POSTANOWIENIE

z dnia 11 września 2007 r.

Sygn. akt Ts 35/07

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Janusz Niemcewicz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Jarosława Smolarka w sprawie zgodności:

1) art. 78 ust. 4 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908, ze zm.) z art. 31 ust. 2, art. 32 ust. 1 oraz art. 42 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) art. 65 § 2 oraz art. 97 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. - Kodeks wykroczeń (Dz. U. Nr 12, poz. 114, ze zm.) z art. 31 ust. 2 i 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 42 ust. 2 Konstytucji;

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z dnia 14 lutego 2007 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności art. 78 ust. 4 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908, ze zm.; dalej: p.r.d.) z art. 31 ust. 2, art. 32 ust. 1 oraz art. 42 ust. 2 Konstytucji; oraz art. 65 § 2 oraz art. 97 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. - Kodeks wykroczeń (Dz. U. Nr 12, poz. 114, ze zm.; dalej: k.w.) z art. 31 ust. 2 i 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 42 ust. 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. W dniu 24 marca 2006 r. skarżący, jadąc należącym do niego samochodem, przekroczył dozwoloną prędkość na drodze, który to fakt został zarejestrowany za pomocą fotoradaru. Skarżący wezwany do komisariatu Policji odmówił przyjęcia mandatu, nie przyznał się do winy oraz pouczony o prawie do odmowy składania wyjaśnień, skorzystał z tego prawa. Wobec tego faktu funkcjonariusz Policji pouczył skarżącego o wynikającym z przepisu art. 78 ust. 4 p.r.d. obowiązku wskazania osoby, której powierzył pojazd do kierowania w dniu zdarzenia, oraz wskazał, że w tym zakresie nie obejmuje go prawo do odmowy składania wyjaśnień. Skarżący odmówił udzielenia odpowiedzi na pytanie. Wyrokiem nakazowym z 7 czerwca 2006 r. (sygn. akt VI W 1683/06) Sąd Rejonowy w Radomsku - Wydział VI Grodzki wymierzył skarżącemu karę grzywny uznając go winnym popełnienia wykroczenia z art. 97 k.w. W wyniku wniesienia sprzeciwu od wyroku nakazowego Sąd Rejonowy w Radomsku - Wydział VI Grodzki wyrokiem z 27 lipca 2006 r. ponownie wymierzył skarżącemu karę grzywny za popełnione wykroczenie, polegające na odmowie udzielenia informacji, co do tożsamości osoby, która używała pojazdu w dniu zdarzenia. Wyrokiem z 26 października 2006 r. (sygn. akt IV Waz 103/06) Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim - IV Wydział Karny Odwoławczy utrzymał wyrok w mocy.

Skarżący zarzucił w skardze konstytucyjnej, że zaskarżone przepisy nakładają na właściciela pojazdu bezwzględny obowiązek wskazania na żądanie uprawnionego organu osoby, której powierzył pojazd do kierowania w oznaczonym czasie, nawet wówczas, gdy właściciel ten jest osobą podejrzaną o popełnienie w tym czasie wykroczenia przy użyciu tego pojazdu i jako podejrzany korzysta z prawa odmowy składania wyjaśnień i odpowiedzi na pytania. Zdaniem skarżącego prowadzi to do naruszenia art. 32 ust. 1 Konstytucji, oznaczającego prawo do równego traktowania przez władze publiczne.

Ponadto w piśmie procesowym uzupełniającym braki skargi konstytucyjnej skarżący wskazał, że zaskarżone przepisy naruszają także prawa wyrażone w art. 31 ust. 2, art. 31 ust. 3 oraz art. 42 ust. 2 Konstytucji. Skarżący podkreślił, że sytuacja, w której mając postawiony zarzut popełnienia wykroczenia nie przyznał się do winy oraz odmówił złożenia wyjaśnień, a następnie będąc przesłuchanym w charakterze świadka skorzystał z prawa do odmowy złożenia zeznań, aby nie wskazywać samego siebie ani nie kłamać, spowodowała postawienie mu zarzutu popełnienia wykroczenia z art. 97 k.w. w zw. z art. 78 ust. 4 p.r.d. i pociągnięcie go do odpowiedzialności. Tymczasem, jak wskazuje skarżący, zgodnie z art. 32 ust. 1 Konstytucji nikogo nie można zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. Kwestionowane w skardze przepisy naruszają także prawo skarżącego do obrony, ograniczają bowiem możliwość skorzystania z prawa do milczenia i w sytuacji, gdy skarżący jest osobą, która prowadziła pojazd, zmuszają do samooskarżenia.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne dla stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej. Z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym wynika, że na skarżącym ciąży obowiązek wskazania naruszonych wolności lub praw oraz sposobu ich naruszenia. Z kolei z art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 wynika obowiązek uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów.

