47

POSTANOWIENIE

z dnia 31 marca 2004 r.

Sygn. akt Ts 75/03

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Safjan - przewodniczący

Mirosław Wyrzykowski - sprawozdawca

Teresa Dębowska-Romanowska,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 lipca 2003 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Marka Zmalińskiego,

p o s t a n a w i a:

uwzględnić zażalenie w zakresie odnoszącym się do zgodności art. 393 i 393⁷ ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) z art. 2, 30, 31 ust. 3 i 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

UZASADNIENIE:

Skarga konstytucyjna została sformułowana w następującym stanie faktycznym. Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z 9 lutego 2001 r. oddalił powództwo skarżącego o uchylenie uchwały Spółdzielni Pracy „Unia”. Apelacja skarżącego została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 19 lutego 2002 r. Sąd Najwyższy postanowieniem z 13 grudnia 2002 r. odmówił przyjęcia kasacji skarżącego do rozpoznania wskazując, iż nie spełnia ona przesłanek określonych w art. 393 k.p.c.

Skarżący wskazał, iż nieprawomocny wyrok sądu stwarza prawo do skutecznego zaskarżania go i gwarancję sprawiedliwego odwołania. Ustawodawca nie ma swobody w kształtowaniu prawa do trzeciej instancji, a ograniczenie stanowi ingerencję w prawo do sądu i powinno spełniać wymogi określone w art. 31 ust. 3 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji. Zdaniem skarżącego, art. 393 k.p.c. wymogów tych nie spełnia. Formułuje on nieostre i nieprecyzyjne kryteria przyjmowania kasacji do rozpoznania, daje dyskrecjonalną władzę sędziemu wydającemu postanowienie. Wynikające z art. 183 Konstytucji funkcje publiczne Sądu Najwyższego nie mogą usprawiedliwiać ograniczenia prawa do kasacji, a ingerencja w to prawo nie jest konieczna w rozumieniu art. 31 ust. 3 Konstytucji. Skarżący podkreślił ponadto, iż konstytucyjny wymóg dokonywania ograniczeń wolności i praw w ustawie obejmuje też przewidywalność tych ograniczeń, która nie jest zrealizowana na gruncie zaskarżonych przepisów. Niepewność i arbitralność w sferze środków procesowych prowadzi do naruszenia istoty prawa do sądu. Zaskarżony art. 393 k.p.c. prowadzi do tego, iż zasada trójinstancyjnego postępowania staje się fikcją, a państwo żądając od obywatela wykazania rozbieżności w orzecznictwie stawia przed nim wymagania, których nie jest on w stanie spełnić, gdyż nie posiada on informacji na ten temat. Narusza to konstytucyjną zasadę państwa prawnego. Zdaniem skarżącego, art. 393 k.p.c. jest niezgodny z art. 78 Konstytucji, gdyż nie dopuszcza do zaskarżenia postanowienia Sądu Najwyższego. Poprzez arbitralność zawartych w nim kryteriów, przepis ten prowadzi do naruszenia zasady równości. Ponadto brak wymogu podania motywów nieprzyjęcia kasacji do rozpoznania, narusza wyrażoną w art. 30 Konstytucji zasadę ochrony godności człowieka. W związku z powyższym skarżący wniósł o zbadanie zgodności art. 393 i art. 393⁷ k.p.c. z art. 2, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji RP.

Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. W uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia Trybunał Konstytucyjny wskazał, iż prawo do trójinstancyjnego postępowania nie wchodzi w zakres konstytucyjnego prawa do sądu. W związku z powyższym ograniczenia prawa do kasacji nie mogą być rozpatrywane w odniesieniu do tego prawa konstytucyjnego oraz dopuszczalnych warunków jego ograniczania sformułowanych w art. 31 ust. 3 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego przyjęcia skargi do merytorycznego rozpoznania nie uzasadnia też zarzut, w myśl, którego kryteria zawarte w art. 393 k.p.c. mają charakter ocenny, umożliwiający arbitralne postępowanie.

