16

POSTANOWIENIE

z dnia 11 lutego 2003 r.

Sygn. akt Ts 132/02

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Bohdan Zdziennicki

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Spółdzielni Mieszkaniowej w Nowej Rudzie w sprawie zgodności:

art. 13 ust. 2 ustawy z dnia 26 lutego 1982 r. o cenach (Dz. U. z 1988 r. Nr 27, poz. 195 ze zm.) oraz przepisów rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 19 marca 1998 r. w sprawie ustalenia taryf dla ciepła (Dz. U. Nr 38, poz. 220) z art. 2, 20, 22, 64 w zw. z art. 2 i 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej z 25 września 2002 r. skarżąca Spółdzielnia Mieszkaniowa w Nowej Rudzie zakwestionowała zgodność z Konstytucją RP art. 13 ust. 2 ustawy z 26 lutego 1982 r. o cenach oraz przepisów rozporządzenia Ministra Finansów z 19 marca 1998 r. w sprawie ustalenia taryf dla ciepła (dalej: rozporządzenie). Zakwestionowanym unormowaniom zarzucono, że dają podstawę do podejmowania przez podmioty zajmujące monopolistyczną pozycję na rynku dostaw energii cieplnej, działań naruszających prawa ich kontrahentów - odbiorców tej energii.

Skarga konstytucyjna sformułowana została w oparciu o następujący stan faktyczny. Skarżąca była stroną umowy o dostawę energii cieplnej. 20 marca 1998 r. skarżąca dokonała wypowiedzenia dotychczasowej umowy, informując dostawcę energii o gotowości zawarcia nowej umowy, opiewającej jednakże na niższą cenę dostarczanej energii, zrównanej co do wysokości ze stawkami, jakie dostawca stosuje wobec innych odbiorców. W związku z uiszczaniem przez skarżącą za dostarczaną w 1998 r. energię cieplną kwot niższych niż żądane przez dostawcę, sprawa skierowana została na drogę sądową. Wyrokiem Sądu Okręgowego w Świdnicy z 26 października 1999 r. (sygn. akt VI GC 663/99) zasądzono od skarżącej kwotę pieniężną (wraz z ustawowymi odsetkami) tytułem pozostałej należności za dostarczoną w 1998 r. energię cieplną. Apelacja skarżącej od tego orzeczenia została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 16 marca 2000 r. (sygn. akt I A Ca 158/00). Postanowieniem z 6 lutego 2002 r. (sygn. akt V CKN 1454/00) Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia kasacji skarżącej do rozpoznania. Postanowienie to zostało doręczone skarżącej 28 czerwca 2002 r.

Istoty niekonstytucyjności art. 13 ust. 2 ustawy o cenach oraz przepisów rozporządzenia upatruje skarżąca w tym, że pozwalają one na dyskryminacyjne traktowanie kontrahentów przez podmioty zajmujące monopolistyczną pozycję na rynku dostaw energii cieplnej. W jej ocenie, przepisy te nie dają należytego zabezpieczenia interesów „słabszych” uczestników rynku. Zdaniem skarżącej, prawodawca zezwalając na zbyt swobodne regulacje cenowe, umożliwił zróżnicowanie cen dostarczanej energii cieplnej, oderwane od racji merytorycznych, a krzywdzące dla interesów skarżącej. Stan taki prowadzi do naruszenia jej praw wyrażonych w art. 2, 20, 22 i 64 w zw. z art. 2 i 32 Konstytucji. Skarżąca zarzuca w szczególności niezgodność kwestionowanych przepisów z zasadami demokratycznego państwa prawnego, w tym z zasadą swobody umów. Ponadto wskazuje na naruszenie wolności działalności gospodarczej i złamanie nakazu wyłącznie ustawowej formy ograniczenia tej wolności. W ocenie skarżącej kwestionowana regulacja narusza także własność i inne prawa majątkowe w związku z występowaniem nierównego i niesprawiedliwego traktowania.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 9 stycznia 2003 r. wezwano pełnomocnika skarżącej do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa, i w jaki sposób - zdaniem skarżącej - zostały naruszone przez zakwestionowane w skardze przepisy. W piśmie z 17 stycznia 2003 r. odwołano się ponownie do argumentacji zawartej w uzasadnieniu skargi. Ponadto skarżąca podniosła zarzut wadliwości art. 13 ust. 2 ustawy o cenach w odniesieniu do konstytucyjnych wymogów stawianych upoważnieniom do wydawania rozporządzeń (art. 92 ust. 1 Konstytucji). W szczególności wskazano na brak ustawowych wytycznych określających treść zaskarżonego rozporządzenia.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skardze konstytucyjnej nie może być nadany dalszy bieg, nie spełnia ona bowiem przesłanek dopuszczalności występowania z tym środkiem prawnym.

