75/2B/2005

POSTANOWIENIE

z dnia 23 listopada 2004 r.

Sygn. akt Ts 133/04

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Mazurkiewicz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Mieczysława Bronk w sprawie zgodności:

1) art. 1 ust. 1 oraz art. 2 ustawy z dnia 30 maja 1962 r. - Prawo wodne (Dz. U. Nr 34, poz. 158 ze zm.) z art. 2, art. 21 ust. 1 i 2, art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 64 ust. 1, 2 i 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) art. 131 ustawy z dnia 24 października 1974 r. - Prawo wodne (Dz. U. Nr 38, poz. 230 ze zm.) z art. 2, art. 21 ust. 1 i 2 oraz art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej z 23 lipca 2004 r. pełnomocnik skarżącego - Mieczysława Bronk zakwestionował zgodność z Konstytucją art. 1 ust. 1 oraz art. 2 ustawy z 30 maja 1962 r. - Prawo wodne (dalej: prawo wodne z 1962 r.), a także art. 131 ustawy z 24 października 1974 r. - Prawo wodne (dalej: prawo wodne z 1974 r.). Zaskarżonym przepisom prawa wodnego z 1962 r. zarzucił, że pozbawiając bez rekompensaty właścicieli wód płynących prawa własności naruszają zasady i prawa wywodzone z art. 2, art. 21 ust. 1 i 2, art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji. Z kolei art. 131 prawa wodnego z 1974 r., w zakresie, w jakim określa możliwość uzyskania prawa dożywotniego korzystania z wód oraz w sposób dyskryminujący określa podstawy do wystąpienia z żądaniem odszkodowania, jest zdaniem skarżącego niezgodny z art. 2, art. 21 ust. 1 i 2 oraz art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji.

Skargę konstytucyjną sformułowano w związku z następującą sprawą. Postanowieniem z 30 grudnia 1998 r. (sygn. akt I Ns 149/98) Sąd Rejonowy w Kartuzach ustanowił służebność drogi koniecznej na rzecz nieruchomości skarżącego, stanowiącej jezioro Pręgożyno. Apelacja właściciela nieruchomości obciążonej od tego orzeczenia została oddalona postanowieniem Sądu Okręgowego w Gdańsku z 13 maja 1999 r. (sygn. akt III Ca 369/99). Następnie jednak Sąd Najwyższy po rozpoznaniu wniesionej kasacji powyższe postanowienie sądu II instancji uchylił i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania (postanowienie z 10 maja 2002 r., sygn. akt IV CKN 1024/00). W uzasadnieniu Sąd Najwyższy stwierdził, że skarżący nie wykazał, aby w świetle prawa był właścicielem nieruchomości władnącej. Skarżący utracił bowiem prawo własności jeziora z mocy przepisów prawa wodnego z 1962 r., z dniem wejścia ich w życie. W związku z powyższym, Sąd Najwyższy uznał za trafny podniesiony w kasacji zarzut naruszenia art. 145 k.c. Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy w Gdańsku, postanowieniem z 24 kwietnia 2003 r. wniosek skarżącego o ustanowienie drogi koniecznej oddalił. Postanowieniem z 16 stycznia 2004 r. (sygn. akt IV CK 524/03) Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania kasacji skarżącego od tego orzeczenia.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 7 września 2004 r. wezwano pełnomocnika skarżącego do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez wskazanie ostatecznego orzeczenia, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji, wydanego na podstawie przepisów zakwestionowanych w skardze konstytucyjnej.

W odpowiedzi na powyższe zarządzenie, w piśmie z 17 września 2004 r., pełnomocnik skarżącego wyjaśnił, że orzeczeniem ostatecznie rozstrzygającym o prawach skarżącego jest powołane wyżej postanowienie Sądu Najwyższego z 16 stycznia 2004 r. Ponadto w piśmie stwierdzono, że sąd oddalając wniosek o ustanowienie służebności drogi koniecznej oparł się na treści art. 1 ust. 1 i 2 oraz art. 2 prawa wodnego z 1962 r., z tych bowiem przepisów wywiódł, że skarżący nie będąc właścicielem nieruchomości władnącej, nie jest osobą legitymowaną do występowania z takim wnioskiem. Jednocześnie skarżący podkreślił, że gdyby w sprawie pominięto kwestionowane unormowania, wówczas treść orzeczenia sądowego mogłaby być inna, tzn. korzystna dla skarżącego.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji jedynym dopuszczalnym przedmiotem skargi konstytucyjnej mogą być przepisy ustawy lub innego aktu normatywnego spełniające podwójną kwalifikację. Po pierwsze, winny one stanowić podstawę prawną ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej. Po drugie, to w nich winien skarżący upatrywać bezpośredniego źródła naruszenia przysługujących mu konstytucyjnych praw lub wolności. Weryfikacji spełnienia zarówno powyższej przesłanki, jak i pozostałych wymogów dopuszczalności skargi konstytucyjnej, służy procedura jej wstępnej kontroli.

