123

POSTANOWIENIE

z dnia 26 września 2003 r.

Sygn. akt Ts 62/03

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Adam Jamróz

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Zbigniewa Podolskiego w sprawie zgodności:

1) art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) z art. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 70 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) art. 30 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) z art. 92 ust. 1 w związku z art. 70 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

3) art. 148 zd. 1 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) w związku z § 35 ust. 3a tiret czwarte Regulaminu studiów na Uniwersytecie Warszawskim z art. 70 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

4) § 9 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 sierpnia 1991 r. w sprawie zasad gospodarki finansowej uczelni (Dz. U. Nr 84, poz. 380 ze zm.) z art. 2 oraz art. 70 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej Zbigniewa Podolskiego z 7 kwietnia 2003 r. zakwestionowano zgodność:

1) art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) z art. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 70 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) art. 30 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) z art. 92 ust. 1 w związku z art. 70 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

3) art.148 zd. 1 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) w związku z § 35 ust. 3a tiret czwarte Regulaminu studiów na Uniwersytecie Warszawskim z art. 70 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

4) § 9 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 sierpnia 1991 r. w sprawie zasad gospodarki finansowej uczelni (Dz. U. Nr 84, poz. 380 ze zm.) z art. 2 oraz art. 70 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Skarżący wskazał, iż decyzją Dziekana Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego z 23 stycznia 2002 r. (nr WP.A/SD/102/02) został skreślony z listy studentów z uwagi na niewniesienie opłaty za VII semestr studiów wieczorowych. Rozstrzygnięcie to zostało utrzymane w mocy decyzją Prorektora Uniwersytetu Warszawskiego z 8 maja 2002 r. (Nr St-4411-69-2002). Skargę na tę decyzję Naczelny Sąd Administracyjny oddalił wyrokiem z 17 grudnia 2002 r. (sygn. akt I SA 1646/02).

Zdaniem skarżącego istniejące opłaty za studia ustalane są w sposób arbitralny i dowolny, zaś ochrona sądowa w przypadku skreślenia z listy studentów z uwagi na nieuiszczenie opłaty ma charakter pozorny. Brak jest także wzorców umożliwiających sądową kontrolę wysokości opłat żądanych przez uczelnię, w szczególności zaś ocenę, czy nie przekracza ona kosztów ponoszonych przez uczelnię w zakresie niezbędnym do uruchomienia i prowadzenia działalności dydaktycznej. Pozbawia to skarżącego realnej, merytorycznej i skutecznej kontroli sądowej, stanowiąc tym samym naruszenie prawa do sądu określonego w art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Skarżący zarzucił ponadto, iż art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy o szkolnictwie wyższym dokonuje wyłączenia konstytucyjnej zasady bezpłatności nauki ze względu na sam tryb studiów (inny niż studia dzienne), a nie z powodu braku pokrycia w środkach publicznych niezbędnego kosztu tych studiów, co jest sprzeczne z art. 70 ust. 2 Konstytucji. Skarżący podkreślił, iż podstawa pobierania opłat narusza konstytucyjny wymóg ustawowego określenia, bowiem art. 30 ustawy o szkolnictwie wyższym poprzez - pozbawione jakichkolwiek wytycznych - blankietowe upoważnienie, przekazał wybór i określenie tej podstawy władzy wykonawczej. Korzystając z niego Rada Ministrów wydała zakwestionowane w skardze konstytucyjnej rozporządzenie z 17 sierpnia 1991 r. w sprawie zasad gospodarki finansowej uczelni, którego § 9 ust. 1 także nie spełnia konstytucyjnych wymogów z uwagi na swoją niejasność. Przepis ten przewiduje, iż podstawę ustalenia odpłatności za studia stanowi planowany koszt zajęć dydaktycznych, brak jest jednak określenia sposobu szacowania kosztów, konstrukcji i zakresu przedmiotowego i podmiotowego planu. Zdaniem skarżącego stwarza to niekontrolowane możliwości konstruowania opłat dowolnych i arbitralnych.

Kwestionując zgodność z Konstytucją art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy o szkolnictwie wyższym skarżący zarzucił ponadto temu przepisowi, iż nie określa wyraźnie adresata przewidzianych w nim obciążeń finansowych związanych ze studiami, a także nie precyzuje formy prawnej, w jakiej następuje nałożenie obowiązku opłaty (indywidualna decyzja administracyjna, umowa cywilna).

