Wyrok z dnia 22 lutego 2001 r.
III RN 72/00

Dopuszczalne jest przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego zmie-
rzającego do pozbawienia skutków prawnych zaświadczenia, którym wdowa po
kombatancie wykazuje uprawnienia kombatanckie jej zmarłego męża.


Przewodniczący SSN Andrzej Wasilewski, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 22 lutego 2001 r. sprawy ze skargi Jó-
zefy M. na decyzję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjono-
wanych w W. z dnia 6 kwietnia 1998 r. [...] w przedmiocie odmowy przyznania
uprawnień kombatanckich wdowie po kombatancie, na skutek rewizji nadzwyczajnej
Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie [...] od wyroku Naczel-
nego Sądu Administracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego we Wrocławiu z dnia 21
września 1999 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Naczelnemu Sądowi Admi-
nistracyjnemu-Ośrodkowi Zamiejscowemu we Wrocławiu do ponownego rozpozna-
nia.

U z a s a d n i e n i e


Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego wniósł rewizję nadzwyczajną w
następującym stanie sprawy.

Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych decyzją
z dnia 6 kwietnia 1998 r., po ponownym rozpatrzeniu sprawy w trybie art. 127 § 3
KPA, na podstawie art. 20 ust. 3 w związku z art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 24
stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji
wojennych i okresu powojennego (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 142, poz. 950 ze
zm.), utrzymał w mocy decyzję własną z dnia 28 września 1995 r. o odmowie przy-
znania uprawnień wdowie po kombatancie Leonardzie M., który uzyskał uprawnienia
kombatanckie z tytułu utrwalania władzy ludowej z racji pełnienia służby wojskowej w
okresie od 10 lipca 1947 r. do 31 grudnia 1947 r. Organ uznał, że nie został potwier-
dzony osobisty udział kombatanta w walkach z UPA lub Wehrwolfem (zaświadczenie
Archiwum Straży Granicznej z dnia 31 sierpnia 1995 r.).

Skargę na powyższą decyzję wniosła Józefa M. - wdowa, zarzucając, że jest
dla niej krzywdząca i sprzeczna z prawem. Uzasadniając podniosła, że mąż jej był
żołnierzem z poboru i służył w Wojsku Polskim. W czasie pełnienia służby liniowej
został ranny, a następnie rozkazem Ministra Obrony Narodowej zdemobilizowany.

Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 21 września 1999 r. uchylił
zaskarżoną decyzję (i decyzję ją poprzedzającą) na podstawie art. 22 ust. 1 pkt 1 i
ust.2 pkt 1 i 3 ustawy o NSA, wyrażając ocenę, że zostały wydane z naruszeniem
prawa materialnego (poprzez błędną wykładnię) oraz przepisów postępowania admi-
nistracyjnego mających wpływ na wynik sprawy. Zdaniem Sądu brak jest podstawy
prawnej do weryfikacji uprawnień wdów i wdowców przyznanych z mocy prawa.
Skoro w art. 22 ust. 2 w związku z ust. 1 ustawy kombatanckiej jest mowa tylko o
,,trybie", a więc o wydawaniu zaświadczeń potwierdzających uprawnienia, to nie
można zastosować art. 25 tej ustawy dotyczącego weryfikacji uprawnień. Sytuacji tej
nie zmienia stwierdzenie zawarte w art. 25 ust. 3 ustawy, że uprawnienia uzyskane
po 31 grudnia 1988 r. podlegają weryfikacji.

Wyrokowi temu Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego zarzucił rażące
naruszenie art. 22 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1 i 3 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Na-
czelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) w związku z art. 20
ust. 3 ustawy kombatanckiej i na podstawie art. 57 ust. 2 ustawy o NSA wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie skargi. Według rewidującego uprawnie-
nia wdów po kombatantach (art. 20 ust. 2 ustawy kombatanckiej) są pochodnymi od
uprawnień pierwotnych, zależnymi także od braku przesłanek do ich pozbawienia. Z
istoty uprawnień pochodnych wynika, że nie mogą one istnieć bez uprawnień pier-
wotnych. Kwestię tę wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 25 stycznia 1996 r., III
AZP 32/95 (OSNAPiUS 1996 nr 15, poz. 206), przestawiającej argumentację na
rzecz stanowiska, według którego istnienie stanu, w którym sam kombatant byłby
pozbawiony uprawnień ze względu na to, że wyłączną podstawą ich nabycia było
,,uczestnictwo w walkach o utrwalenie władzy ludowej", daje podstawę do pozbawie-
nia uprawnień wdowy po kombatancie jako korzystającej z uprawnienia pochodnego.
Wniosek taki należy wyprowadzić również z funkcjonalnej i systemowej wykładni
całokształtu przepisów ustawy o kombatantach. W szczególności z preambuły tej
ustawy wynika, że jest ona wyrazem uznania szczególnych zasług dla Polski tych
wszystkich obywateli, którzy walczyli o suwerenność i niepodległość ojczyzny. Wo-
bec tego szczególne przywileje nie powinny być przyznane osobom, które nie speł-
niają przesłanek ustawy, a powinny być ich pozbawione osoby, których działalność
ustawa ocenia negatywnie z punktu widzenia celów, jakie realizuje. Rozumowanie to
dotyczy także osób powołujących się na uprawnienia pochodne. Także w orzecz-
nictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego z okresu przed wejściem w życie
ustawy nowelizującej z dnia 25 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 68, poz. 436) jednolicie
przyjmowany był pogląd, że uprawnienia wdowy (wdowca) mają charakter pochodny,
a ich nabycie uzależnione jest od tego, czy pierwotnie uprawniony zachowałby
uprawnienia kombatanckie, gdyby żył (np. wyroki z dnia: 15 lutego 1996 r., SA Gd
38/95, 24 czerwca 1998 r., II SA/Wr 927/97, 2 grudnia 1999 r., II SA/Ka 318/98, 25
marca 1999 r., II SA/Łd 1981/97, 6 maja 1999 r., II SA/Po 978/98, 8 czerwca 1999 r.,
V SA 1875/98). Wobec tego przyjęcie przez Sąd, że zaskarżona decyzja wydana
została z naruszeniem prawa materialnego poprzez błędną wykładnię przepisów
ustawy kombatanckiej jest dowolne i niezgodne z powołaną ustawą. Prezes Naczel-
nego Sądu Administracyjnego stwierdził, że zaskarżony wyrok stanowił wyłom w
orzecznictwie NSA zmierzający do przyznania uprawnień kombatanckich - pochod-
nych z tytułów, z powodu których pozbawia się w innych sprawach uprawnień pier-
wotnych.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