Podstawowym powodem odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej jest jej oczywista bezzasadność.

Jak wynika z treści skargi konstytucyjnej, naruszenia konstytucyjnych praw i wolności upatruje skarżący w treści przepisów art. 78 ust. 4 p.r.d. oraz art. 65 § 2 i art. 97 k.w. Należy więc zwrócić szczególną uwagę na treść tych przepisów. Zgodnie z art. 78 ust. 4 p.r.d. właściciel lub posiadacz pojazdu jest obowiązany wskazać na żądanie uprawnionego organu, komu powierzył pojazd do kierowania lub używania w oznaczonym czasie, chyba że pojazd został użyty wbrew jego woli i wiedzy przez nieznaną osobę, czemu nie mógł zapobiec. Zgodnie zaś z przepisem art. 65 § 2 k.w., kto wbrew obowiązkowi nie udziela właściwemu organowi państwowemu lub instytucji, upoważnionej z mocy ustawy do legitymowania, wiadomości lub dokumentów co do okoliczności dotyczących tożsamości własnej lub innej osoby, co do swego obywatelstwa, zawodu, miejsca zatrudnienia lub zamieszkania, podlega karze grzywny. Przepis art. 97 k.w. wskazuje, że kto wykracza przeciwko innym przepisom o bezpieczeństwie lub o porządku ruchu na drogach publicznych, podlega karze grzywny do 3.000 złotych albo karze nagany.

Jak przyjmuje się w doktrynie, określona w zaskarżonych przepisach realizacja obowiązku ujawnienia osoby, której właściciel powierzył pojazd do kierowania, ma ułatwić ustalenie kierującego pojazdem w razie popełnienia przestępstwa lub popełnienia wykroczenia z udziałem tego pojazdu, a nadto podkreśla obowiązek właściwego zabezpieczenia pojazdu, o czym świadczy zwrot „czemu nie mógł zapobiec”. Obowiązek ten ciąży na właścicielu pojazdu, jak też na kierującym pojazdem (R. A. Stefański, Prawo o ruchu drogowym. Komentarz, Dom Wydawniczy ABC, 2005, wyd. II). Ustawodawca przewidział także reakcję prawną na fakt naruszenia tak określonego nakazu, której podstawę określają ogólne przepisy kodeksu wykroczeń tj. art. 65 § 2 i art. 97 k.w.

Zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie ma jednak fakt, że zakres zaskarżonych przepisów nie pozostaje w związku ze stawianymi przez skarżącego zarzutami naruszenia wskazanych wzorców konstytucyjnych. Zauważyć należy bowiem, że wszystkie wskazane przez skarżącego przepisy mają charakter norm materialnych. Tymczasem z zawartego w skardze konstytucyjnej uzasadnienia wynika jednoznacznie, że skarżący dopatruje się w nich naruszenia praw i wolności o charakterze formalnym, tj. procesowym. Naruszenie polegać ma nałożeniu na właściciela pojazdu obowiązku wskazania na żądanie uprawnionego organu osoby, której powierzył pojazd do kierowania w oznaczonym czasie, nawet wówczas, gdy właściciel ten jest osobą podejrzaną o popełnienie w tym czasie wykroczenia przy użyciu tego pojazdu i jako podejrzany korzysta z prawa odmowy składania wyjaśnień i odpowiedzi na pytania.

Zaskarżone przepisy wprowadzają do systemu prawnego normy sankcjonowane i normy sankcjonujące, a więc nakazujące adresatom określone zachowanie, oraz przewidujące sankcje za naruszenie owych nakazów. Mają charakter norm powszechnych, skierowanych do każdego, kto wypełnia określone w nich znamiona. Ostateczny zakres realizacji obowiązków określonych w zaskarżonym przepisie art. 78 ust. 4 p.r.d., których naruszenie doprowadziło do aktualizacji norm sankcjonujących zawartych w przepisach art. 65 § 2 i art. 97 k.w., wynika jednak nie ze wskazanych przepisów, lecz z norm prawa procesowego, a wiec norm o charakterze formalnym. W istocie bowiem zakres uprawnień procesowych uczestnika postępowania, w szczególności osoby, wobec której kieruje się podejrzenie popełnienia wykroczenia, w tym także zakres prawa do odmowy odpowiedzi na pytanie, wynika z przepisów kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.

