133

POSTANOWIENIE

z dnia 5 stycznia 2004 r.

Sygn. akt Ts 117/03

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Ewa Łętowska

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Jadwigi Rusinek w sprawie zgodności:

1) art. 393¹⁸ § 2 w związku z art. 392 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 48, poz. 554) z art. 2, art. 31, art. 32, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji;

2) art. 48 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 42, poz. 296 ze zm.) w zakresie, w jakim dopuszcza rozpoznanie skargi o wznowienie postępowania oraz zażalenie do Sądu Najwyższego na postanowienie odrzucające tę skargę, przez sędziów, którzy brali udział w wydaniu wyroku będącego przedmiotem tej skargi oraz późniejszych postanowień w sprawie odrzucenia skargi z art. 45 ust. 1 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej Jadwigi Rusinek z 30 czerwca 2003 r. zarzucono, iż art. 393¹⁸ § 2 w związku z art. 392 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 48, poz. 554) jest niezgodny z art. 2, art. 31, art. 32, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji, zaś art. 48 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 42, poz. 296 ze zm.) w zakresie, w jakim dopuszcza rozpoznanie skargi o wznowienie postępowania oraz zażalenie do Sądu Najwyższego na postanowienie odrzucające tę skargę, przez sędziów, którzy brali udział w wydaniu wyroku będącego przedmiotem tej skargi oraz późniejszych postanowień w sprawie odrzucenia skargi, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Skarżąca wskazała, iż postanowieniem z 15 kwietnia 2003 r. (sygn. akt II Ca 1460/02) Sąd Okręgowy w Poznaniu odrzucił skargę o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu z 18 grudnia 2001 r. (sygn. akt II Ca 1113/01) częściowo zmieniającym na niekorzyść skarżącej wyrok Sądu Rejonowego w Poznaniu z 19 maja 2001 r. (sygn. akt II C 1030/99/1). Zażalenie skarżącej na postanowienie Sądu Okręgowego w Poznaniu zostało odrzucone postanowieniem tegoż sądu z 16 maja 2003 r. (sygn. akt II Ca 1460/02). Z kolei zażalenie na to postanowienie zostało odrzucone przez Sąd Okręgowy w Poznaniu postanowieniem z 12 czerwca 2003 r. (sygn. akt II Ca 1460/02).

Zdaniem skarżącej, wskazane powyżej postanowienia naruszają konstytucyjne prawo do sądu poprzez zablokowanie realnego dostępu do Sądu Najwyższego i rozpatrzenia przez ten sąd zażalenia skarżącej na postanowienie sądu drugiej instancji. Ponadto skarżąca zarzuciła naruszenie prawa do jawnego rozpatrzenia sprawy przez bezstronny sąd, stwierdzając, iż stanowiące podstawę wystąpienia ze skargą konstytucyjną rozstrzygnięcia sądowe zapadły na posiedzeniach niejawnych z udziałem sędziów, którzy brali udział w wydaniu zaskarżonego wyroku z 18 grudnia 2001 r. oraz wcześniejszych postanowień dotyczących odrzucenia skargi.

Skarżąca podniosła ponadto, iż z naruszeniem konstytucyjnej zasady równości, w postępowaniach toczących się przed Sądem Okręgowym w Poznaniu przyznano jej przeciwnikowi procesowemu więcej praw. Odmawiając wznowienia postępowania naruszono natomiast, zdaniem skarżącej, przysługujące jej prawo do poszanowania wolności przez usankcjonowanie obowiązku uiszczenia podwójnej opłaty za najem tego samego lokalu mieszkalnego.

Zakwestionowanym w skardze konstytucyjnej regulacjom prawnym skarżąca zarzuciła naruszenie wymogu dostatecznej określoności prowadzące do rozbieżności interpretacyjnych w kwestii możliwości zaskarżania orzeczeń wydanych w sprawach o wznowienie postępowania. Zdaniem skarżącej prowadzi to do poważnego zagrożenia dla obrotu prawnego.

