107/2/B/2009

POSTANOWIENIE

z dnia 20 stycznia 2009 r.

Sygn. akt Ts 140/07

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Teresa Liszcz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Urszuli Koski o zbadanie zgodności:

1) art. 370¹ ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) art. 373 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji;

3) art. 394¹ § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i 2, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

Skarżąca wniosła do Trybunału Konstytucyjnego 19 czerwca 2007 r. skargę konstytucyjną obejmującą żądanie zbadania zgodności art. 370¹ ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji, art. 373 k.p.c. z art. 2, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji oraz art. 394¹ § 2 k.p.c. z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i 2, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji. Wątpliwości skarżącej wzbudza dopuszczalność odrzucenia apelacji przez sąd, za pośrednictwem którego jest ona wnoszona, na podstawie zaskarżonego art. 370¹ k.p.c. ze względu na niedopełnienie wymogów formalnych określonych w art. 368 § 1 pkt 1-3 i pkt 5 k.p.c. Skarżąca podnosi, że przepis ten daje sądowi możliwość odrzucenia apelacji także wówczas, gdy wymogi te nie są spełnione należycie, podczas gdy winno to stanowić przedmiot orzeczenia merytorycznego i ewentualnie uzasadniać jej oddalenie, nie zaś odrzucenie. Tym samym naruszone zostaje prawo do sądu. Jednocześnie przepis ten wprowadza dodatkowy, niczym - w ocenie skarżącej - nieuzasadniony próg dla rozpatrzenia sprawy w drugiej instancji, co istotnie ogranicza prawo do dwuinstancyjnego postępowania wynikające z art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji.

Sankcja bezwarunkowego zwrotu pisma zawierającego braki, wnoszonego przez profesjonalnego pełnomocnika stanowi, w przekonaniu skarżącej, także dyskryminację osób korzystających z usług profesjonalnych pełnomocników (art. 32 Konstytucji), gdyż w przypadku pism wnoszonych przez stronę samodzielnie, ta jest wzywana o uzupełnienie braków. Skarżąca podnosi, że za takim zróżnicowaniem nie przemawiają żadne wartości, co jest sprzeczne z art. 31 ust. 3 Konstytucji. W odniesieniu do art. 373 k.p.c. wskazuje, że daje on możliwość odrzucenia apelacji przez sąd drugiej instancji również w przypadku tych braków, które nie podlegały i nie mogły podlegać uzupełnieniu. Skarżąca zarzuca, że w sytuacji, gdy orzeka o tym sąd drugiej instancji i od takiego postanowienia nie przysługuje żaden środek odwoławczy, narusza to zasadę demokratycznego państwa prawa określoną w art. 2 Konstytucji, a przede wszystkim zasadę dwuinstancyjności postępowania wywodzoną zarówno z art. 78, jak i art. 176 ust. 1 Konstytucji.

Zaskarżony art. 394¹ § 2 k.p.c. określa natomiast przypadki, w których przysługuje zażalenie do Sądu Najwyższego na postanowienie sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie i ogranicza je do spraw, w których przysługuje skarga kasacyjna. W sytuacji skarżącej, w sprawie, której ze względu na wartość przedmiotu sporu nie przysługuje skarga kasacyjna, brak jest możliwości zaskarżenia postanowienia kończącego postępowanie w sprawie odrzuceniem apelacji. W konsekwencji, zdaniem skarżącej, doszło do naruszenia zasady dwuinstancyjności postępowania, wywodzonej zarówno z art. 78, jak i art. 176 ust. 1 Konstytucji oraz zasady niedyskryminacji i zasady równości wyrażonych w art. 32 Konstytucji. Skarżąca wskazuje, że jest dyskryminowana tylko ze względu na wartość przedmiotu sporu w sposób niezgody z wymaganiami określonymi w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Regulacja taka, w jej ocenie, stanowi podważenie zasady zaufania do państwa oraz zasady przyzwoitego i sprawiedliwego prawa, wywodzonych z art. 2 Konstytucji.

Skarżąca wskazała, że postanowieniem z dnia 12 lutego 2007 r. (sygn. akt V Ca 101/07) Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił apelację skarżącej od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Śródmieścia z dnia 28 lipca 2006 r. (sygn. akt I C 214/06) ze względu na brak wskazania w apelacji zarzutów dotyczących zaskarżonego wyroku oraz brak ich należytego uzasadnienia.

Trybunał Konstytucyjny zważył co następuje:

Skarga konstytucyjna stanowi szczególny środek ochrony konstytucyjnych praw i wolności o charakterze nadzwyczajnym. Konstytucja w art. 79 ust. 1 przesądza, że jest ona dopuszczalna dopiero wówczas, gdy sąd lub inny organ administracji ostatecznie orzekł o prawach lub wolnościach skarżącego określonych w Konstytucji. Określając tryb wnoszenia skargi konstytucyjnej w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), ustawodawca nałożył na skarżącego obowiązek wskazania, jakie konstytucyjne prawa lub wolności oraz w jaki sposób zostały naruszone, a także dołączenia do skargi konstytucyjnej ostatecznego orzeczenia wydanego na podstawie zaskarżonych przepisów (art. 47 ustawy o TK). Niespełnienie tych wymogów oznacza, że skarga konstytucyjna jest niedopuszczalna i prowadzi do odmowy nadania jej dalszego biegu.

