119

POSTANOWIENIE

z dnia 11 czerwca 2003 r.

Sygn. akt Ts 44/03

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Andrzej Mączyński

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Krystyny Pasińskiej w sprawie zgodności:

art. 393 i art. 393⁷ kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 48, poz. 554) z art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 14 marca 2003 r. zakwestionowano zgodność art. 393 i art. 393⁷ kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 48, poz. 554) z art. 45 Konstytucji. Nieprecyzyjność kwestionowanego art. 393 k.p.c., określającego, kiedy Sąd Najwyższy może odmówić przyjęcia kasacji do rozpoznania, prowadzi - zdaniem skarżącej - do całkowitej dowolności i arbitralności orzekania, w konsekwencji czego dochodzi do naruszenia prawa do sądu, rozumianego przez skarżącą także jako prawo do sprawowania przez Sąd Najwyższy nadzoru judykacyjnego nad orzecznictwem sądów powszechnych. Naruszenie wynikającego z art. 45 Konstytucji prawa do sądu skarżąca widzi także w wydaniu postanowienia przez Sąd Najwyższy w składzie jednego sędziego, zgodnie z art. 393⁷ k.p.c., i w tym że, nie przysługiwał od niego żaden środek zaskarżenia.

Na podstawie zakwestionowanych przepisów Sąd Najwyższy postanowieniem z 23 października 2002 r. (sygn. akt IV CK 15/02), doręczonym skarżącej 17 grudnia 2002 r., odmówił przyjęcia kasacji do rozpoznania. Postanowieniem z 30 stycznia 2003 r. (sygn. akt IV CK 15/02) Sąd Najwyższy w składzie trzech sędziów odrzucił zażalenie na powyższe postanowienie, powołując się na nieprzysługiwanie środków odwoławczych od orzeczeń Sądu Najwyższego.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 8 kwietnia 2003 r. pełnomocnik skarżącej został wezwany do uzupełnienia braków skargi konstytucyjnej przez wskazanie, w jakim zakresie art. 393⁷ k.p.c. stanowi przedmiot skargi konstytucyjnej, a także przez dokładne określenie, na czym - zdaniem skarżącej - polega sprzeczność każdego z zaskarżonych przepisów ze wskazanym w skardze art. 45 Konstytucji.

Z nadesłanego w odpowiedzi na zarządzenie sędziego pisma wynika, iż przedmiot skargi konstytucyjnej stanowi „cały” art. 393⁷ k.p.c. Łącznie z art. 393 k.p.c. „łamią one zasadę niezawisłości sądu poprzez złamanie gwarancji procesowej tej zasady tj. zasady kolegialności orzekania i jawności postępowania występującej w zasadzie niezawisłości sądu, a więc prawa konstytucyjnego zawartego w art. 45 Konstytucji”, a ponadto „niweczą zasadę nadzoru judykacyjnego Sądu Najwyższego, która to zasada mieści się w całej rozciągłości w konstytucyjnym prawie dostępu do sądu”. Takie unormowanie neguje - zdaniem skarżącej - również zasadę demokratycznego państwa prawnego wymienioną w art. 2 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji uprawnienie do wniesienia skargi konstytucyjnej przysługuje osobie, której wolności lub prawa konstytucyjne zostały naruszone na skutek wydania ostatecznego rozstrzygnięcia na podstawie przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, któremu osoba ta zarzuca niezgodność z Konstytucją. Doprecyzowując przesłanki wniesienia skargi konstytucyjnej ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) w art. 47 ust. 1 pkt 2 nakłada na skarżącego obowiązek wskazania, jakie wolności lub prawa konstytucyjne i w jaki sposób zostały naruszone.

W sprawie będącej przedmiotem rozpoznania wstępnego skarżąca powołała się na naruszenie wynikającego z art. 45 Konstytucji prawa do sądu, którego integralnym składnikiem jest - jej zdaniem - zasada nadzoru judykacyjnego Sądu Najwyższego.

Art. 45 Konstytucji ust. 1 przyznaje każdemu prawo do tego, aby jego sprawa został rozpatrzona sprawiedliwie, jawnie i bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Z kolei art. 45 ust. 2 określa przesłanki uzasadniające wyłączenie jawności rozprawy, zastrzegając jednak publiczne ogłoszenie wyroku. Ten ostatni przepis nie pełni w niniejszej sprawie funkcji wzorca kontroli konstytucyjności zaskarżonych przepisów. Trybunał Konstytucyjny miał już okazję niejednokrotnie wypowiadać się na temat treści art. 45 ust. 1 i związanego z nim art. 77 ust. 2 Konstytucji. Istotne jest to, że przepisy te normują kwestie tzw. dostępu do sądu (por. art. 233 ust. 1 Konstytucji), czyli wyłączają możliwość rozpatrywania w postępowaniu przed organem nie będącym sądem, w konstytucyjnym znaczeniu tego słowa (art. 10 ust. 2, art. 173-175 Konstytucji), jakiejkolwiek „sprawy” w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji. Sąd ten powinien być przy tym „sądem właściwym” co oznacza, że jego właściwość do rozpoznania danej sprawy powinna być określona ustawowo (art. 176 ust. 2 Konstytucji). Dalsze cechy, jakimi ma charakteryzować się sąd, to niezależność (art. 173), bezstronność i niezawisłość (art. 178 Konstytucji).

