18

POSTANOWIENIE

z dnia 2 lipca 2003 r.

Sygn. akt Ts 166/02

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Mirosław Wyrzykowski

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Andrzeja Dembowskiego w sprawie zgodności:

art. 4 ust. 1 i ust. 3 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.) z art. 32 ust. 1, art. 67 ust. 1 oraz art. 68 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej z 19 listopada 2002 r. skarżący zakwestionował zgodność z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej art. 4 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.; dalej: ustawa). Zaskarżonym przepisom skarżący zarzucił niezgodność z art. 32 ust. 1, art. 67 ust. 1 oraz art. 68 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji. Istoty takiej niezgodności upatruje skarżący w tym, że zaskarżone przepisy nie pozwalają na potraktowanie wspólnika zatrudnionego we własnej spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, jako pracownika objętego świadczeniami z ubezpieczenia społecznego.

Skarga konstytucyjna została sformułowana w oparciu o następujący stan faktyczny. Decyzją z 16 kwietnia 1998 r. (nr Dr „O” 40-195/98) Zakład Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie stwierdził, że skarżący - jako pracownik zatrudniony w spółce z o.o. - nie podlega ubezpieczeniu społecznemu. W uzasadnieniu decyzji organ administracji wskazał, że przeprowadzona kontrola nie wykazała faktu prowadzenia działalności przez spółkę. Ponadto, umowa o pracę zawarta przez skarżącego nie powoduje skutków prawnych, a jej zawarcie nie stwarza obowiązku ubezpieczenia. W wyniku odwołania skarżącego, powyższa decyzja została zmieniona wyrokiem Sądu Okręgowego w Krakowie z 13 kwietnia 1999 r. (sygn. akt VII U 2721/98). W uzasadnieniu orzeczenia Sąd nie podzielił stanowiska organu rentowego i przyjął, że umowa o pracę zawarta przez skarżącego była zgodna z art. 203 kodeksu handlowego. Zdaniem Sądu, pomiędzy skarżącym a spółką doszło do skutecznego nawiązania stosunku pracy, co rodzi obowiązek pracowniczego ubezpieczenia społecznego w oparciu o art. 4 ust 1 i ust. 3 ustawy. Od tego orzeczenia apelację wniósł Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Wyrokiem z 21 listopada 2000 r. (sygn. akt III AUa 578/99), Sąd Apelacyjny w Krakowie zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego, zaś odwołanie skarżącego od decyzji ZUS oddalił. Sąd Apelacyjny podzielił pogląd organu rentowego odnośnie nieważności umowy zawartej przez skarżącego w świetle art. 203 kodeksu handlowego. W ocenie Sądu, skoro spółkę tworzy małżeństwo i małżonek (skarżący) jest prezesem jednoosobowego zarządu, a zarazem dyrektorem spółki, to do niego, jako dyrektora należą wszelkie sprawy związane z prowadzeniem spółki. Sąd uznał, że skarżący w ogóle nie mógł zawrzeć ważnej umowy o pracę, albowiem taka umowa pozbawiona byłaby konstytutywnej cechy stosunku pracy, jaką jest podporządkowanie pracownika pracodawcy. W konkluzji Sąd przyjął, że umowa zawarta przez skarżącego jest nieważna, a tym samym nie rodzi po stronie organu rentowego obowiązku objęcia skarżącego ubezpieczeniem społecznym pracowniczym. Kasacja skarżącego od tego orzeczenia została oddalona wyrokiem Sądu Najwyższego z 28 maja 2002 r. (sygn. akt II UKN 325/01).

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego wezwano pełnomocnika skarżącego do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej, m.in. przez wskazanie sposobu, w jaki przepisy zakwestionowane w skardze konstytucyjnej naruszyły przysługujące skarżącemu konstytucyjne wolności lub prawa.

W odpowiedzi na powyższe zarządzenie pełnomocnik skarżącego skierował pismo z 22 kwietnia 2003 r. Ponowił w nim zarzut dotyczący pozbawienia skarżącego prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Istota naruszenia - zdaniem skarżącego - wiąże się ze sposobem, w jaki organy orzekające w sprawie interpretują art. 4 ust. 1 i ust. 3 ustawy, wykluczając z jego zakresu ważność umowy o pracę zawartej ze wspólnikiem spółki z o.o., jedno lub dwuosobowej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skardze konstytucyjnej nie może być nadany dalszy bieg, nie spełnia ona bowiem przesłanek dopuszczalności występowania z tym środkiem prawnym.

