73/2B/2005

POSTANOWIENIE

z dnia 28 października 2004 r.

Sygn. akt Ts 125/04

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Janusz Niemcewicz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Grażyny Kalinowskiej-Jarzyńskiej w sprawie zgodności:

§ 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 maja 2003 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 97, poz. 888) oraz § 11 ust. 1 pkt 1 i § 15 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.) z art. 2 i 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 1 lipca 2004 r. zakwestionowano zgodność § 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 maja 2003 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 97, poz. 888) oraz § 11 ust. 1 pkt 1 i § 15 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.: dalej: rozporządzenie z 2002 r.), z art. 2 i 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Działając na podstawie zaskarżonych przepisów Sąd Rejonowy w Poznaniu - X Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem zawartym w wyroku z 18 grudnia 2004 r. (sygn. akt XP 2311/01) zasądził na rzecz skarżącej zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w kwocie 90 zł. We wniesionym na to postanowienie zażaleniu skarżąca podnosiła m.in., że skoro wszczęcie sprawy nastąpiło pod rządami rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 12 grudnia 1997 r. wysokość kosztów winna zostać ustalona w oparciu o te przepisy, jako korzystniejsze od aktualnie obowiązujących. W wyniku rozpoznania zażalenia Sąd Okręgowy w Poznaniu postanowieniem z 19 marca 2004 r. (sygn. akt VI Pz 37/04) doręczonym skarżącej 1 kwietnia 2004 r. zmienił częściowo zaskarżone postanowienie przyznając skarżącej dodatkową kwotę z tytułu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, nie uwzględniając jednak jej roszczeń w całości.

Zaskarżony § 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 maja 2003 r. uchylił § 18 rozporządzenia z 2002 r., zgodnie z którym w sprawach będących w toku przed dniem wejścia w życie rozporządzenia stosuje się aż do zakończenia sprawy w danej instancji przepisy dotychczasowe. Biorąc pod uwagę, iż obowiązujące aktualnie stawki są niższe niż przewidziane w uchylonym rozporządzeniu sytuacja taka godzi, w ocenie skarżącej, w zasadę demokratycznego państwa prawnego, z której wywodzi się m.in. ochronę praw słusznie nabytych (art. 2 Konstytucji). Ponadto skarżąca zarzuca zaskarżonemu przepisowi naruszenie wynikającego z art. 32 Konstytucji zakazu dyskryminacji.

Kolejnemu z zaskarżonych przepisów § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z 2002 r. ustalającego stawkę minimalną za prowadzenie spraw z zakresu prawa pracy skarżąca zarzuca naruszenie art. 2 i 32 Konstytucji poprzez to, że ustala ją na poziomie niezapewniającym godziwego wynagrodzenia i niepozwalającym pełnomocnikowi nawet odtworzyć kosztów prowadzenia kancelarii. Sprzeczność z art. 2 i 32 Konstytucji ostatniego z zaskarżonych przepisów - § 15 pkt 1 rozporządzenia z 2002 r., wynika zdaniem skarżącej, z uzależnienia uprawnień pełnomocnika od podmiotu zobowiązanego do zapłaty wynagrodzenia. W sytuacji, w której jest nim Skarb Państwa pełnomocnikowi ustanowionemu z urzędu przysługuje tylko 150% stawki minimalnej (w poprzednio obowiązujących przepisach 200%), podczas gdy pełnomocnikowi „kontraktowemu” zagwarantowana jest sześciokrotna stawka minimalna.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 17 sierpnia 2004 r. wezwano skarżącą do uzupełnienia braków skargi konstytucyjnej poprzez dokładne określenie, jakie konstytucyjne prawa i wolności i w jaki sposób - jej zdaniem - zostały naruszone przez zakwestionowane w skardze przepisy.

W piśmie procesowym z 6 września 2004 r. skarżąca ponownie zarzuca pierwszemu z zaskarżonych przepisów naruszenie prawa do ochrony słusznie nabytych uprawnień, wynikającego z wyrażonej w art. 2 Konstytucji zasady demokratycznego państwa prawnego oraz z zakazu dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny (art. 32 Konstytucji). Odnośnie § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z 2002 r. skarżąca wysuwa zarzut naruszenia prawa do wynagrodzenia odzwierciedlającego nakład pracy i obciążenia związane z wykonywanymi czynnościami wynikające z wyrażonej w art. 2 Konstytucji zasady demokratycznego państwa prawnego i zakazu dyskryminacji wynikającego z art. 32 ust. 1 Konstytucji. W uzasadnieniu skarżąca wskazuje, że przewidziana w zaskarżonym przepisie stawka minimalna jest rażąco niska i nie odzwierciedla nakładu pracy pełnomocnika w często przewlekłych postępowaniach, takich jak to, na tle którego wypłynęły wątpliwości prawnokonstytucyjne. Naruszenie wyprowadzanego z art. 2 oraz 32 Konstytucji prawa do jednakowego wynagradzania za jednakową pracę lub pracę o jednakowej wartości oraz zakazu dyskryminacji skarżąca wiąże z wydaniem wskazanych w skardze rozstrzygnięć w oparciu o ostatni z zaskarżonych przepisów tj. § 15 pkt 1 rozporządzenia z 2002 r. W uzasadnieniu zarzutu wskazuje, że nie do pogodzenia z zasadą demokratycznego państwa prawnego jest dyskryminacja pełnomocnika ustanowionego z urzędu w ten sposób, iż przysługuje mu tylko 150% stawki minimalnej, podczas gdy pełnomocnikowi „kontraktowemu” - sześciokrotnej stawki minimalnej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Wprowadzona do polskiego systemu prawnego skarga konstytucyjna jest środkiem służącym ochronie określonego rodzaju praw i wolności, a mianowicie takich, których źródło stanowią przepisy Konstytucji. Z tego względu dla stwierdzenia, że konkretnemu podmiotowi przysługuje legitymacja do wniesienia tego szczególnego środka prawnego, konieczne jest wykazanie, iż doszło do naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw, stanowiącego konsekwencję wydania rozstrzygnięć na podstawie przepisów, których konstytucyjność się kwestionuje. Obowiązek wskazania takiego prawa lub wolności, zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.), spoczywa na osobie występującej ze skargą konstytucyjną. Konsekwencją takiego ukształtowania skargi jest także ograniczony, w porównaniu do innych trybów postępowania (tzn. inicjowanych poprzez wnioski lub pytania prawne), zakres wzorców konstytucyjnych, w obrębie których dokonywana może być kontrola konstytucyjności zakwestionowanych przepisów. Wzorcem tym może być wyłącznie ten przepis Konstytucji, który normuje jakąś wolność i prawo o charakterze podmiotowym (zob.: postanowienie TK z 24 października 2001 r., sygn. akt SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225).