Prawo do obrony jest jednym z uprawnień procesowych, przysługujących osobie, przeciwko której kierowane jest podejrzenie albo oskarżenie popełnienia przestępstwa, przestępstwa skarbowego lub wykroczenia. Służyć ma ono przede wszystkim zapewnieniu oskarżonemu lub obwinionemu możliwości zwalczania stawianych mu zarzutów, aktywnego udziału w postępowaniu i procesowej obronie własnego stanowiska. Jednym z zasadniczych elementów prawa do obrony jest także m.in. prawo do milczenia oraz wolność od samooskarżania (por. P. Wiliński, Zasada prawa do obrony w polskim procesie karnym, Zakamycze 2006, s. 348-359). Ponadto, przepisy procesowe przewidują przyznanie osobie występującej w procesie karnym albo w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, w charakterze świadka prawo do odmowy odpowiedzi na pytanie. Celem tego przepisu, stanowiącego wyjątek od ogólnego obowiązku złożenia zeznań, jest ochrona świadka przed obowiązkiem samodenuncjacji lub obciążania osób najbliższych. Zgodnie z art. 183 § 1 k.p.k. świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Przepis ten, zgodnie z przepisem art. 41 § 1 k.p.w. stosuje się odpowiednio przy przesłuchaniu świadka w postępowaniu w sprawach o wykroczenia. Zakres normowania tego przepisu nie ulega jednak zmianie na gruncie postępowania w sprawach o wykroczenia. Nadal dotyczy on jedynie zwolnienia z obowiązku odpowiedzi na pytanie, jeśli jej udzielenie może narazić na odpowiedzialność karną lub karno-skarbową. Nie obejmuje ono tym samym odpowiedzialności za wykroczenie. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z 30 listopada 2004 r. (I KZP 26/04, OSNKW 2004, nr 11-12, poz. 102) „odpowiednie stosowanie - z mocy art. 41 § 1 k.p.s.w. - w postępowaniu w sprawach o wykroczenia przepisu art. 183 § 1 k.p.k., w jego brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 17, poz. 155), nie oznacza, aby osoba przesłuchiwana w charakterze świadka (składająca oświadczenie dowodowe w tym charakterze) w sprawie o wykroczenie mogła uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli jej udzielenie mogłoby narazić osobę dla niej najbliższą na odpowiedzialność tylko za wykroczenie”. Wskazywane przez skarżącego i domniemane naruszenie jego praw i wolności związane jest właśnie z tak określonym zakresem prawa świadka do odmowy odpowiedzi na pytanie.

Zauważyć należy ponadto, że wyłączenie prawa świadka do odmowy odpowiedzi na pytanie, które mogłoby narazić jego albo osobę najbliższą na odpowiedzialność za wykroczenie, wprowadziła dopiero ustawa nowelizująca Kodeks postępowania karnego z dnia 10 stycznia 2003 r. (Dz. U. Nr 17, poz. 155). Nadała ona m.in. art. 183 § 1 k.p.k. jego aktualne brzmienie, według którego świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie jedynie wtedy, gdy jej udzielenie mogłoby narazić jego lub osobę mu najbliższą „na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe”. Zarówno pod rządami kodeksu postępowania karnego z 1969 r. (zwłaszcza w świetle uchwały Sądu Najwyższego z 5 kwietnia 1973 r., VI KZP 80/72, OSNKW 1973, nr 6, poz. 72) jak i do czasu nowelizacji Kodeksu postępowania karnego z 1997 r. prawo świadka do odmowy odpowiedzi obejmowało odpowiedzialność za wykroczenie i wykroczenie skarbowe.

Analiza uzasadnienia skargi konstytucyjnej oraz wskazanych wzorców kontroli wskazuje jednoznacznie, że właściwym przedmiotem zaskarżenia w niniejszej sprawie powinny być przepisy prawa procesowego, w szczególności przepisy art. 183 § 1 k.p.k. w zw. z art. 41 § 1 k.p.w. Jednak podkreślić należy, że Trybunał Konstytucyjny, zgodnie z zakresem swej kognicji oraz z przyjętym modelem skargi konstytucyjnej, nie jest uprawniony do dokonywania kontroli o charakterze abstrakcyjnym, tj. może działać jedynie w granicach zaskarżenia. W świetle powyższych ustaleń oczywistym jest, że zarzuty skarżącego związane są w istocie z treścią przepisów o charakterze procesowym, a nie materialnym, zaś zaskarżone przepisy prawa materialnego nie miały wpływu na wskazywane przez skarżącego ograniczenie jego uprawnień. W świetle tych ustaleń uznać należy, że zarzuty skarżącego, w zakresie w jakim wnosi o stwierdzenie niezgodności zaskarżonych przepisów z art. 31 ust. 2 i 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 42 ust. 2 Konstytucji są oczywiście bezzasadne.

W tym stanie rzeczy, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

4