231

POSTANOWIENIE

z dnia 8 lipca 2003 r.

Sygn. akt Ts 52/03

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marian Grzybowski

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Pawła Turbiarza w sprawie zgodności:

art. 526 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) z art. 42 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 24 marca 2003 r. zakwestionowano zgodność art. 526 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) z art. 42 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wprowadzenie przez zaskarżony przepis przymusu adwokackiego do sporządzenia i podpisania kasacji prowadzi, zdaniem skarżącego, do naruszenia wynikającego z art. 42 ust. 2 Konstytucji RP prawa do obrony we wszystkich stadiach postępowania karnego, w tym prawa do obrony osobistej.

Na podstawie zakwestionowanego przepisu Prezes Sądu Okręgowego w Kielcach zarządzeniem z 7 października 2002 r. (sygn. akt IX Ka 1366/01), doręczonym skarżącemu 17 października 2002 r., odmówił przyjęcia kasacji złożonej przez skarżącego ze względu na fakt, iż nie została sporządzona i podpisana przez adwokata. Zarządzeniem z 25 listopada 2002 r. Prezes Sądu Okręgowego nie uwzględnił wniosku o wyznaczenie obrońcy z urzędu. Zarządzenie to zostało doręczone skarżącemu 5 grudnia 2002 r.

W dniu 31 stycznia 2003 r. skarżący wystąpił z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu celem wniesienia skargi konstytucyjnej. Postanowieniem z 18 lutego 2003 r. Sąd Rejonowy w Starachowicach ustanowił adwokata z urzędu, który został wyznaczony przez Okręgową Radę Adwokacką w Kielcach pismem z 24 lutego 2003 r., doręczonym skarżącemu 5 marca 2003 r.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 22 kwietnia 2003 r. pełnomocnik skarżącego został wezwany do uzupełnienia braków skargi konstytucyjnej poprzez wskazanie, czy na zarządzenie Prezesa Sądu Okręgowego w Kielcach z 7 października 2002 r. zostało wniesione przez skarżącego zażalenie. Pismem z 30 kwietnia 2003 r. pełnomocnik skarżącego poinformował o niewniesieniu zażalenia na wskazane zarządzenie.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP warunkiem merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wykazanie przez skarżącego, iż na skutek zastosowania zakwestionowanych w skardze regulacji prawnych wydane zostało ostateczne orzeczenie organu władzy publicznej, które narusza przysługujące mu prawa lub wolności konstytucyjne. Konieczność wskazania naruszonego prawa lub wolności a także określenia sposobu, w jaki zakwestionowane przepisy doprowadziły do tego naruszenia, wynika bezpośrednio z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.). Dopiero uprawdopodobnienie faktu, iż zakwestionowana regulacja doprowadziła do naruszenia wskazanych przez skarżącego praw lub wolności, uzasadnia przyznanie skarżącemu legitymacji do wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie konstytucyjności wskazanych przepisów w trybie skargi konstytucyjnej.

W skardze konstytucyjnej, stanowiącej przedmiot wstępnego rozpoznania, wskazano na naruszenie wynikającego z art. 42 ust. 2 Konstytucji RP prawa do obrony osobistej we wszystkich stadiach postępowania. Naruszenie to jest, zdaniem skarżącego, konsekwencją zawartego w kwestionowanym przepisie wymogu sporządzenia i podpisania kasacji przez obrońcę lub pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym. Niespełnienie tego warunku stanowiło uzasadnienie dla odmowy przyjęcia przez Prezesa Sądu Okręgowego w Kielcach kasacji sporządzonej osobiście przez skarżącego.

Biorąc pod uwagę charakter kasacji w postępowaniu karnym, a także funkcję, jaką przypisuje się wynikającemu z zaskarżonego przepisu tzw. „przymusowi adwokackiemu”, uznać należy, iż zarzut naruszenia wynikającego z art. 42 ust. 2 Konstytucji RP prawa do obrony jest oczywiście bezzasadny.

