248/6/B/2005

POSTANOWIENIE

z dnia 14 grudnia 2005 r.

Sygn. akt Ts 37/05

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marian Zdyb - przewodniczący

Teresa Dębowska-Romanowska - sprawozdawca

Janusz Niemcewicz,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 czerwca 2005 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Janusza Biziuka,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej z 5 marca 2005 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności art. 17 § 1 pkt 2 zdanie drugie ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 42 ust. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Skarżący zarzucił w skardze konstytucyjnej, iż zaskarżony przepis narusza zasadę równości wyrażoną w art. 32 ust. 1 Konstytucji poprzez odmienne traktowanie osób chorych psychicznie, w stosunku do osób uznanych za zdrowe, nakazując umorzenie toczącego się przeciwko nim postępowania karnego, co uniemożliwia wykazanie faktu, iż osoby te czynu zabronionego nie popełniły. Odmienne traktowanie osób, które uznane zostały za niepoczytalne oznacza ograniczenie uprawnień ze względu na ich stan psychiczny i jest niezgodne z zasadą demokratycznego państwa prawnego, wyrażoną w art. 2 Konstytucji. Zaskarżony przepis narusza zdaniem skarżącego prawo do sądu i prawo do obrony nie dając skarżącemu możliwości wykazania niewinności.

Postanowieniem z 21 czerwca 2005 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, uznając zarzuty skarżącego za oczywiście bezzasadne.

Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny, ustalenie popełnienia lub nie popełnienia przez oskarżonego czynu zabronionego nie jest wbrew twierdzeniom skarżącego samoistnym i nadrzędnym celem postępowania karnego. Jest nim natomiast ustalenie winy oskarżonego za popełniony czyn zabroniony. Niemożność przypisania sprawcy winy jest przeszkodą o charakterze bezwzględnym dla dalszego prowadzenia postępowania karnego. Nie można bowiem orzekać o winie lub niewinności oskarżonego, który nie miał świadomości znaczenia dokonanego czynu. Skoro więc postępowanie karne wszczęte zostało w celu wykrycia i pociągnięcia do odpowiedzialności sprawcy przestępstwa, zaś w trakcie postępowania wykazane zostało, iż do popełnienia przestępstwa nie doszło, niedopuszczalnym jest orzekanie w jego przedmiocie wyrokiem, konieczne natomiast umorzenie postępowania, jako niespełniającego podstaw do merytorycznego rozstrzygnięcia. Takie rozstrzygnięcie jak wskazał Trybunał, w sposób oczywisty nie prowadzi do naruszenia prawa do obrony, albowiem prawo do obrony nie obejmuje prawa do wydania wyroku lecz prawo do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej za zarzucany czyn. Jeśli zaś czynu nie można zarzucić z powodu niepoczytalności sprawcy nie można zasadnie mówić o prawie do obrony. Umorzenie postępowania nie oznacza zamknięcia drogi do wydania wyroku lecz uznanie, iż nie istnieją podstawy do prowadzenia postępowania karnego w sprawie. Prawo do uzyskania wyroku w sprawie przysługuje skarżącemu bowiem jedynie wówczas, gdy postępowanie przeciwko niemu może się toczyć.

Podstawowym kryterium wyróżnienia sytuacji prawnej osób, wobec których następuje z urzędu umorzenie postępowania jest stwierdzenie ich niepoczytalności (art. 31 k.k.). Jest to cecha relewantna, której znaczenie na gruncie postępowania karnego jest zasadnicze, ze względu na brak możliwości prowadzenia przeciwko takim osobom postępowania karnego i pociągnięcia ich do odpowiedzialności. Wyłączenie możliwości odpowiedzialności karnej stwierdzone w toku procesu stanowi uzasadnienie dla umorzenia postępowania w sprawie.

Zażalenie na postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu wniósł pełnomocnik skarżącego, wskazując iż z art. 42 Konstytucji wynika prawo każdego człowieka do obrony w sądzie przed stawianymi mu zarzutami. Zdaniem skarżącego istniejące unormowanie sprzyja umarzaniu kolejnych postępowań przeciwko niemu i stanowi formę kary za korzystanie z praw i wolności. Skarżący chce zaś korzystać z nich w sposób pełny, niezależnie od swojego stanu zdrowia. Wskazuje ponadto, iż zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego stwierdzenie niepoczytalności nie zwalnia organu procesowego prowadzącego postępowanie z obowiązku ustalenia, czy oskarżony popełnił czyn zabroniony.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, zaś zarzuty podniesione w zażaleniu nie podważają ustaleń dokonanych w przedmiotowym postanowieniu i w ocenie Trybunału nie zasługują na uwzględnienie.

Trybunał słusznie wskazał, iż istota prawa do obrony związana jest z istnieniem zarzutu popełnienia przestępstwa i toczącym się postępowaniem mającym na celu ustalenie winy sprawcy, a w konsekwencji pociągnięciem do odpowiedzialności karnej. Skarżący ponownie wskazując w zażaleniu na treść art. 42 ust. 2 Konstytucji nie dostrzega, iż jego brzmienie jednoznacznie wskazuje na bezzasadność zarzutu. Zgodnie z tym przepisem prawo do obrony przysługuje każdemu, przeciwko komu prowadzone jest postępowanie, a więc każdemu przeciwko komu postawiono zarzuty popełnienia przestępstwa. Tymczasem stwierdzenie niepoczytalności sprawcy uniemożliwia postawienie mu zarzutu, a tym samym wyłącza zarówno potrzebę, jak i możliwość korzystania z prawa do obrony. Poza ogólnym stwierdzeniem skarżący nie wskazał żadnych nowych argumentów przemawiających za trafnością własnych twierdzeń, w tym zakresie podtrzymać należy więc także stanowisko zaprezentowane przez Trybunał w zaskarżonym postanowieniu. Za szczególnie nieuprawnione uznać należy stanowisko skarżącego, wywodzącego, iż zaskarżony przepis stanowi formę kary za korzystanie z praw i wolności, albowiem wykonywanie praw i wolności nie może być utożsamiane z działaniem, które prowadzi do wszczęcia postępowania karnego.

Zarzut skarżącego dotyczący odstąpienia od ustalenia charakteru czynu, w szczególności stwierdzenia, czy jest to czyn zabroniony związany jest ze stosowaniem prawa, a nie z brzmieniem zaskarżonego przepisu. Oczywistym jest bowiem, iż dopuszczalność umorzenia postępowania z powodu niepoczytalności istnieje jedynie w razie ustalenia, iż sprawca dopuścił się czynu zabronionego. Pogląd ten przyjmowany jest powszechnie zarówno w orzecznictwie Sądu Najwyższego (cyt. wyrok SN z 5 marca 2002 r., II KKN 329/99, OSNKW 2002, nr 7-8, poz. 53, także R. Kmiecik, Glosa do wyroku SN z 5 marca 2002 r., III KKN 329/99, OSP 2003/1/8), jak i w doktrynie (T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Zakamycze 2005, s. 1010). Brzmienie zaskarżonego przepisu nie pozwala na przyjęcie istnienia jakichkolwiek wątpliwości w tym zakresie. W związku z tym zarzut odstąpienia od ustalenia sprawstwa czynu zabronionego w razie stwierdzenia niepoczytalności osoby, której czyn zarzucano, oceniany może być jedynie na gruncie nieprawidłowego stosowania przepisów, nie zaś ich niejednoznaczności, niejasności.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało nie uwzględnić zażalenia wniesionego na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

3