We wskazanej w rewizji nadzwyczajnej uchwale z dnia 25 stycznia 1996 r., III
AZP 32/95 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że: ,,Na podstawie art. 25 ust. 2 pkt 2 w związku
z art. 25 ust. 4 i ust. 5 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektó-
rych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz.U. Nr
17, poz. 75 ze zm.) można pozbawić uprawnień określonych w art. 20 ust. 2 w
związku z ust. 3 - tej ustawy, wdowy lub wdowców - emerytów lub rencistów pozos-
tałych po osobach, które uzyskałyby uprawnienia kombatanckie wyłącznie z tytułu
działalności w latach 1944-1956 w charakterze uczestników walk o ustanowienie i
utrwalenie władzy ludowej". Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym sprawę niniej-
szą, podzielając stanowisko powyższej uchwały i po rozważeniu przedstawionej w
niej argumentacji na tle stanu faktycznego sprawy, uznał zasadność podstaw rewizji
nadzwyczajnej.

W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku podniesiono, że w stanie faktycznym
sprawy, w której przyznane kombatantowi uprawnienia wyłącznie z tytułu utrwalania
władzy ludowej nie zostały zweryfikowane wobec jego śmierci - nie ma podstaw
prawnych do weryfikacji uprawnień wdowy po kombatancie, gdyż nie można już zwe-
ryfikować uprawnień jej zmarłego męża. Dostrzegając istotność podniesionego przez
NSA problemu - skoro konieczną przesłankę rozstrzygnięcia sprawy w stosunku do
wdowy stanowi ustalenie sytuacji prawnej dotyczącej jej zmarłego męża - należy
uznać, że wynikające na tym tle trudności mają wprawdzie szczególne znaczenie
procesowe, nie powinny jednakże pomimo to decydować o zmianie kierunku inter-
pretacji wskazanych przepisów prawa materialnego. Decydujące jest bowiem to, że
sprawa wynika z żądania osoby, której uprawnienia stosownie do art. 20 ust. 3
ustawy kombatanckiej (co podkreślił NSA) przysługują z mocy prawa, w ustawowo
ukształtowanych warunkach jako określony skutek bycia wdową po kombatancie i w
tym sensie są określane jako pochodne. Nie ma tu konstrukcji dziedziczenia praw
zmarłego kombatanta, lecz ustalenie przez ustawę uprawnień (nadawanym ustawą)
wdowy po kombatancie. Wszystko zależy od ustalenia tej sytuacji faktycznej, z którą
ustawa wiąże uprawnienia, to jest, że dana osoba jest wdową pozostałą po komba-
tancie. W sprawie, w której wdowa po kombatancie wykazuje stan faktyczny uzasad-
niający jej uprawnienia w wymienionym wyżej sensie w drodze zaświadczenia pot-
wierdzającego uprawnienia kombatanckie jej męża, jest dopuszczalne przeprowa-
dzenie postępowania wyjaśniającego zmierzającego do pozbawienia skutków praw-
nych tego zaświadczenia. Nie będzie to wówczas bezpośrednie postępowanie we-
ryfikacyjne w trybie art. 25 ust. 4 ustawy kombatanckiej, bo prowadzenie takiego pos-
tępowania w stosunku do osoby zmarłej oczywiście nie jest dopuszczalne, będzie to
natomiast ustalenie przesłanki rozstrzygnięcia sprawy w przedmiocie uprawnień
przysługujących wdowie, a w istocie - w wypadku ustalenia negatywnego - rozstrzy-
gnięcie o odmowie wydania zaświadczenia potwierdzającego uprawnienia (art. 22
ust. 2 w związku z art. 20 ust. 3 i art. 25 ust. 4 ustawy kombatanckiej). Na dopusz-
czalność przeprowadzenia takiego swoistego przeciwdowodu, że osoba dochodząca
uprawnień na podstawie art. 20 ust. 3 ustawy kombatanckiej nie jest ,,wdową po
kombatancie" wskazuje art. 25 ust. 2 ustawy kombatanckiej określający, że pozbawia
się uprawnień kombatanckich osoby spełniające warunki określone w pkt 1 i pkt 2.

Odwołując się ponadto do argumentacji przedstawionej w uchwale Sądu Naj-
wyższego z dnia 25 stycznia 1996 r. w zakresie wykładni logicznej i funkcjonalnej
przepisów art. 20 ust. 3, art. 22 ust. 2, art. 25 ust. 2 pkt 2 i art. 25 ust. 3 i 4 ustawy
kombatanckiej oraz w konsekwencji stwierdzając zasadność podstaw rewizji nadz-
wyczajnej, Sąd Najwyższy orzekł stosownie do art. 39313 § 1 KPC w związku z art.
10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego (Dz.U.
Nr 43, poz. 189).
========================================