Skarżąca podkreśliła, iż przysługujące jej konstytucyjne prawo do sądu obejmuje także prawo do rozpoznania przez Sąd Najwyższy zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające skargę o wznowienie postępowania. Zgodnie bowiem z art. 77 ust. 2 Konstytucji żadna ustawa nie może zamykać skarżącej drogi do sądu, w tym Sądu Najwyższego, w celu dochodzenia ochrony naruszonych praw lub wolności. Zdaniem skarżącej oznacza to, iż art. 393¹⁸ § 2 k.p.c., na podstawie którego wydane zostało postanowienie o odrzuceniu zażalenia skarżącej, jest sprzeczny z powoływanymi wcześniej przepisami Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 393¹⁸ § 2 kodeksu postępowania cywilnego dopuszczalne jest zażalenie do Sądu Najwyższego na postanowienie sądu drugiej instancji zamykające postępowanie w sprawie, o ile sprawa ta ma charakter kasacyjny. Uzasadniając zarzut niedostatecznej określoności tego przepisu skarżąca powołała się na uzasadnienie orzeczenie Sądu Najwyższego z 5 grudnia 2001 r. (sygn. akt I CZ 163/01) wskazujące na istnienie rozbieżności poglądów doktryny i orzecznictwa dotyczących dopuszczalności i sposobu zaskarżania orzeczeń wydanych w sprawie o wznowienie postępowania. Jak wynika z dalszej części wywodu, skarżąca łączy owe wątpliwości z odrzuceniem złożonego przez nią zażalenia na postanowienie Sądu Okręgowego w Poznaniu z 15 kwietnia 2003 r. Wbrew przekonaniom skarżącej sygnalizowane we wskazanym przez nią orzeczeniu Sądu Najwyższego różnice interpretacyjne co do charakteru instytucji wznowienia postępowania nie miały znaczenia dla wydania rozstrzygnięć przyjętych za podstawę skargi konstytucyjnej. W uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z 5 grudnia 2001 r. wskazano, iż w myśl niektórych interpretacji skarga o wznowienie postępowania jest środkiem prawnym inicjującym nowe postępowanie, mające swój własny przedmiot, a co za tym idzie powinna być traktowana na równi z pozwem. Jak podkreślił Sąd Najwyższy, konsekwencją tego poglądu z uwagi na treść art. 392 oraz art. 393¹⁸ § 2 kodeksu postępowania cywilnego jest niedopuszczalność kasacji lub zażalenia do Sądu Najwyższego na postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania.

Takiej interpretacji nie przyjął ani Sąd Najwyższy we wspomnianym powyżej orzeczeniu, ani też Sąd Okręgowy w Poznaniu orzekając w przedmiocie zażalenia skarżącej. Odrzucając to zażalenie sąd wskazał jedynie, iż sprawa, w której zostało ono złożone z uwagi na wartość przedmiotu zaskarżenia nie ma charakteru kasacyjnego. Kwestii tej w ogóle nie dotyczyły owe powołane przez skarżącą rozbieżności interpretacyjne wspomniane w postanowieniu Sądu Najwyższego z 5 grudnia 2001 r.

Bez znaczenia dla orzeczeń, jakie zapadły w sprawie skarżącej jest także cytowane przez nią postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 7 lutego 2001 r. (sygn. Ts 114/00). W orzeczeniu tym Trybunał wyraził pogląd, iż zgodnie z art. 383 k.p.c. mającym odpowiednie zastosowanie w postępowaniu kasacyjnym, nie można w tym postępowaniu rozszerzyć żądania pozwu, ani występować z nowymi roszczeniami, chyba że chodzi o świadczenia powtarzające się (art. 383 zd. 2 k.p.c.). Należy zwrócić uwagę, iż złożona przez skarżącą skarga o wznowienie dotyczyła postępowania, w której występowała ona w charakterze pozwanej, z istoty rzeczy więc nie ma do niej zastosowania regulacja dotycząca rozszerzenia żądania pozwu lub występowania z nowymi roszczeniami.

Należy więc stwierdzić, iż brak jest związku pomiędzy sformułowanym przez skarżącą zarzutem niejasności uregulowania zawartego w art. 393¹⁸ § 2 kodeksu postępowania cywilnego a treścią orzeczeń sądowych przyjętych za podstawę skargi konstytucyjnej. Związek taki zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji stanowi zaś przesłankę dopuszczalności merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej. Skarga ta jest bowiem indywidualnym środkiem ochrony praw i wolności o charakterze konstytucyjnym przysługujących skarżącemu. Wyklucza to możliwość stawiania w trybie skargi konstytucyjnej takich zarzutów, które mają charakter abstrakcyjny i nie są zrelacjonowane do konkretnego orzeczenia odnoszącego się do sfery praw lub wolności konstytucyjnych skarżącego.

