74/1/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 7 grudnia 2011 r.

Sygn. akt Ts 99/10

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Małgorzata Pyziak-Szafnicka,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Jarosława J. w sprawie zgodności:

art. 53¹ ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 14 kwietnia 2010 r. Jarosław J. (dalej: skarżący) zarzucił, że art. 53¹ ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w zakresie, w jakim dopuszcza rozpoznanie przez sąd wniosku o wyłączenie sędziego w oparciu o przesłankę „oczywistej bezzasadności”, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym.

Postanowieniem z 21 listopada 2008 r. (sygn. akt I C 1028/07) Sąd Okręgowy w Gdańsku - I Wydział Cywilny odrzucił wniosek skarżącego (złożony w związku z powództwem skarżącego o zapłatę) o wyłączenie sędziego jako oczywiście bezzasadny. Pismem procesowym z 9 grudnia 2008 r. skarżący wystąpił do Sądu Rejonowego - Warszawa-Śródmieście o ustanowienie pełnomocnika do sporządzenia skargi konstytucyjnej. Trybunał, działając na podstawie art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), ustalił, że 14 grudnia 2009 r. wniosek skarżącego został przekazany do Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Południe w Warszawie - I Wydział Cywilny. Postanowieniem z 16 lutego 2010 r. (sygn. akt I Co 3069/09) Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Południe w Warszawie - Wydział Cywilny ustanowił dla skarżącego pełnomocnika do sporządzenia skargi konstytucyjnej. Pismem z 16 marca 2010 r. (znak: L.dz.3203/PU-5779/10, doręczonym pełnomocnikowi 23 marca 2010 r.) Okręgowa Izba Radców Prawnych w Warszawie do sporządzenia skargi wyznaczyła radcę prawnego Michała Rudnickiego.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 14 czerwca 2010 r. (doręczonym 21 czerwca 2010 r.) pełnomocnik (Michał Rudnicki) został wezwany do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: dokładne wskazanie, w jaki sposób art. 53¹ k.p.c. w zakresie, w jakim stanowi o odrzuceniu przez sąd rozpoznający sprawę oczywiście bezzasadnego wniosku o wyłączenie sędziego, narusza art. 45 ust. 1 Konstytucji; podanie dokładnego opisu stanu faktycznego w zakresie wniosku skarżącego o wyłączenie sędziego; nadesłanie postanowienia sądu ustanawiającego pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej, wydanego po rozpoznaniu wniosku skarżącego z 28 listopada 2008 r.

Pismem procesowym z 23 czerwca 2010 r. radca prawny odniósł się do stwierdzonych braków, zaś pismem z 22 lipca 2010 r. - załączając pismo Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie z 14 lipca 2010 r. (znak: L.dz.9140/Pu-5779/10) - zawiadomił Trybunał, że Dziekan Okręgowej Rady Radców Prawnych cofnął udzielone mu pełnomocnictwo.

Pismem z 4 sierpnia 2010 r. radca prawny Robert Waszkiewicz -załączając pismo Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie z 14 lipca 2010 r. (znak: L.dz.9141/Pu-5779/10) - poinformował Trybunał, że Dziekan Okręgowej Rady Radców Prawnych ustanowił go dla skarżącego pełnomocnikiem z urzędu; zaś pismem z 2 września 2010 r. oświadczył, że skarżący wypowiedział mu pełnomocnictwo oraz wytoczył powództwo o ochronę dóbr osobistych.

Kolejny wyznaczony przez Okręgową Izbę Radców Prawnych w Warszawie (pismo z 6 września 2010 r., znak: L.dz. 10953/PU-5779/10) pełnomocnik (radca prawny Agnieszka T.) pismem z 2 listopada 2010 r. poinformował o wypowiedzeniu przez skarżącego pełnomocnictwa.

W toku wstępnego rozpoznania skargi Biuro Trybunału Konstytucyjnego bezskutecznie zwracało się do skarżącego o wskazanie pełnomocnika w sprawie.

