W praktyce kontraktów zawieranych w procesie budowlanym ważną rolę pełnią reguły zawierania umów na wykonanie dokumentacji projektowej. Zwłaszcza z punktu widzenia zgodności z przepisami prawa własności intelektualnej, ten typ umów wymaga poświęcenia szczególnej uwagi.
Zgodnie z art. 1 ust. 2 pkt 6) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.; dalej: Prawo autorskie), z ochrony prawnoautorskiej korzystają m.in. utwory architektoniczne, utwory architektoniczno-budowlane i utwory urbanistyczne. Dlatego też projekt budowlany stanowić może utwór, jeżeli jest w dostatecznym stopniu unikalny, stanowi przejaw twórczości autora i nie ogranicza się do metod praktycznego zastosowania rozwiązań o charakterze tylko i wyłącznie technicznym. Z powyższego wynika szereg następujących konsekwencji.
Zakwalifikowanie projektu budowlanego jako utworu w rozumieniu Prawa autorskiego oznacza, że co do zasady prawo nadzoru nad sposobem wykorzystania utworu czy też możliwość dokonywania zmian w utworze przysługują tylko i wyłącznie jego twórcy, tj. projektantowi, który opracował dokumentację projektową. Z kolei art. 44 ust. 1 pkt 3) ustawy z 7.7.1994 r. - Prawo budowlane (Dz.U. z 2013 r., poz. 1409 ze zm.; dalej: Prawo budowlane) stanowi, że przy realizacji inwestycji inwestor uprawniony jest do samodzielnej zmiany osoby projektanta, który miałby sprawować nadzór autorski nad realizacją projektu budowlanego. Uprawnienie inwestora do zmiany osoby sprawującej nadzór autorski nie powinno jednak być realizowane z pominięciem uzyskania zgody twórcy projektu budowlanego na wykonywanie funkcji w procesie budowlanym przez inną osobę.
Nadzór nad sposobem korzystania z utworu jest uprawnieniem twórcy. Jednakże, na gruncie przepisów prawa budowlanego to uprawnienie twórcy do sprawowania nadzoru może niekiedy przekształcić się w obowiązek. Artykuł 20 ust. 1 pkt 4 Prawa budowlanego jednoznacznie wskazuje na to, że pełnienie przez projektanta funkcji związanej z nadzorem autorskim może wynikać nie tylko z umownych ustaleń inwestora z projektantem, ale także z jednostronnego żądania inwestora, lub z obowiązku nałożonego przez organ administracji w treści pozwolenia na budowę. Dlatego też w interesie projektanta jest, aby umowa na wykonanie dokumentacji projektowej uwzględniała również postanowienia odnoszące się do przyszłych ewentualnych praw i obowiązków projektanta w sytuacji, gdyby doszło do odgórnego nałożenia na projektanta wymogów związanych ze sprawowaniem nadzoru autorskiego.
Warto również zwrócić uwagę na dopuszczalny zakres zastosowania projektu budowlanego przez inwestora nabywającego projekt. Zgodnie z art. 61 Prawa autorskiego, jeżeli umowa nie stanowi inaczej, nabycie od twórcy egzemplarza projektu architektonicznego lub architektoniczno-urbanistycznego obejmuje prawo zastosowania go tylko do jednej budowy. Z punktu widzenia inwestora warto zadbać, aby w umowie mającej za przedmiot sporządzenie i udostępnienie dokumentacji projektowej rozszerzyć zakres nabycia na uprawnienie inwestora do zastosowania projektu nie tylko do realizacji jednej budowy, ale i wielu przyszłych zamierzeń budowlanych.
Celowe z punktu widzenia zabezpieczenia przed roszczeniami prawnoautorskimi jest też objęcie przez inwestora zakresem nabycia, dodatkowych uprawnień do swobodnego zastosowania projektów cząstkowych, tj. dokumentów koncepcyjnych ograniczających się do pojedynczych branż (np. elektryczna, wodociągowo-kanalizacyjna itp.). Niejednokrotnie związane jest to z koniecznością nałożenia na projektanta-architekta umownego obowiązku samodzielnego uzyskania stosownych uprawnień i zgód od autorów poszczególnych koncepcji cząstkowych.
Nieprzestrzeganie prawnoautorskich reguł towarzyszących realizacji umów na wykonanie dokumentacji projektowej wiąże się z ryzykiem poniesienia odpowiedzialności administracyjnej, zawodowej lub cywilnoprawnej. W odniesieniu do projektanta, należy wskazać, że zgodnie z art. 95 pkt 5 Prawa budowlanego, odpowiedzialności zawodowej w budownictwie podlegają osoby uchylające się od podjęcia nadzoru autorskiego lub osoby wykonujące niedbale obowiązki wynikające z pełnienia tego nadzoru.
Do katalogu kar przewidzianych za powyższe czyny należą:
- upomnienie,
- upomnienie z jednoczesnym nałożeniem obowiązku złożenia egzaminu na uprawnienia budowlane,
- oraz zakaz wykonywania samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie na okres od roku do 5 lat, połączony z obowiązkiem złożenia egzaminu na uprawnienia budowlane.
Z kolei projektant dysponuje następującymi roszczeniami służącymi zabezpieczeniu i egzekwowaniu jego praw autorskich do wytworzonych koncepcji i projektów. Zgodnie z art. 78 ust. 1 Prawa autorskiego, projektant, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności, aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie.
Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub - na żądanie twórcy - zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny. Artykuł 79 Prawa autorskiego przyznaje projektantowi zbliżony wachlarz roszczeń możliwych do egzekwowania w przypadku naruszania praw twórcy o charakterze majątkowym.
| Czytaj więcej w Money.pl | |
|---|---|
| Koniec z pozwoleniem na budowę! Dla kogo? Chodzi o przypadki, w których budowa lub przebudowa nie jest uciążliwa dla sąsiadów. | |
| Tych praw twórca nie może się zrzec Autorskie prawa osobiste nie nikną wraz ze śmiercią twórcy, lecz podlegają ochronie przez czas nieograniczony. | |
| Tego twórca nie może odsprzedać Autorskie prawa osobiste są niezbywalne, dlatego nawet gdyby twórca chciał, nie może odsprzedać autorstwa innej osobie, zezwalając na podawanie się za autora. |
Autor jest aplikantem radcowskim w Kancelarii Malinowski, Płachta i Wspólnicy Radcowie Prawni i Adwokaci sp. p.