Na początku wskazać należy, że dotknięte brakami są zarzuty wskazujące na niezgodność art. 370¹ i art. 394¹ § 2 k.p.c. z art. 2 i art. 32 Konstytucji. W orzecznictwie Trybunału przyjmuje się, że zawarta w art. 2 Konstytucji generalna zasada demokratycznego państwa prawnego może stanowić źródło praw podmiotowych lub wolności o tyle, o ile nie zostały on wprost wyrażone w innych przepisach Konstytucji (por. wyrok TK z 23 listopada 1998 r., SK 7/98, OTK ZU nr 7/1998, poz. 114; postanowienie TK z 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60). W trybie skargi konstytucyjnej, ze względu na związanie Trybunału granicami skargi na podstawie art. 66 ustawy o TK, na skarżącym ciąży obowiązek wskazania i uzasadnienia takiego prawa lub wolności. Tej przesłanki nie spełnia powołanie się na samą zasadę państwa prawnego, zasadę zaufania do państwa czy zasadę przyzwoitego i sprawiedliwego prawa. Żadna z nich nie konstruuje bowiem prawa podmiotowego o skonkretyzowanej treści; są to raczej nakazy kierowane pod adresem ustawodawcy.

Zasada równości, podobnie jak zakaz dyskryminacji - wynikające z art. 32 Konstytucji - zajmują w konstytucyjnym systemie praw i wolności szczególne miejsce. Odmienność prawa do równości w stosunku do innych praw podmiotowych (np. prawa własności) przejawia się w tym, że nie stanowi ono samodzielnej podstawy skargi konstytucyjnej - staje się nią dopiero wówczas, gdy pozostaje w ścisłym powiązaniu z naruszeniem innego prawa podmiotowego („metaprawo”, por. postanowienie TK z 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225 oraz wyroki TK z 6 października 2004 r., SK 23/02, OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 89 i 19 lipca 2005 r., SK 20/03, nr 7/A/2005, poz. 82). Zarzuty skarżącej odnoszące się do tego prawa, pozbawione wskazania innego prawa podmiotowego, w zakresie którego skarżąca czuje się dyskryminowana lub traktowana odmiennie, połączone jedynie z zasadą proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji) nie mogą uzasadniać nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Skarżąca zarzuca, że przepis pozwalający na odrzucenie apelacji ze względu na braki formalne bez wzywania do ich uzupełnienia, jeżeli strona jest zastępowana przez profesjonalnego pełnomocnika (art. 370¹ k.p.c.) narusza prawo do sądu. Rozpatrzenie tego zarzutu stało się zbędne w świetle uznania przez Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 20 maja 2008 r. (P 18/07, OTK ZU nr 4/A/2008, poz. 61) art. 370¹ k.p.c. za niezgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji. W myśl zasady ne bis in idem nie jest zatem dopuszczalne ponowne badanie zgodności normy z tymi samymi wzorcami konstytucyjnymi w sytuacji, gdy Trybunał wydał uprzednio wyrok stwierdzający jej niekonstytucyjność. Na marginesie Trybunał zwraca uwagę, że Sąd Najwyższy prezentuje stanowisko, w myśl którego art. 368 § 1 k.p.c. nie powinien być wykładany nadmiernie surowo i restrykcyjnie, a skorzystanie z możliwości odrzucenia apelacji na podstawie art. 370¹ w zw. z art. 373 k.p.c. nie jest dopuszczalne, jeżeli z treści pisma wynika spełnienie przesłanek formalnych, mimo braku ich wyraźnego wskazania (por. postanowienia SN z: 16 listopada 2006 r., II CZ 80/06; 28 kwietnia 2006 r., V CZ 25/06; 30 listopada 2006 r., I CZ 88/06 - Orzecznictwo Sądów w Sprawach Gospodarczych Nr 8/2007, poz. 87 oraz 19 kwietnia 2007 r., I CZ 19/07, Biuletyn SN, Nr 7/2007, str. 12).

Innego aspektu prawa do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji dotyczy zaskarżony art. 394¹ § 2 k.p.c. Reguluje on przypadki, w których postanowienia sądu drugiej instancji mogą zostać zaskarżone zażaleniem. Jednocześnie skarżąca jako ostateczne orzeczenie w jej sprawie wskazuje postanowienie sądu okręgowego odrzucające apelację, którego - jak podnosi - ze względu na treść zakwestionowanej normy, nie zaskarżyła zażaleniem. Nie ulega wątpliwości, że postanowienie o odrzuceniu apelacji nie zostało wydane na podstawie art. 394¹ § 2 k.p.c., Konstytucja dopuszcza zaś wniesienie skargi konstytucyjnej tylko w przedmiocie zbadania zgodności z Konstytucją przepisu, na podstawie którego sąd lub organ administracji wydał ostateczne orzeczenie w sprawie skarżącego. Kontrola norm dokonywana w trybie skargi konstytucyjnej ma charakter konkretny, związany z naruszeniem praw podmiotowych lub wolności wynikającym z zastosowania określonej normy. Nie mogą natomiast przedmiotu skargi konstytucyjnej stanowić normy, które w sprawie skarżącego nie zostały zastosowane, nawet jeżeli z ich brzmienia jednoznacznie wynika jaki byłyby skutek ich zastosowania. Tym samym, w odniesieniu do art. 394¹ § 2 k.p.c. brak jest ostatecznego orzeczenia wydanego na podstawie zaskarżonego przepisu w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, a w konsekwencji nie została spełniona przesłanka formalna dołączenia do skargi konstytucyjnej takiego orzeczenia. W tym świetle zasadna jest odmowa nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, orzeczono jak w sentencji.

4