Przedmiotem niniejszej skargi konstytucyjnej uczynił skarżący przepisy dwóch ustaw - prawa wodnego z 1962 r. oraz prawa wodnego z 1974 r. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, żadne z nich nie spełniają jednakże pierwszej ze wskazanych wyżej kwalifikacji wymaganej od przedmiotu skargi konstytucyjnej. Przepisy te nie mogą być uznane za podstawę prawną ostatecznego orzeczenia, z wydaniem którego wiąże skarżący zarzut naruszenia praw konstytucyjnych. Z dołączonych do skargi konstytucyjnej rozstrzygnięć sądowych wynika jednoznacznie, że problem niedozwolonej ingerencji w sferę praw i wolności łączy skarżący z oddaleniem wniosku o ustanowienie służebności drogi koniecznej. Należy w związku z tym zauważyć, iż podstawę prawną dla rozstrzygnięcia w tym przedmiocie stanowiły wyłącznie przepisy kodeksu cywilnego normujące tę instytucję prawną (art. 145 k.c.). Nie zasługuje natomiast na aprobatę stanowisko skarżącego, który wskazuje na oparcie postanowienia sądu oddalającego jego wniosek także na przepisach prawa wodnego z 1962 r. Sąd orzekający w sprawie uwzględnił bowiem jedynie skutki, jakie wywołały one w sferze stanu własności nieruchomości, na rzecz której ustanowiona miałaby być służebność drogi koniecznej. Trzeba podkreślić, iż wywołanie tych skutków nie wiązało się z wydaniem jakichkolwiek aktów stosowania kwestionowanych przepisów. Tak jak w przypadku innych aktów prawnych o charakterze nacjonalizacyjnym, przeniesienie własności nieruchomości (jeziora) na rzecz Skarbu Państwa następowało w tym przypadku z mocy samego prawa (ex lege). Tak więc, sąd orzekający w przedmiocie ustanowienia służebności drogi koniecznej zobligowany był do - wymaganego w świetle z art. 145 k.c. - zweryfikowania legitymacji skarżącego do wystąpienia z tego rodzaju wnioskiem. Legitymacja ta związana była z wykazaniem tytułu własności do nieruchomości władnącej. Ocena tej legitymacji wymagała uwzględnienia skutków, jakie w sferze własności wywołały z mocy prawa unormowania prawa wodnego z 1962 r. Z tego powodu jednak nie można przyjąć, iż przepisy te stanowiły podstawę prawną podjętego przez sąd rozstrzygnięcia. Sąd brał je pod uwagę jedynie jako tzw. fakty prawne, wpływające na stan faktyczny, którego subsumcja dokonywana była jednakże w oparciu o przepisy kodeksu cywilnego.

Za podstawę prawną ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarżącego nie może być uznany tym bardziej art. 131 prawa wodnego z 1974 r. Jego przywołanie w skardze uznać należy za bezpodstawne. Niewątpliwie treść tego przepisu nie pozostawała bez wpływu na zakres i treść uprawnień skarżącego, jako osoby z mocy prawa pozbawionej własności nieruchomości. Tym niemniej okoliczność ta w żadnym razie nie upoważnia do stwierdzenia, iż przepis ten wyznaczał treść rozstrzygnięcia sądowego dotyczącego ustanowienia wnioskowanej służebności drogi koniecznej.

Należy jeszcze raz podkreślić, iż kontrola prawa inicjowana za pomocą skargi konstytucyjnej wykazuje walor tzw. kontroli konkretnej. Zastosowanie kwestionowanych przepisów jako podstawy prawnej ostatecznego orzeczenia w sprawie skarżącego stanowi warunek konieczny uznania ich za dopuszczalny przedmiot skargi konstytucyjnej. Tym samym, poza jego zakresem pozostają unormowania wywołujące skutki z mocy samego prawa, jak i te, które wprawdzie mogły być taką podstawą, jednakże w danej sprawie nie stanowiły jej dla podjętego wobec skarżącego rozstrzygnięcia.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, orzeka się jak w sentencji.

3