36/1/B/2010

POSTANOWIENIE

z dnia 29 grudnia 2009 r.

Sygn. akt Ts 393/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Maria Gintowt-Jankowicz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Przedsiębiorstwo Produkcji Usług i Handlu KOLPI o zbadanie zgodności:

art. 1216 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1, art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 12 grudnia 2008 r. skarżąca zarzuciła niezgodność art. 1216 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 45 ust. 1, art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. Zgodnie z zaskarżonym przepisem, jeżeli wniesiono skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego, sąd, do którego skierowano wniosek o uznanie albo stwierdzenie wykonalności tego wyroku, może odroczyć rozpoznanie sprawy. Sąd ten może również, na wniosek strony żądającej uznania albo stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego, nakazać drugiej stronie złożenie stosownego zabezpieczenia. Postanowienie o odroczeniu rozpoznania sprawy klauzulowej - w ocenie skarżącej - rodzi skutki analogiczne do zawieszenia postępowania, nie przysługuje jednak na nie zażalenie i nie podlega ono kontroli instancyjnej. W efekcie postanowienie takie nie zawiera uzasadnienia, a także pozbawia skarżącą możliwości wykonania orzeczenia wydanego przez sąd polubowny. Zdaniem skarżącej prowadzi to do naruszenia prawa do sądu i prawa do dwuinstancyjnego postępowania. Skarżąca zarzuca również naruszenie prawa do równego traktowania, wynikające z tego, że na postanowienie o wstrzymaniu wykonalności orzeczenia sądu polubownego (wydane po stwierdzeniu jego wykonalności) zażalenie przysługuje - odmiennie niż w przypadku odroczenia rozpoznania sprawy przed stwierdzeniem wykonalności orzeczenia arbitrażowego. Skarżąca przywołała motywy wprowadzenia art. 1216 § 1 k.p.c., wskazujące na konieczność ochrony dłużnika w sytuacji, gdy istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że wyrok sądu polubownego może - na skutek skargi - zostać uchylony. Dzięki temu dłużnik jest chroniony przed egzekucją do czasu rozstrzygnięcia przez sąd powszechny o prawidłowości orzeczenia sądu polubownego. Zdaniem skarżącej, odroczenie rozpoznania sprawy powinno jednak następować jedynie w wyjątkowych przypadkach, tak aby zapewnić osiągnięcie celu całej regulacji sądownictwa polubownego, który polega na zagwarantowaniu jak najszerszej skuteczności orzeczeń arbitrażowych.

Skarżąca podnosi, że rozstrzygnięcie o odroczeniu rozpoznania wniosku o stwierdzenie wykonalności sądu polubownego determinuje możliwość wykonania takiego orzeczenia, a tym samym rozstrzyga o prawie do wszczęcia egzekucji i uzyskania zaspokojenia roszczeń objętych wyrokiem sądu polubownego. Jego bezpośrednim skutkiem jest praktyczne wstrzymanie wykonalności orzeczenia sądu polubownego do czasu rozstrzygnięcia skargi o jego uchylenie. W tym świetle nie budzi wątpliwości skarżącej, że rozstrzyganie o nadaniu klauzuli wykonalności orzeczenia sądu polubownego jest sprawą w rozumieniu konstytucyjnym i powinno spełniać standardy konstytucyjne - w tym umożliwiać stronie udział w rozpoznaniu sprawy jej dotyczącej oraz powinny przysługiwać środki zaskarżenia. Przepis art. 1216 k.p.c. nie gwarantuje, zdaniem skarżącej, zachowania wymogów sprawiedliwości proceduralnej.

Naruszenie prawa do udziału w postępowaniu skarżąca upatruje w braku kontroli instancyjnej zgodności z prawem wydania bądź odmowy wydania postanowienia o odroczeniu rozpoznania sprawy. Postanowienie w tym przedmiocie nie wymaga uzasadnienia, a tym samym strona nie ma możliwości poznania motywów rozstrzygnięcia. Skarżąca stoi na stanowisku, że pozwala to sądowi w sposób arbitralny decydować o prawach strony, a to stanowi w praktyce ograniczenie prawa strony do udziału w postępowaniu.