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach i prawach, albo obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Precyzując zasady, na jakich dopuszczalne jest występowanie z tym środkiem ochrony, ustawodawca nałożył na skarżącego obowiązek wskazania, jakie konstytucyjne wolności lub prawa, i w jaki sposób - jego zdaniem - zostały naruszone przez zakwestionowane w skardze przepisy (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym). W świetle powyższych unormowań nie ulega wątpliwości, że przedmiotem skargi konstytucyjnej uczynić można tylko przepisy wykazujące podwójną kwalifikację. Stanowiąc normatywną podstawę ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej prowadzić winny jednocześnie do niedozwolonej ingerencji w sferę konstytucyjnych wolności i praw skarżącego. Tak więc to właśnie w normatywnej treści kwestionowanych przepisów upatrywać winien skarżący źródła naruszenia jego konstytucyjnych praw.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego powyższa przesłanka nie została w przypadku niniejszej skargi konstytucyjnej spełniona. Istota sformułowanych w skardze konstytucyjnej zarzutów wiąże się z problemem odmowy uznania przez organ rentowy skarżącego za pracownika, a zarazem strony umowy o pracę, w rozumieniu art. 4 ust. 1 i ust. 3 zaskarżonej ustawy. Tylko taka kwalifikacja statusu prawnego skarżącego uzasadnia objęcie go przewidzianymi w ustawie świadczeniami z ubezpieczenia społecznego. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, w przypadku skarżącego rozstrzygnięcie powyższego problemu nie opierało się jednak na treści zaskarżonych w skardze przepisów. Operując pojęciami „pracownik”, czy też „stosunek pracy”, ustawodawca nie dokonał bowiem odrębnego - na użytek zaskarżonej ustawy - ich zdefiniowania. Ustalenie ich treści normatywnej następuje w oparciu o inne akty normatywne. W sytuacji skarżącego zastosowanie w tym zakresie znalazł przede wszystkim art. 203 kodeksu handlowego. To w świetle tego przepisu organy orzekające w sprawie dokonały oceny ważności umowy zawartej przez skarżącego. Ta zaś ocena przesądziła odmowną kwalifikację skarżącego jako pracownika, strony umowy o pracę, zawartej z pełnomocnikami spółki z o.o. Uznanie, iż w świetle art. 203 kodeksu handlowego umowa zawarta przez skarżącego była nieważna spowodowało w konsekwencji odmowę stwierdzenia uprawnienia skarżącego do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Bezpośrednim źródłem normatywnym takiego - niekorzystnego dla skarżącego - rozstrzygnięcia nie były więc przepisy zaskarżonej ustawy, ale unormowanie innego aktu normatywnego, którego zastosowanie przesądziło o negatywnej kwalifikacji zawartej przez skarżącego umowy o pracę. Uzasadniając sformułowany zarzut, skarżący upatruje naruszenia konstytucyjnych praw w sposobie przyjętej przez organ rentowy oraz Sąd interpretacji art. 4 ust. 1 i ust. 3 ustawy. Uwzględnienie okoliczności sprawy, w związku z którą skierowano skargę konstytucyjną, upoważnia jednak do stwierdzenia, iż to przede wszystkim interpretacja art. 203 kodeksu handlowego zaważyła na treści rozstrzygnięć podjętych w sprawie skarżącego, a z którymi wiąże on zarzut naruszenia konstytucyjnych praw. Należy w tym miejscu podkreślić, że zgodnie z art. 66 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Trybunał orzekając jest związany granicami skargi konstytucyjnej. Zasada ta oznacza w konsekwencji, iż to skarżący jest wyłącznie upoważniony do określenia przedmiotu wnoszonej skargi konstytucyjnej. Nie jest w związku z tym dopuszczalne modyfikowanie tego przedmiotu przez działający z własnej inicjatywy Trybunał Konstytucyjny. W analizowanej sprawie, nie jest więc możliwe odniesienie zarzutów sformułowanych przez skarżącego do przepisów, których skarżący nie potraktował jako przedmiot skargi konstytucyjnej.

W konkluzji stwierdzić należy, że w skardze konstytucyjnej nie wykazano, aby to zaskarżone w niej przepisy stanowiły źródło naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw skarżącego.

Biorąc powyższe pod uwagę, działając na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.), orzeka się jak w sentencji.

2