Legitymacji do wniesienia skargi konstytucyjnej skarżąca upatruje w naruszeniu zasady demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji), a także wynikającego z art. 32 zakazu dyskryminacji w życiu publicznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

Rozważając dopuszczalność przekazania do merytorycznego rozpoznania skargi opartej o zarzut naruszenia zasad wynikających z art. 2 Konstytucji wskazać należy, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego powołanie się na naruszenie art. 2 Konstytucji mogłoby stanowić legitymację do wniesienia skargi konstytucyjnej jedynie w sytuacji, w której podniesiony zostałby zarzut naruszenia wolności lub prawa konstytucyjnego o charakterze podmiotowym, nie wysłowionych w treści innych przepisów konstytucyjnych, a znajdujących swoje podstawy we wskazanym art. 2 Konstytucji (por. postanowienie TK z 12 grudnia 2000 r.; Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 59). Powołanie się na naruszenie zasady demokratycznego państwa prawnego, czy wynikającej z niej zasady ochrony praw nabytych, jako zasad o charakterze przedmiotowym wymaga zatem dodatkowo wskazania prawa podmiotowego o charakterze konstytucyjnym, wynikającego albo z art. 2 Konstytucji, albo z innego przepisu ustawy zasadniczej, w zakresie którego doszło do naruszenia tych zasad. Biorąc pod uwagę, że zarówno w skardze, jak i w nadesłanym w odpowiedzi na zarządzenie sędziego TK piśmie procesowym skarżąca nie wskazała żadnego prawa podmiotowego o charakterze konstytucyjnym, które doznałoby uszczerbku na skutek naruszenia powołanych zasad, przyjąć należy, iż nie doszło do spełnienia przesłanki skargi konstytucyjnej legitymującej do jej wniesienia.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia zakazu dyskryminacji wynikającego z art. 32 Konstytucji stwierdzić należy, że nie może on samodzielnie uzasadniać tezy, iż podmiot powołujący się na naruszenie tego zakazu jest legitymowany do wystąpienia ze skargą konstytucyjną. Zakaz dyskryminacji nie wyraża żadnej wolności lub prawa konstytucyjnego o charakterze podmiotowym, dlatego też dla przyjęcia legitymacji należałoby wskazać wynikające z przepisów Konstytucji wolność lub prawo podmiotowe, w zakresie którego zakaz ten został naruszony. Jak podnosi się w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego art. 32 Konstytucji stanowi samodzielnie jedynie zasadę ogólną, mającą charakter niejako prawa „drugiego stopnia”, tzn. przysługującego w związku z konkretnymi normami prawnymi, a nie w oderwaniu od nich - „samoistnie”. W sytuacji zatem, w której normy te nie mają odniesienia do wolności i praw uregulowanych w Konstytucji, ani zasada równości ani zakaz dyskryminacji nie mogą być chronione w drodze skargi konstytucyjnej (postanowienie z 24 października 2001 r., sygn. SK 10/01). Przyjęcie odmiennego poglądu prowadzi do niedozwolonego rozszerzenia granic skargi konstytucyjnej przez umożliwienie dochodzenia ochrony praw konstytucyjnych wyłączonych, pośrednio lub bezpośrednio (np. w art. 79 ust. 2 Konstytucji) z tego trybu postępowania (por. m.in. postanowienie z 3 listopada 1998 r., sygn. Ts 116/98, OTK ZU nr 1/1999, poz. 10). Biorąc pod uwagę, że skarżąca ani w skardze konstytucyjnej, ani w nadesłanym piśmie procesowym nie wskazała żadnego prawa podmiotowego lub wolności o charakterze konstytucyjnym, w zakresie których doszło do naruszenia zasady równości czy zakazu dyskryminacji, stwierdzić należy niemożność uznania, iż powołanie się na naruszenie zasad wynikających z art. 32 Konstytucji wykazało legitymację prawną skarżącej do wniesienia skargi konstytucyjnej.

Na marginesie podkreślić należy niedopuszczalność samodzielnego ustalenia przez Trybunał Konstytucyjny naruszonego prawa podmiotowego o charakterze konstytucyjnym a także określenia, na czym to naruszenie polega. Trybunał Konstytucyjny, zgodnie z art. 66 ustawy o TK związany jest granicami skargi konstytucyjnej, co przesądza o niemożności wyznaczania tych granic przez doprecyzowywanie przesłanek skargi określających te granice (zob. np. postanowienie TK z 19 kwietnia 2004 r., Ts 4/04, OTK ZU nr 5/B/2004, poz. 282).

Biorąc powyższe pod uwagę, należało orzec jak w sentencji.

4