Skarżąca kwestionuje nadto dopuszczalność wydania postanowienia o odroczeniu rozpoznania sprawy w każdym wypadku wniesienia skargi o uchylenie orzeczenia sądu polubownego, środek ten ma bowiem charakter nadzwyczajny, podobny do skargi o wznowienie postępowania i jest środkiem nadzoru państwa nad (prawomocnym) wyrokiem arbitrażowym. Co więcej, odroczenie stwierdzenia wykonalności orzeczenia często na długi okres może utrudnić lub w skrajnych przypadkach uniemożliwić zaspokojenie roszczeń wierzyciela.

Skarżąca poddała także w wątpliwość rozwiązanie przyjęte w art. 1216 k.p.c. z punktu widzenia zasad postępowania klauzulowego, w którym sąd nie ma kompetencji do merytorycznego badania podstaw wydanego tytułu egzekucyjnego; oceny takiej sąd musi jednak dokonać podejmując rozstrzygnięcie w przedmiocie odroczenia rozstrzygnięcia sprawy. W ocenie skarżącej ciężary nałożone przez art. 1216 k.p.c. nie pozostają w związku z efektami regulacji, gdyż ten sam cel można byłoby osiągnąć w sposób mniej dotkliwy przez zawieszenie postępowania, w którym to wypadku stronie przysługiwałoby zażalenie. Zaskarżona norma narusza w konsekwencji, zdaniem skarżącej, również zasadę proporcjonalności. Skarżąca wskazuje nadto, że przyznanie zażalenia wierzycielowi w sytuacji określonej w art. 1210 k.p.c. (tj. wydania postanowienia w przedmiocie wstrzymania wykonania orzeczenia sądu polubownego) i brak zażalenia na gruncie art. 1216 k.p.c. naruszają zasadę równości, różnicują bowiem uprawnienia strony mimo podobieństwa ich sytuacji.

Powyższe zarzuty skarżąca sformułowała w związku z odroczeniem rozpoznania sprawy z jej wniosku o stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego na mocy art. 1216 § 1 k.p.c. postanowieniem Sądu Okręgowego w Warszawie z 8 września 2008 r. (sygn. akt XX Gco 148/08).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Szczególny charakter badania konstytucyjności norm w trybie skargi konstytucyjnej uregulowanej w art. 79 ust. 1 Konstytucji wynika z uzależnienia dopuszczalności wniesienia tej skargi od uzyskania orzeczenia, opartego na zaskarżonym przepisie i naruszającego konstytucyjne prawa lub wolności skarżącego. W ślad za art. 79 ust. 1 Konstytucji, art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wymaga, aby skarżący dokładnie określił ustawę lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego konstytucyjnych wolnościach lub prawach. Zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK skarżący jest również zobowiązany do wskazania, jakie wolności lub prawa i w jaki sposób - jego zdaniem - zostały one naruszone. Te dwa elementy są ze sobą powiązane w ten sposób, że z treści orzeczenia opartego na zaskarżonej normie musi wynikać podnoszone przez skarżącego naruszenie jego praw podmiotowych.

Wymóg ten w niniejszej sprawie nie został spełniony. Skarżąca wiąże naruszenie swoich praw podmiotowych (prawa do sądu - art. 45 ust. 1 Konstytucji, prawa do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji - art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 Konstytucji) przede wszystkim z brakiem możliwości wniesienia zażalenia na postanowienie o odroczeniu rozpoznania sprawy wydane na podstawie zaskarżonego art. 1216 k.p.c. Tymczasem ani z treści postanowienia o odroczeniu rozpoznania sprawy dołączonego do skargi konstytucyjnej, ani z brzmienia zaskarżonego art. 1216 § 1 k.p.c. nie wynika jeszcze, że nie przysługuje na nie zażalenie. Okoliczność ta stanowi skutek innych regulacji zawartych w k.p.c. (m.in. art. 1159 § 2 k.p.c.), których jednak skarżąca nie czyni przedmiotem skargi konstytucyjnej. Brak postanowienia stwierdzającego niedopuszczalność zażalenia przesądza zaś o tym, że stawiany przez skarżącą zarzut naruszenia jej praw podmiotowych ma charakter wyłącznie abstrakcyjny i dlatego nie może podlegać badaniu w trybie skargi konstytucyjnej.

