwa, będzie stanowiło część majątku wspólnego małżonków.
Podobnie rzecz się będzie miała z dochodem uzyskanym z przedmiotów stanowiących majątek wspólny jak i przedmiotów stanowiących osobisty majątek każdego z małżonków (np. dochody z wynajmu mieszkania, odziedziczonego po rodzicach przez jednego z małżonków, które stanowi część jego majątku osobistego).
Natomiast np. samochód kupiony za pieniądze podarowane przez rodziców jednego z małżonków (bez wskazania przez darczyńcę że jest to darowizna przeznaczona jest dla obojga małżonków) będzie stanowił majątek odrębny małżonka.
Wyjątek stanowią tzw. przedmioty zwykłego urządzenia domowego, które służą do użytku obojga małżonków. Są one objęte wspólnością ustawową także w przypadku gdy zostały nabyte przez dziedziczenie zapis lub darowiznę chyba że spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej (czyli np. wyposażenie kuchni będzie stanowiło część majątku wspólnego mimo, że zostało nabyte przez jednego z małżonków jeszcze przed zawarciem małżeństwa).
KRO wprowadza zasadę, że udziału w majątku wspólnym obojga małżonków są równe. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku.
Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.
Zgodnie z przepisami KRO co do zasady każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym.
Wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku.
Natomiast przedmiotami majątkowymi służącymi małżonkowi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej małżonek ten zarządza samodzielnie. W razie przemijającej przeszkody drugi małżonek może dokonywać niezbędnych bieżących czynności.
Małżonek może sprzeciwić się czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka (sprzeciw jest skuteczny wobec osoby trzeciej, jeżeli mogła się z nim zapoznać przed dokonaniem czynności prawnej) z wyjątkiem czynności w bieżących sprawach życia codziennego lub zmierzającej do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo podejmowanej w ramach działalności zarobkowej.
W ustroju majątkowym wspólności ustawowej, zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania następujących czynności :
- czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków,
- czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal,
- czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa,
- darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.
Umowa zawarta przez jednego małżonka bez wymaganej zgody drugiego jest nieważna chyba, że zostanie potwierdzona przez drugiego małżonka.
Odnośnie majątkowych konsekwencji działania jednego z małżonków to jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.
Natomiast jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia:
- z majątku osobistego dłużnika,
- z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej,
- z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i pokrewnych, prawa własności przemysłowej oraz innych praw twórcy
- a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.
W przypadku gdy wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności majątkowej lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich, pokrewnych i prawa własności przemysłowej oraz innych praw twórcy.
Odnośnie kwestii nakładów i wydatków poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty każdego z małżonków to zasadą jest, że każdy małżonek obowiązany jest zwrócić tego typu wydatki (nakłady) z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Każdy małżonek może również żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny.
Nie można natomiast żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.
Zwrotu nakładów (wydatków) dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny.
Analogiczne zasady obowiązują w wypadku, gdy dług jednego z małżonków został zaspokojony z majątku wspólnego.
Umowne ustanowienie rozdzielności majątkowej
Opisane wyżej zasady będą obowiązywały jeżeli związek małżeński będzie zawarty bez uprzedniego zawierania umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową.
Najprostszą metodą doprowadzenia do pożądanej sytuacji będzie zawarcie małżeńskiej umowy majątkowej ustanawiającej ustrój rozdzielności majątkowej. Umowa taka musi zostać sporządzona w formie aktu notarialnego (niedochowanie formy spowoduje jej nieważność). Na podstawie takiej umowy każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później. Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem.
Umowę taką należy sporządzić przed notariuszem. Jej koszt wynosi maksymalnie 400 zł.
Przy czym należy pamiętać o tym, że stronami małżeńskiej umowy majątkowej mogą być co do zasady tylko osoby mające pełną zdolność do czynności prawnych (w wyjątkowych sytuacjach osoby z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych). Oznacza to, iż w żadnym razie małżeńskiej umowy majątkowej nie może zawrzeć osoba ubezwłasnowolniona całkowicie lub częściowo.
Jeżeli umowa o ustanowieniu rozdzielności majątkowej zostanie zawarta przed zawarciem małżeństwa, to w ogóle nie dochodzi do powstania wspólności ustawowej. Wówczas wszystkie przedmioty majątkowe nabyte przez każdego z małżonków, zarówno przed, jak i po zawarciu małżeństwa, należą w całości do ich majątków osobistych.
Natomiast jeżeli umowa o ustanowieniu rozdzielności majątkowej zawarta została w czasie trwania ustawowej lub umownej wspólności majątkowej, to do majątków osobistych każdego z małżonków wejdą przedmioty majątkowe nabyte przez każdego z nich przed powstaniem wspólności majątkowej oraz przedmioty majątkowe stanowiące majątek osobisty każdego z małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej a także udział przypadający małżonkowi w majątku, który był dotychczas objęty wspólnością majątkową (art. 46) i przedmioty majątkowe nabyte przez każdego z małżonków po zawarciu umowy.
Należy jednak pamiętać o tym, iż zgodnie z art. 6801§ 2 KC, ustanowienie rozdzielności majątkowej nie pociąga za sobą ustania wspólności nawiązanego w czasie trwania małżeństwa najmu lokalu, służącego zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych założonej przez małżonków rodziny. Zniesienia takiej wspólności może dokonać sąd na wniosek jednego z małżonków ale tylko z ,,ważnych powodów".
Ustanowienie rozdzielności majątkowej nie oznacza, że małżonkowie nie mogą niczego nabywać wspólnie tyle, że istniejący ustrój rozdzielności sprawi, że każdy nabyty wspólnie przedmiot będzie stanowił współwłasność w częściach ułamkowych (uregulowaną w art. 195-221 KC)
W przypadku ogłoszenia upadłości jednego z małżonków, ustanowienie rozdzielności majątkowej jest skuteczne w stosunku do masy upadłości tylko wtedy, gdy umowa została zawarta co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 126 ust. 1 Ustawy prawo upadłościowe i naprawcze ).
Podsumowanie
Zawarcie umowy rozdzielności majątkowej przed wstąpieniem w związek małżeński powinno wystarczająco zabezpieczać przed prawnymi konsekwencjami ustawowej wspólności majątkowej małżonków, o których była mowa w pkt 1 informacji.
Wojciech Grondys - aplikantem adwokackim, Radosław Kołodziej- adwokat