W zażaleniu na postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu skarżący wskazał, iż zarzuty podniesione w skardze są częściowo tożsame z zarzutami zawartymi w przekazanej do merytorycznego rozpoznania skardze konstytucyjnej o sygn. SK 26/02, co uzasadnia ich łączne rozpoznanie. Zdaniem skarżącego należy rozróżnić prawo do kasacji jako prawo do ustanowienia III instancji od prawa do kasacji jako prawa do skutecznego wszczęcia procedury kasacyjnej. W tym ostatnim wypadku chodzi o prawo do zaskarżenia nieprawomocnego wyroku, które to prawo jest objęte gwarancjami konstytucyjnymi. Prawo skarżącego wynika, więc z ogólnych gwarancji i prawa do sądu, a nie prawa do trzeciej instancji. Ustanowienie dostępu do kasacji musi odpowiadać zasadom konstytucyjnym. Tymczasem rozpoznanie kasacji na posiedzeniu niejawnym przez jednego sędziego dokonywane jest w oparciu o arbitralnie sformułowane w art. 393 k.p.c. przesłanki. Co więcej skarżący nie jest w stanie wykazać, iż przesłanki te są spełnione. Dotyczy to np. wykazania, iż zachodzą rozbieżności w orzecznictwie sądów.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Przepisy Konstytucji stwarzają ustawodawcy zwykłemu swobodę kreowania środków zaskarżenia orzeczeń zapadłych w drugiej instancji; wprowadzając je do procedury cywilnej ustawodawca mógł dowolnie ukształtować zakres ich dopuszczalności. Z tych względów samo ograniczenie prawa do kasacji zawarte w art. 393 § 1 k.p.c. nie narusza przysługującego skarżącemu prawo do sądu (por. wyrok z 10 lipca 2000 r., sygn. SK 12/99, OTK ZU nr 5/A/2000, poz. 143). Nie oznacza to jednak, iż kasacja, ukształtowanie sposobu jej rozpoznania, nie podlega ocenie z punktu widzenia zasad konstytucyjnych (por. postanowienie z 10 sierpnia 2001 r., sygn. Ts 58/01, OTK ZU nr 6/2001, poz. 207).

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 9 czerwca 2003 r., stwierdził m.in., że za wprowadzeniem do postępowania cywilnego instytucji przedsądu przemawiają racje legitymizujące tę instytucję. Do nich zaliczyć należy przede wszystkim trudności wymiaru sprawiedliwości, który nie może sprawnie działać przytłoczony liczbą błahych spraw oraz niedostatecznie starannie pod względem prawnym i problemowym wywiedzionymi kasacjami. Równocześnie jednak ograniczenie prawa do kasacji może podlegać ocenie z punktu widzenia zgodności z Konstytucją. Ocena ta polega przede wszystkim na ważeniu konstytucyjnych zasad, które realizowane są poprzez ograniczenie prawa do kasacji i zasad, które ulegają ograniczeniu na skutek wprowadzenia przedsądu. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego dla oceny konstytucyjności kasacji prawnie relewantna jest przede wszystkim zasada zaufania obywatela do prawa stanowionego przez państwo oraz zasada równości. W cytowanym wyroku Trybunał Konstytucyjny nie wykluczył również badania zgodności art. 393 k.p.c. z art. 45 ust. l Konstytucji. W szczególności Trybunał Konstytucyjny za otwartą uznał kwestię oceny kryteriów przyjęcia kasacji do rozpoznania, w sytuacji, gdy uzasadnienia odmów przyjęcia kasacji do rozpoznania nie indywidualizują faktów i okoliczności decydujących dla rozstrzygnięcia (por. wyrok z 9 czerwca 2003 r., sygn. SK 12/03, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 51).

W odniesieniu do niniejszej skargi konstytucyjnej powyższe kwestie wymagają merytorycznego badania, które nie jest możliwe w postępowaniu wstępnym. Kwestie te nie zostały rozstrzygnięte w wyroku z 9 czerwca 2003 r., sygn. SK 12/03, który odnosi się do reguł intertemporalnych wprowadzających instytucję przedsądu.

Z powyższych względów zażalenie zasługuje na uwzględnienie.