W ocenie Trybunału wymogów wynikających z art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o TK nie spełnia również zarzut naruszenia prawa do sądu przez brak uzasadnienia postanowienia o odroczeniu rozpoznania sprawy o stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego do czasu rozstrzygnięcia skargi o jego uchylenie. Skutek ten nie wynika bowiem z treści samego tylko zaskarżonego art. 1216 § 1 k.p.c., lecz przede wszystkim z regulacji zawartej w art. 357 § 1 w zw. z art. 1159 § 2 k.p.c.

Powyższe okoliczności przesądzają także o niedopuszczalności badania zarzutu naruszenia zasady równości. Trybunał pragnie w tym miejscu przypomnieć, że prawo do równego traktowania nie może stanowić samodzielnego wzorca kontroli w trybie skargi konstytucyjnej, lecz przybiera ono charakter metaprawa, prawa, do którego naruszenia może dojść wyłącznie w zakresie innego prawa podmiotowego lub wolności (por. postanowienie TK z 24 października 2001 r., wydane w pełnym składzie, SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225). Argumentacja wskazująca na nadmierną uciążliwość odroczenia rozpoznania sprawy odnosi się zaś do zasady proporcjonalności. Art. 31 ust. 3 Konstytucji, z którego wynika ta zasada, nie wyraża w sposób pełny odrębnych wolności lub praw, a czyni to jedynie w sposób cząstkowy i uzupełniający, ściśle związany z innymi normami Konstytucji. Naruszenie art. 31 ust. 3 Konstytucji może mieć miejsce tylko w sytuacji, w której można w pierwszej kolejności stwierdzić, że w ogóle doszło do ingerencji w któreś z proklamowanych w innych przepisach Konstytucji wolności lub praw człowieka i obywatela. Dopiero po pozytywnym rozstrzygnięciu tej kwestii można przejść do analizy, czy miało miejsce naruszenie art. 31 ust. 3 Konstytucji. Wynika z tego, że przepis ten nie formułuje samoistnego prawa o randze konstytucyjnej i zawsze musi być współstosowany z innymi normami Konstytucji (por. wyrok TK z 29 kwietnia 2003 r., SK 24/02, OTK ZU nr 4/A/2003, poz. 33). Skoro w niniejszej sprawie nie została spełniona przesłanka uzyskania orzeczenia opartego na zaskarżonym przepisie i naruszającego konstytucyjne prawa lub wolności skarżącej - jak wskazał Trybunał powyżej, to zamknięta jest również droga do rozpoznania zarzutów dotyczących wzorców powiązanych z prawem do sądu i prawem do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji (tu: art. 32 ust. 1, art. 31 ust. 3 Konstytucji).

Wadliwe są wreszcie zarzuty związane z naruszeniem zasad postępowania klauzulowego. Art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz doprecyzowujący go art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o TK stwierdzają bowiem jednoznacznie, że wzorcem kontroli w postępowaniu w trybie skargi konstytucyjnej mogą być wyłącznie normy rangi konstytucyjnej, określające prawa podmiotowe, wolności lub obowiązki. Charakteru takiego nie mają wynikające z k.p.c. - ustawy zwykłej - zasady postępowania arbitrażowego oraz kontroli i wykonalności orzeczeń sądów polubownych.

Z powyższych względów, działając na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 oraz art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, należało odmówić skardze konstytucyjnej nadania dalszego biegu.

4