Przede wszystkim wskazać należy na specyfikę kasacji w postępowaniu karnym. Postępowanie to jest dwuinstancyjne. Kodeks postępowania karnego przewiduje możliwość wniesienia od wyroku sądu I instancji apelacji, należącej obok zażalenia do tzw. zwykłych środków odwoławczych. Rozstrzygnięcie wydane na skutek rozpatrzenia apelacji przez sąd II instancji jest już prawomocne. Podważenie takiego rozstrzygnięcia jest możliwe tylko poprzez wniesienie nadzwyczajnych środków zaskarżenia, które służą przede wszystkim usunięciu rażących błędów postępowania. Jednym z takich środków jest kasacja. Kasacja, w przeciwieństwie do zwykłych środków odwoławczych, cechuje się zarówno elementami odwoławczymi, jak i elementami nadzoru, spełniając tym samym funkcję ustrojową, służąc kształtowaniu przez Sąd Najwyższy jednolitości wykładni i stosowania prawa, a także stanowiąc jeden z czynników umożliwiających sprawowanie przez niego nadzoru nad działalnością sądów powszechnych w zakresie orzekania (art. 183 Konstytucji RP). Ta publicznoprawna funkcja kasacji uzasadnia wprowadzenie szeregu przesłanek warunkujących jej wniesienie, a także ograniczenie jej tylko do przypadków, w których zaistniały określone szczegółowo uchybienia.

Jedną z takich przesłanek stanowi, kwestionowana przez skarżącego, konieczność sporządzenia i podpisania kasacji przez obrońcę lub pełnomocnika będącego adwokatem albo radcą prawnym, w sytuacji, w której nie jest ona wnoszona przez prokuratora, Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego albo Rzecznika Praw Obywatelskich. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego wprowadzenie przymusu adwokackiego w tej sytuacji, nie tylko nie ogranicza prawa do obrony, ale wręcz przeciwnie stanowi gwarancję jego prawidłowego wykonania, wzmacnia to prawo. Konieczność sporządzenia kasacji przez jedną z osób wymienionych w zaskarżonym przepisie ma gwarantować, iż kasacja zostanie sporządzona w sposób prawidłowy, fachowo i poprawnie zarówno pod względem merytorycznym, jak i formalnym, tak aby możliwe było jej rozpoznanie we właściwie wskazanych granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów. Spełnienie tego wymogu, ma zatem zapewnić z jednej strony należyty poziom fachowy opracowania tego nadzwyczajnego środka zaskarżenia, a z drugiej zapobiec wnoszeniu kasacji bezzasadnych. Należy przy tym podkreślić, iż wymóg ten nie ogranicza zakresu osób, którym przysługuje legitymacja do wniesienia kasacji (zgodnie z art. 520 § 1 k.p.k. prawo do wnoszenia kasacji mają strony), stanowiąc tylko formalny warunek pisma (skargi kasacyjnej).

Wynikające z art. 42 ust. 2 Konstytucji RP prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania nie może zostać uznane za jednoznaczne z prawem do obrony osobistej. Nie wynika z niego bowiem uprawnienie dla skarżącego do osobistego podejmowania wszystkich przewidzianych w kodeksie postępowania karnego środków, w tym służących inicjowaniu kolejnych etapów postępowania karnego. Sam fakt wprowadzenia przymusu adwokackiego nie może stanowić zatem naruszenia prawa do obrony, a raczej, podobnie jak ma to miejsce w przypadku tzw. obrony obligatoryjnej, jej wzmocnienie.

Analizując, czy w konkretnym przypadku doszło do naruszenia prawa do obrony nie można także nigdy ograniczać się wyłącznie do badania treści przepisu stanowiącego przedmiot skargi konstytucyjnej. Stwierdzenie faktu naruszenia wskazanego prawa wymaga analizy wszystkich przepisów kodeksu postępowania karnego, które tworząc pewną spójną całość, wyznaczają ogół uprawnień, jakie przysługują oskarżonemu w procesie. W tym kontekście wskazać należy przede wszystkim na przewidzianą w art. 78 § 2 k.p.k. możliwość ubiegania się o obrońcę z urzędu, w sytuacji, w której wykazane zostanie, iż oskarżony (skazany) nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i swojej rodziny. Przytoczony przepis ma na celu niedopuszczenie do takich przypadków, w których sytuacja materialna oskarżonego (skazanego) uniemożliwia mu skorzystanie z pomocy obrońcy, szczególnie w sytuacji, w której od pomocy tej uzależnione jest wystąpienie z określonym środkiem prawnym.

Biorąc powyższe pod uwagę stwierdzić należy, iż wysunięte przez skarżącego zarzuty są oczywiście bezzasadne.

Z tych względów należało orzec jak w sentencji.

3