Artykuł 45 ust. 1 określa także wymagania odnoszące się do postępowania sądowego, które powinno być sprawiedliwe, jawne i nieprzewlekłe. Z art. 176 ust. 1 w związku z art. 78 Konstytucji wynika wreszcie, że zasadą jest postępowanie co najmniej dwuinstancyjne, a więc stwarzające stronie możliwość zaskarżenia orzeczeń wydanych w pierwszej instancji, przy czym ustawa, regulująca postępowanie przed sądem, może wprowadzać wyjątki od tej zasady.

Konstytucja nie przewiduje natomiast ani prawa podmiotowego do żądania rozpatrzenia konkretnej sprawy przez Sąd Najwyższy ani prawa podmiotowego do kasacji, rozumianego jako prawo do rozpatrzenia sprawy przez sąd trzeciej instancji. Stanowisko to jest utrwalone w dotychczasowym orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, zaś skarżąca nie wskazała argumentów mogących uzasadnić odejście od ustalonej i aprobowanej przez naukę prawa linii orzeczniczej (por. wyrok TK z 10 lipca 2000 r., sygn. SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 143; postanowienia z: 15 grudnia 1999 r., Ts 111/99, OTK ZU nr 1/2000, poz. 23; 10 sierpnia 2001 r., sygn. Ts 58/01, OTK ZU nr 6/2001, poz. 207; 22 lipca 2002 r., sygn. Ts 14/02, OTK ZU nr 3/B/2002, poz. 220; 8 stycznia 2003 r., sygn. Ts 150/02, OTK ZU nr 3/B/2003, poz. 176).

Biorąc powyższe pod uwagę stwierdzić należy, iż odmowa przyjęcia kasacji do rozpoznania nie stanowiła naruszenia konstytucyjnego prawa do sądu w zakresie wyznaczonym treścią art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Odnosząc się do zarzutów wysuniętych w stosunku do art. 393⁷ k.p.c. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, iż sam fakt wydania orzeczenia przez Sąd Najwyższy w składzie jednego sędziego nie stanowi naruszenia prawa do rozpoznania sprawy przez niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Podkreślenia przy tym wymaga, iż w obowiązującym systemie prawa nie obowiązuje zasada kolegialności orzekania w sądach. Nieuzasadnione jest też twierdzenie zawarte w piśmie uzupełniającym skargę konstytucyjną, jakoby zasada taka stanowiła przejaw zasady niezawisłości sędziowskiej. Nie istnieje związek między liczbą sędziów wchodzących do składu orzekającego i realizacją konstytucyjnego prawa do rozpatrzenia sprawy przez sąd.

Zarzuty dotyczące zaskarżonych regulacji zdają się jednak być skierowane nie tyle przeciw wydaniu postanowienia przez Sąd Najwyższy w składzie jednego sędziego, ile przeciw niezaskarżalności rozstrzygnięcia wydanego w takim składzie. Oceniając tak sformułowany zarzut stwierdzić należy, iż skarga w tym zakresie zarzuca zaniechanie prawodawcy, który nie wprowadził możliwości odwołania się od postanowienia SN wydanego w składzie jednego sędziego. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wielokrotnie podkreślano już, że tak sformułowany zarzut niekonstytucyjności nie może być przedmiotem badania przez Trybunał Konstytucyjny. Zadaniem Trybunału Konstytucyjnego jest bowiem orzekanie o zgodności z Konstytucją aktów normatywnych, w celu wyeliminowania z systemu prawa przepisów niezgodnych z Konstytucją. Skarga konstytucyjna nie służy zaś wprowadzeniu do tego systemu nowych norm prawnych, nawet jeżeli skarżący uznaje je za niezbędne dla ochrony przysługujących mu wolności lub praw konstytucyjnych (por.: postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z: 27 stycznia 1998 r., sygn. Ts 1/98, OTK ZU nr 2/1998, poz. 22; 30 czerwca 1998 r., sygn. Ts 83/98, OTK ZU nr 5/1998, poz. 8; 4 lipca 2000 r., Ts 148/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 166; 26 października 1999 r., sygn. Ts 126/99, OTK ZU nr 1/2000, poz. 30).

Na marginesie stwierdzić należy niedopuszczalność merytorycznego rozpatrzenia zarzutów odnoszących się do art. 393⁷ § 2 k.p.c. Przepis ten, określający skład, w którym Sąd Najwyższy odrzuca kasację w przypadku, kiedy podlegała ona odrzuceniu przez sąd drugiej instancji, albo zwraca ją temu sądowi w celu usunięcia dostrzeżonych braków, nie stanowił podstawy rozstrzygnięcia w sprawie będącej przedmiotem niniejszego wstępnego rozpoznania. W trybie skargi konstytucyjnej, jako środka konkretnej kontroli norm prawnych, Trybunał Konstytucyjny rozstrzygać może o niekonstytucyjności tylko tych przepisów aktów normatywnych, które stanowiły podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia (zob. art. 79 ust. 1 Konstytucji in fine).

W tym stanie rzeczy, Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.

3