2. Oceniając zarzut skarżącej dotyczący niezgodności art. 393¹⁸ § 2 kodeksu postępowania cywilnego z art. 45 ust. 1 oraz 77 ust. 2 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż wspomniane przepisy konstytucyjne nie przewidują bezpośrednio konstytucyjnego prawa do rozpoznawania sprawy przez Sąd Najwyższy. Art. 77 ust. 2 Konstytucji wyklucza natomiast możliwość zamknięcia komukolwiek sądowej drogi dochodzenia naruszonych wolności i praw. Złożona przez skarżącą skarga o wznowienia postępowania była wszakże przedmiotem badania w postępowaniu sądowym przed Sądem Okręgowym w Poznaniu. Bezzasadne jest zatem stwierdzenie skarżącej, jakoby ustawa zamknęła jej drogę do sądu. Skarżąca nie uzasadniała natomiast swojego przekonania, iż w sprawie będącej podstawą wystąpienia ze skargą konstytucyjną powołane przez nią przepisy Konstytucji gwarantują jej dostęp do Sądu Najwyższego.

3. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż skarżąca nie przedstawiła żadnego uzasadnienia zarzutu niezgodności art. 48 § 3 kodeksu postępowania cywilnego z art. 45 ust. 1 Konstytucji. W treści skargi konstytucyjnej wskazuje natomiast, iż w sprawie będącej podstawą wystąpienia ze skargą konstytucyjną w składzie sądów orzekających zasiadali sędziowie, którzy powinni ulegać wyłączeniu na mocy art. 48 § 3 kodeksu postępowania cywilnego, bowiem brali udział w wydaniu wyroku zakwestionowanego następnie skargą o wznowienie postępowania. Zarzut ten odnosi się wszakże do praktyki stosowania prawa, co wykracza poza konstytucyjnie określony przedmiot skargi konstytucyjnej.

4. Z uwagi na charakter skargi konstytucyjnej, jako indywidualnego środka ochrony praw lub wolności określonych w Konstytucji, zarzut naruszenia tych praw lub wolności stanowiący przesłankę dopuszczalności merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej musi pozostawać w związku z treścią zakwestionowanych regulacji prawnych. Formułując zarzut naruszenia zasady jawności postępowania sądowego skarżąca nie wykazała wszakże takiego związku. Ani bowiem art. 393¹⁸ § 2 w związku z art. 392 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego, ani art. 48 § 3 tegoż kodeksu nie określają sposobu rozpoznania skargi o wznowienie postępowania. Treść zakwestionowanych przez skarżącą regulacji prawnych nie determinuje jawnego bądź niejawnego sposobu rozpoznania sprawy. Brak jest zatem związku pomiędzy wskazanym w skardze konstytucyjnej aktem normatywnym a sformułowanym w tej skardze zarzutem naruszenia zasady jawności postępowania sądowego.

5. Oceniając zarzut naruszenia zasady równości Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż odniesiono go do postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu z 18 grudnia 2001 r. Zarzut ten nie jest więc związany z orzeczeniami przyjętymi za podstawę skargi konstytucyjnej a dotyczącymi kwestii skargi o wznowienie postępowania. Przyjęcie, iż za ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji skarżąca traktuje wspomniany powyżej prawomocny wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z 18 grudnia 2001 r., także musiałoby skutkować odmową nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej z uwagi na upływ terminu określonego w art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.). Zgodnie bowiem z tym przepisem skarga konstytucyjna powinna zostać wniesiona w terminie trzech miesięcy od daty doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku.

6. Brak jest także merytorycznego związku pomiędzy wskazanymi w skardze postanowieniami Sądu Okręgowego w Poznaniu a zarzutem naruszenia przysługującego skarżącej prawa do poszanowania wolności przez usankcjonowanie obowiązku uiszczenia podwójnej opłaty za najem tego samego lokalu mieszkalnego. Orzeczenia sądowe przyjęte za podstawę skargi konstytucyjnej nie rozstrzygały o treści owego obowiązku, natomiast sytuację prawną skarżącej wyznaczył prawomocny wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z 18 grudnia 2001 r. Z wyżej podanych przyczyn wyrok ten nie mógł zostać przyjęty za podstawę skargi konstytucyjnej.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, należało orzec jak w sentencji.

3