Zdaniem skarżącego, art. 148 zd. 1 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) w związku z § 35 ust. 3a tiret czwarte Regulaminu studiów na Uniwersytecie Warszawskim, w zakresie, w jakim przewiduje skreślenie z listy studentów w wyniku nieuiszczenia przez studenta opłaty za odpłatne zajęcia, pobieranej w zakresie przekraczającym koszt uruchomienia i prowadzenia tych zajęć narusza art. 70 ust. 1 i 2 Konstytucji. Przepis ten upoważnia bowiem bez jakichkolwiek ograniczeń materialnoprawnych do zupełnie swobodnego określenia przypadków podjęcia decyzji o skreśleniu z listy studentów z uwagi na nieuiszczenie wymaganej opłaty, chociażby opłata ta przekraczała koszt uruchomienia i prowadzenia zajęć dydaktycznych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej może być wyłącznie ten akt normatywny, który stanowił podstawę wydania ostatecznego rozstrzygnięcia odnoszącego się do praw lub wolności konstytucyjnych skarżącego.

Jak wynika z treści wskazanych w skardze konstytucyjnej orzeczeń, podstawę ich wydania stanowił art. 148 zd. 1 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.). Orzeczenia te nie odwołują się natomiast, ani do art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy z 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym, ani do art. 30 tejże ustawy, ani też do § 9 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 17 sierpnia 1991 r. w sprawie zasad gospodarki finansowej uczelni. W tym stanie rzeczy wymienione zarzuty skierowane w skardze konstytucyjnej przeciwko wyżej wymienionym przepisom, nie mogły stanowić przedmiotu merytorycznego rozpoznania.

W zakresie zarzutów odniesionych do treści art. 148 zd. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym należy stwierdzić, iż pokrywają się one z tymi, które były już rozpoznawane przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 8 listopada 2000 r. (sygn. SK 18/99, OTK ZU nr 7/2000, poz. 258). Orzekając w pełnym składzie Trybunał Konstytucyjny stwierdził wówczas, iż art. 148 zd. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym nie stwarza możliwości dowolnego i arbitralnego wprowadzania przesłanek skreślania z listy studentów, bowiem musi być interpretowany w świetle art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy. Zgodnie zaś z przyjętym przez Trybunał Konstytucyjny rozumieniem tego ostatniego przepisu, upoważnia on wyłącznie „do wprowadzania - dla zapewnienia dostępu do nauki, obok podstawowych w publicznej szkole wyższej studiów bezpłatnych - opłat za studia w zakresie i w wysokości, w jakich niezbędny koszt tych studiów nie znajduje pokrycia w środkach publicznych” (por. pkt 1 sentencji wyroku TK z 8 listopada 2000 r.). Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności należało uznać za zbędne ponowne orzekanie w przedmiocie niezgodności art. 148 zd. 1 z art. 70 ust. 1 i 2 Konstytucji.

W powołanym już wyroku z 8 listopada 2000 r. Trybunał Konstytucyjny uznał także, iż akty wewnętrzne uczelni, stanowiące jedynie aktualizację czy konkretyzację przepisów powszechnie obowiązujących nie mają samoistnego charakteru, a tym samym nie można im przypisać cech aktu normatywnego objętego kognicją Trybunału Konstytucyjnego. Podlegają one natomiast, jako akty stosowania prawa, kontroli sądowoadministracyjnej. Powyższe uwagi mają pełne zastosowanie do zakwestionowanego w skardze konstytucyjnej § 35 ust. 3a tiret czwarte Regulaminu studiów na Uniwersytecie Warszawskim, przewidującego skreślenie z listy studentów w przypadku nieuiszczenia opłaty za odpłatne zajęcia.

W tym stanie rzeczy, uznając iż:

1) ani art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy z 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym, ani art. 30 tejże ustawy, ani też do § 9 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 17 sierpnia 1991 r. w sprawie zasad gospodarki finansowej uczelni nie stanowiły podstawy wydania orzeczeń przyjętych za podstawę skargi konstytucyjnej;

2) zbędne jest orzekanie o zarzutach odniesionych w treści skargi konstytucyjnej do art. 148 zd. 1 ustawy z 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym, z uwagi na to, iż były one przedmiotem merytorycznego rozpoznania w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 8 listopada 2000 r. (sygn. SK 18/99);

3) niedopuszczalne jest orzekanie przez Trybunał Konstytucyjny o zgodności z Konstytucją § 35 ust. 3a tiret czwarte Regulaminu studiów na Uniwersytecie Warszawskim, z uwagi na to, iż regulacja ta nie stanowi aktu normatywnego poddanego kognicji Trybunału;

należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

3