Pracujesz zawodowo. Dodatkowo wraz z pomocą żony prowadzisz jednoosobową działalność gospodarczą. Jednak, aby uniknąć płacenia składek ZUS rejestrujesz działalność na siebie. Żony nie zatrudniasz, również w celu uniknięcia obciążeń publicznoprawnych, ale udzielasz jej pełnomocnictwa ogólnego - dla własnego bezpieczeństwa w formie aktu notarialnego, bądź z podpisem notarialnie poświadczonym. W siedzibie, w której prowadzisz działalność zjawia się inspektor Państwowej Inspekcji Pracy. Ciebie, jako właściciela firmy nie ma, formalnie pracownika również, jest natomiast tylko twoja żona będąca pełnomocnikiem.
Czy w toku przeprowadzonej kontroli, inspektor PIP, może stwierdzić, że działasz w celu obejścia prawa? Na gruncie przepisów prawa pracy niekoniecznie, ale należy pamiętać o prawie podatkowym oraz przepisach z zakresu ubezpieczeń społecznych.
Pełnomocnik zastępuje reprezentowanego w czynnościach prawnych, a więc składa za niego oświadczenia woli zmierzające do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego (np. zawiera umowę z kontrahentem). Pełnomocnictwo nie obejmuje czynności faktycznych na przykład zarządzania finansami czy fakturowania, a więc takich czynności, które wywołują skutek pozaprawny. Należy więc wykazać inspektorowi, że pełnomocnik - w tym przypadku żona - działa w ramach upoważnienia zawierając wyłącznie umowy z kontrahentami, nie zajmując się natomiast obsługą prowadzonej działalności gospodarczej.
To jednak nie wszystko. Zgodnie z legalną definicją stosunku pracy, przez nawiązanie stosunku pracy, pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Jeśli spełnione zostaną wyżej wskazane warunki, nie ma znaczenia nazwa zawartej przez strony umowy, bądź istnienie innego stosunku prawnego łączącego strony, na przykład pełnomocnictwa. Na gruncie prawa polskiego jest to zatrudnienie na podstawie stosunku pracy.
Brak ustalonego wynagrodzenia, wyznaczonego miejsca i czasu pracy przemawia za tym, że nie dochodzi do ukrycia stosunku pracy. Ponadto należy przywołać wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 1997 r., którym orzekł, że jeśli nie istnieje obowiązek wykonywania poleceń przełożonego to danego stosunku prawnego nie można uznać za stosunek pracy (I PKN 89/97, OSNAPiUS 1998/2 poz. 35). Jednakże, jeżeli inspektor PIP stwierdzi w toku kontroli, że żona jako pełnomocnik pozostaje w twojej dyspozycji i na bieżąco wykonuje określone czynności faktyczne, jak również, że przebywa w biurze przez określony z góry czas, inspektor prawdopodobnie skorzysta ze swoich uprawnień, których katalog został rozszerzony od dnia 1 lipca 2007 r.
Ponadto w toku prowadzenia kontroli inspektor zawiadamia o naruszeniu przepisów prawa właściwe organy, w szczególności Zakład Ubezpieczeń Społecznych i urząd kontroli skarbowej. Należy pamiętać, że na gruncie przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 8 ust 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz. U. z 1998 r., Nr 137, poz. 887) m.in. małżonek, rodzice, jeżeli pozostają z osobą prowadzącą działalność gospodarczą we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy wykonywaniu tej działalności na przykład jako pełnomocnicy podlegają obowiązkowym składkom na ubezpieczenia społeczne. Naruszenie przepisów w tym zakresie grozi karą grzywną w wysokości do 5.000 zł. Również urząd kontroli skarbowej, może stwierdzić, że działasz w celu obejścia prawa podatkowego, unikając opłacania podatku dochodowego od wynagrodzenia pracownika.
Podsumowując należy stwierdzić, że udzielenie pełnomocnictwa żonie w związku z prowadzeniem własnej działalności gospodarczej, nie pozwala w żaden sposób obejść obowiązku płacenia składek na ubezpieczenie społeczne. Na gruncie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych żonę traktuje się jako osobę współpracującą, która takim składkom podlega.
Autor jest prawnikiem z Kancelarii Prawniczej Rachelski i Wspólnicy