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, każdy czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo wnieść skargę konstytucyjną w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach, prawach lub obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Zasady, na jakich dopuszczalne jest występowanie z tego rodzaju środkiem prawnym, precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.). Zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 tej ustawy, obowiązkiem skarżącego jest wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa, i w jaki sposób - jego zdaniem - zostały naruszone przez zakwestionowane w skardze przepisy. Mimo więc tego, że wystąpienie ze skargą konstytucyjną poprzedzone być musi wydaniem w sprawie skarżącego ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, to jednak jej przedmiotem pozostaje zawsze przepis (ustawy lub innego aktu normatywnego), który stanowił podstawę prawną takiego rozstrzygnięcia. Z takim określeniem przedmiotu skargi konstytucyjnej korespondować musi też charakter zarzutów formułowanych przez skarżącego. Zmierzać one winny do wykazania niezgodności między kwestionowaną regulacją a unormowaniami konstytucyjnymi, wyrażającymi określone prawa lub wolności skarżącego. I choć problem zarzucanego przez skarżącego naruszenia jego praw lub wolności aktualizuje się wskutek aktu zastosowania kwestionowanych w skardze przepisów, to jednak przedmiotem kontroli Trybunału Konstytucyjnego musi pozostawać problem zgodności norm prawnych, nie zaś samoistnie traktowana płaszczyzna ich zastosowania w sprawie skarżącego. Innymi słowy, obowiązkiem skarżącego jest wskazanie tego rodzaju argumentów, które uzasadnią tezę, iż bezpośrednia przyczyna naruszenia jego konstytucyjnych wolności lub praw tkwi w treści zakwestionowanych przepisów, nie zaś w samym tylko akcie ich zastosowania przez sąd lub organ administracji publicznej.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego powyższy obowiązek nie został w niniejszej sprawie przez skarżącą spełniony. Naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw upatruje ona bowiem w dyskryminacyjnym jej potraktowaniu przez kontrahenta, będącego dostawcą energii cieplnej. Dyskryminacji tej upatruje skarżąca w określeniu wyższych stawek opłat za dostarczaną jej energię cieplną, w stosunku do stawek stosowanych wobec innych odbiorców. Jak podkreśla skarżąca jest to szczególnie dotkliwe w sytuacji, gdy dostawca zajmuje na rynku dostaw energii cieplnej pozycję monopolisty. Nie podejmując w tym miejscu merytorycznej oceny argumentów zawartych w skardze, mających wykazać bezpodstawność i nieracjonalność tego rodzaju postępowania dostawców energii cieplnej, należy rozważyć, czy ich przyczyny upatrywać można istotnie w treści zakwestionowanych w skardze przepisów - tzn. art. 13 ust. 2 ustawy o cenach i postanowień rozporządzenia Ministra Finansów.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego tego rodzaju bezpośrednia zależność nie występuje. Art. 13 ust. 2 pkt 1 ustawy o cenach upoważnia Ministra Finansów do wprowadzenia w drodze rozporządzenia okresowych, maksymalnych wskaźników wzrostu cen umownych i regulowanych na określone grupy towarów i usług. Na podstawie tego przepisu Minister Finansów wydał 19 marca 1998 r. rozporządzenie, w którym ustalił taryfy dla ciepła. Zgodnie z * 1 ust. 1 tego rozporządzenia, sprzedawcy ciepła na wszystkich szczeblach obrotu, w tym również sprzedawcy ciepła indywidualnym odbiorcom w lokalach mieszkalnych są obowiązani stosować dotychczasowe taryfy dla ciepła. Z kolei w myśl * 2 ust. 1 rozporządzenia wprowadza się, na okres od 1 kwietnia 1998 r. do dnia zaprzestania ustalania taryf dla ciepła, maksymalny wskaźnik wzrostu cen ciepła w wysokości 1,07. Pozostałe przepisy rozporządzenia konkretyzują sposób obliczania tak określonego maksymalnego wzrostu cen ciepła.