Pismem z 15 września 2011 r. (znak ZWK-451-259/10-PO), działający z upoważnienia Prezesa Trybunału Konstytucyjnego, Dyrektor Zespołu Wstępnej Kontroli Skarg Konstytucyjnych i Wniosków zwrócił się do Dziekana Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych z pytaniem, czy skarżący złożył wniosek o ustanowienie kolejnego pełnomocnika z urzędu, a jeżeli tak, to czy Rada wyznaczyła już radcę prawnego. W odpowiedzi, pismem z 14 października 2011 r. (znak L.dz. 9040/2011), Sekretarz Rady poinformował, że na gruncie Regulaminu postępowania rad okręgowych izb radców prawnych przy wyznaczaniu radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, stanowiącego załącznik do Uchwały Krajowej Rady Radców Prawnych nr 152/VII/2010 z 15 października 2010 r., znajdującego zastosowanie w sprawie skarżącego, brak jest przepisu, który upoważniałby Radę OIRP do wyznaczenia nowego pełnomocnika z urzędu w sytuacji, gdy skarżący wypowiedział pełnomocnictwo dotychczas wyznaczonemu pełnomocnikowi. W tej sytuacji, wypowiedzenie pełnomocnictwa mec. Agnieszce T. skonsumowało prawo pomocy prawnej przyznane skarżącemu z urzędu.

W rozpatrywanej skardze zarzucono, że posłużenie się przez ustawodawcę w art. 53¹ k.p.c. zwrotem niedookreślonym „oczywista bezzasadność”, brak środka zaskarżenia na postanowienie odrzucające wniosek, jak również nieuzasadnienie postanowienia, uniemożliwiają ocenę prawidłowości rozstrzygnięcia sądu w sprawie wyłączenia sędziego (naruszenie art. 45 ust. 1 Konstytucji).

Ustawą z dnia 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 138, poz. 806), która weszła w życie 20 lipca 2011 r., a więc już po wypowiedzeniu pełnomocnictwa i skonsumowaniu się prawa pomocy prawnej przyznanej skarżącemu z urzędu, zakwestionowany art. 53¹ k.p.c. zmienił dotychczasowe brzmienie. Zmiana przepisu obejmowała wykreślenie z jego treści zwrotu „lub wniosek oczywiście bezzasadny”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym, a przez to sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Możliwość merytorycznego rozpoznania skargi została uzależniona od spełnienia przez skarżącego szeregu przesłanek określonych w art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowanych w przepisach ustawy o TK. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji warunkiem merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wykazanie, że w związku z wydaniem przez organ władzy publicznej ostatecznego orzeczenia na podstawie zakwestionowanego w skardze aktu normatywnego doszło do naruszenia przysługujących skarżącemu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym. Uprawdopodobnienie przez skarżącego naruszenia jego praw lub wolności jest zatem przesłanką konieczną uznania dopuszczalności skargi. W tym celu ustawodawca zobowiązał skarżącego między innymi do wskazania, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób - jego zdaniem - zostały naruszone przez przepisy zakwestionowane w skardze konstytucyjnej (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK). Niedopełnienie powyższego obowiązku obliguje Trybunał do odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Przedmiotem złożonej skargi konstytucyjnej jest art. 53¹ k.p.c. w brzmieniu: „Ponowny wniosek o wyłączenie sędziego oparty na tych samych okolicznościach lub wniosek oczywiście bezzasadny podlega odrzuceniu bez składania wyjaśnień przez sędziego, którego dotyczy. O odrzuceniu orzeka sąd rozpoznający sprawę. Przepis art. 51 stosuje się odpowiednio. Postanowienie może być wydane na posiedzeniu niejawnym”.

Skarżący zarzucił między innymi, że zakwestionowany przepis daje podstawę do orzekania w sprawie wniosku o wyłączenie sędziego w oparciu o zwrot niedookreślony - przesłankę oczywistej bezzasadności.

Zdaniem Trybunału niedookreśloność i pozostawienie marginesu swobody ocennej nie może być a priori traktowane jako uchybienie legislacyjne. W doktrynie i orzecznictwie Trybunału przyjmuje się ogólną zasadę, że zwroty (pojęcia) niedookreślone podlegające ocenie istnieją w każdym systemie prawnym (por. wyrok TK z 31 marca 2005 r., SK 26/02, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 29 oraz powołane tam orzeczenia, a także wyroki TK z 17 października 2000 r., SK 5/99, OTK ZU nr 7/2000, poz. 254 oraz 30 maja 2007 r., SK 68/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53). Nie jest bowiem możliwe skonstruowanie przepisów, które wykluczałyby jakikolwiek margines swobody ich odczytania. Trybunał uznaje, że „każdy akt prawny (czy konkretny przepis prawny) zawiera pojęcia o mniejszym lub większym stopniu niedookreśloności. Nieostrość czy niedookreśloność pojęć prawnych sprzyja uelastycznieniu porządku prawnego (...). Nie każda więc, ale jedynie kwalifikowana - tj. niedająca się usunąć w drodze uznanych metod wykładni - nieostrość czy niejasność przepisu może stanowić podstawę stwierdzenia jego niekonstytucyjności” (postanowienie TK z 27 kwietnia 2004 r., P 16/03, OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 36). Pojęcia niedookreślone i ocenne chronią zatem prawodawcę przed nadmiernie kazuistycznym podejściem do rzeczywistości i pozwalają uelastycznić system prawny (zob. wyrok TK z 26 lipca 2006 r., SK 21/04, OTK ZU nr 7/A/2006, poz. 88). Występowanie zwrotów niedookreślonych nie świadczy zatem per se o niekonstytucyjności prawa.

W odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji należy przypomnieć, że w świetle ugruntowanego orzecznictwa Trybunału na konstytucyjny model prawa do sądu składa się w szczególności: po pierwsze, prawo dostępu do sądu, tj. prawo uruchomienia procedury przed sądem - organem o określonej charakterystyce (niezależnym, bezstronnym i niezawisłym); po drugie, prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności; po trzecie, prawo do wyroku sądowego, tj. prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia danej sprawy przez sąd (zob. wyroki TK z: 9 czerwca 1998 r., K 28/97, OTK ZU nr 4/1998, poz. 50; 16 marca 1999 r., SK 19/98, OTK ZU nr 3/1999, poz. 36; 10 maja 2000 r., K 21/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 109).

Obowiązkiem skarżącego, wynikającym z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, jest wskazanie, w zakresie którego z przytoczonych wyżej elementów prawo to doznało naruszenia, a także uprawdopodobnienie, za pomocą merytorycznych argumentów, niekonstytucyjności kwestionowanego przepisu. Skarżący - pomimo wyraźnego wezwania sędziego Trybunału do uzupełnienia braku w tym zakresie - nie wyjaśnił, na czym polega niedozwolona ingerencja ustawodawcy w to prawo. Wymogu tego nie spełnia bowiem samo wskazanie na posłużenie się w zakwestionowanym przepisie zwrotami niedookreślonymi i podjęcie przez sąd na ich podstawie rozstrzygnięcia. Okoliczność niewyjaśnienia, w jaki sposób doszło do naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji, stanowi podstawę odmowy nadania skardze dalszego biegu (art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK).

Na uwzględnienie nie zasługuje również zarzut niezaskarżalności orzeczenia, z którym skarżący wiąże naruszenie prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy. Trybunał, po pierwsze, zwraca uwagę, że skarżący nie wnosił żadnych środków odwoławczych od postanowienia Sądu Okręgowego w Gdańsku. Nie dysponuje więc orzeczeniem stwierdzającym niedopuszczalność wniesienia zażalenia, co w świetle wyraźnego brzmienia art. 79 ust. 1 Konstytucji stanowi przesłankę odmowy nadania skardze dalszego biegu. Po drugie, zarzuty skargi w tym zakresie pozostają bez związku z treścią art. 53¹ k.p.c. Dopuszczalność lub niedopuszczalność środka zaskarżenia od postanowienia sądu wydanego w postępowaniu zainicjowanym wnioskiem skarżącego o wyłączenie sędziego nie wynika bowiem z zakwestionowanego w skardze przepisu, lecz z art. 394 § 1 k.p.c., a w niniejszej sprawie jedynie z pouczenia sądu.

Trybunał stwierdza również, że skarżący nie wykonał zarządzenia sędziego Trybunału wzywającego go do uzupełnienia braków formalnych skargi. Zarządzeniem tym, został wezwany między innymi do przedstawienia dokładnego opisu stanu faktycznego w zakresie wniosku o wyłączenie sędziego. Obowiązkiem skarżącego było zatem przedstawienie okoliczności poprzedzających wydanie postanowienia Sądu Okręgowego w Gdańsku - I Wydział Cywilny z 21 listopada 2008 r. (sygn. akt I C 1028/07), którym sąd odrzucił - jako oczywiście bezzasadny - wniosek o wyłączenie sędziego. W piśmie procesowym z 23 czerwca 2010 r. sporządzonym przez radcę prawnego, skarżący nie ustosunkował się do powyższej kwestii. Okoliczność ta - zgodnie z art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK - stanowi kolejną przesłankę odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Na marginesie Trybunał nadmienia, że w myśl art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK, okoliczność utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego w zakwestionowanym zakresie, stanowi - o ile skarżący nie wskaże, że wydanie orzeczenia jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw (art. 39 ust. 3 ustawy o TK) - przesłankę umorzenia postępowania, a na etapie wstępnej kontroli odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Obecne brzmienie zakwestionowanego przepisu pozbawione jest zwrotu niedookreślonego „wniosek oczywiście bezzasadny”, który - w świetle zarzutów skargi - stanowił ratio zainicjowania postępowania przed Trybunałem.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny orzekł jak na wstępie.

4