Uwzględnienie treści zakwestionowanych w skardze konstytucyjnej przepisów uzasadnia wniosek o nieadekwatności sformułowanych wobec nich zarzutów. Trudno bowiem uznać, że to właśnie ich treść normatywna stała się źródłem dyskryminacyjnych praktyk stosowanych przez dostawcę energii cieplnej wobec skarżącej. Określenie przez prawodawcę maksymalnego wskaźnika wzrostu cen energii cieplnej nie determinuje bezpośrednio sposobu postępowania dostawców tej energii, w szczególności zaś określania przez nich wysokości stawek stosowanych wobec poszczególnych kategorii odbiorców. Argumenty skarżącej nie kierują się tymczasem przeciwko określeniu przez prawodawcę maksymalnego wskaźnika wzrostu cen ciepła, lecz przeciwko swoistej „polityce” dostawcy energii cieplnej, który różnicuje wysokość stawek, kierując się nieracjonalnymi i niesprawiedliwymi - w ocenie skarżącej - przesłankami. To zagadnienie pozostaje jednak poza zakresem unormowania kwestionowanych przepisów i jako takie nie może podlegać w niniejszym postępowaniu kontroli Trybunału Konstytucyjnego. Argumenty sformułowane w skardze konstytucyjnej nie odpowiadają więc treści zaskarżonych przepisów i koncentrują się na problemie sposobu postępowania strony umowy o dostawę energii cieplnej.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego nie mogą być również uwzględnione argumenty skarżącej dotyczące niezamieszczenia w treści zakwestionowanych przepisów takich mechanizmów, które zabezpieczałyby sytuację prawną podmiotów znajdujących się w „gorszym” położeniu w stosunku do ich kontrahentów. Należy w związku z tym ponownie zauważyć, że problem warunków w jakich dochodzi do zawierania umów z dostawcami energii cieplnej, tylko częściowo regulowany jest treścią kwestionowanych przepisów. Określając jedynie maksymalny wskaźnik wzrostu cen ciepła, prawodawca nie determinuje w ten sposób bezwzględnie treści umów zawieranych przez dostawców energii cieplnej z poszczególnymi kategoriami odbiorców. Zarzuty tej treści, odniesione do zaskarżonych przepisów, nabierają więc charakteru swoistych postulatów de lege ferenda, te jednak nie podlegają ocenie Trybunału Konstytucyjnego.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego nie zasługują na uwzględnienie również podniesione w piśmie skarżącej zarzuty dotyczące wadliwości upoważnienia wyrażonego w art. 13 ust. 2 ustawy o cenach. Skarżąca wskazuje zwłaszcza na problem braku wytycznych determinujących treść rozporządzenia, do wydania którego upoważnia kwestionowany przepis ustawy. Problem prawidłowej konstrukcji przepisu upoważniającego sytuuje się w głównej mierze na płaszczyźnie formy ustanawianego aktu podustawowego. Jego uwzględnienie w ramach postępowania inicjowanego skargą konstytucyjną byłoby możliwe jednak tylko wówczas, gdyby wykazany został jego ścisły funkcjonalny związek ze sferą podmiotowych praw skarżącej. Tego rodzaju powiązanie - uwzględniając sformułowane wyżej stanowisko Trybunału Konstytucyjnego - jednakże nie nastąpiło. Ponadto, należy zauważyć, że problem formy kwestionowanego aktu (dochowania kompetencji i ustalonego przepisami prawa trybu) podlegać może ocenie w świetle przepisów konstytucyjnych obowiązujących w chwili jego ustanowienia (por. m.in. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 8 lipca 2002 r., sygn. SK 41/01, OTK ZU nr 4/2000, poz. 51). Bezwzględny wymóg zamieszczania w treści ustawy upoważniającej wytycznych określających treść rozporządzenia wyrażony został expressis verbis dopiero w art. 92 ust. 1 Konstytucji RP z 1997 r. Należy również zauważyć, że problem wytycznych nie powinien być sprowadzany wyłącznie do treści przepisu upoważniającego, ale oceniany w kontekście całokształtu przepisów danej ustawy.

W konkluzji stwierdzić należy, że w skardze konstytucyjnej nie wskazano argumentów uzasadniających zarzut naruszenia przez zakwestionowany art. 12 ust. 3 ustawy o cenach oraz przepisy rozporządzenia konstytucyjnych wolności i praw skarżącej. Uzasadnienie skargi koncentruje się bowiem w całości na płaszczyźnie sposobu zastosowania prawa, która to płaszczyzna dodatkowo - jak to wyżej wykazano - tylko częściowo wyznaczona jest treścią zaskarżonych przepisów.

Biorąc powyższe pod uwagę, działając na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.), orzeka się jak w sentencji.

4