Wyrok z dnia 9 lutego 2001 r.
III RN 59/00

Milicja Obywatelska nie jest zmilitaryzowaną służbą państwową w rozu-
mieniu art. 1 ust 2 pkt 6 i art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o komba-
tantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i
okresu powojennego (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 142, poz. 950 ze zm.).


Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski
(sprawozdawca), Andrzej Wasilewski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 9 lutego 2001 r. sprawy ze skargi Hen-
ryka P. na decyzję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjono-
wanych w W. z dnia 20 stycznia 1998 r. [...] w przedmiocie pozbawienia uprawnień
kombatanckich, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wy-
roku Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Łodzi z dnia
21 maja 1999 r. [...]


u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił skargę.

U z a s a d n i e n i e


Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych decyzją
z dnia 6 listopada 1997 r. wydaną na podstawie art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 24
stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji
wojennych i okresu powojennego (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 142, poz. 950 ze
zm.) pozbawił Henryka P. uprawnień kombatanckich przyznanych decyzją Zarządu
Wojewódzkiego ZBOWiD w Ł. z dnia 2 września 1977 r. z tytułu uczestniczenia w
walkach zbrojnych o utrwalenie władzy ludowej w okresie od 21 stycznia do 30
września 1945 r.

We wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy Henryk P. wniósł o uznanie, że
uprawnienia kombatanckie nabył za udział w walkach zbrojnych z niemieckim oku-
pantem o wyzwolenie Polski w okresie służby w Milicji Obywatelskiej od 21 stycznia
do 30 września 1945 r. Zaprzeczył, aby brał udział w walce z podziemiem niepodle-
głościowym podnosząc, że na terenie działania MO w S., powiat S. takie podziemie
nie istniało.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów
i Osób Represjonowanych decyzją z dnia 20 stycznia 1998 r. utrzymał w mocy decy-
zję z dnia 6 listopada 1997 r.

W skardze do Naczelnego Sądu Administracyjnego na decyzję ostateczną z
dnia 20 styczna 1998 r. Henryk P. powtórzył argumenty zawarte we wniosku o po-
nowne rozpatrzenie sprawy.

W odpowiedzi na skargę Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób
Represjonowanych wnosił o jej oddalenie.

Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy w Łodzi wyrokiem z dnia
21 maja 1999 r. uchylił zaskarżoną decyzję. Sąd przyjął, że decyzja ta wydana zos-
tała z naruszeniem art. 7, 77 § 1 i art. 80 Kodeksu postępowania administracyjnego.
Zachodziła bowiem potrzeba bliższego wyjaśnienia okoliczności dotyczących prze-
biegu służby skarżącego w Milicji Obywatelskiej i wykonywanych w tym czasie zadań
oraz udziału w walkach zbrojnych z wojskami hitlerowskimi, gdyż mogło to stanowić
oddzielną podstawę przyznania uprawnień kombatanckich z innego tytułu. Stosownie
bowiem do treści art. 1 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach
za działalność kombatancką uznaje się uczestniczenie w walkach w jednostkach
wojska Polskiego oraz zmilitaryzowanych służbach państwowych z grupami Wehr-
wolfu. Nadto za działalność równorzędną z działalnością kombatancką uznaje się w
myśl art. 2 pkt 2 ustawy udział w okresie do 31 grudnia 1945 r. w walkach o zacho-
wanie suwerenności i niepodległości Państwa Polskiego w zmilitaryzowanych służ-
bach państwowych, do których - zdaniem Sądu - należała Milicja Obywatelska.

Od powyższego wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego Minister Spra-
wiedliwości wniósł rewizję nadzwyczajną, zarzucając rażące naruszenie art. 22 ust. 1
pkt 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr
74, poz. 368 ze zm.), art. 1 ust. 2 pkt 6 oraz art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy o kombatan-
tach, a także art. 7 i 77 § 1 KPA.

W uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej podniesiono, że dokonane ustalenia
wskazują ponad wszelką wątpliwość, że w okresie od 21 stycznia do 30 września
1945 r. Henryk P., służąc w organach Milicji Obywatelskiej uczestniczył w walkach o
utrwalenie władzy ludowej. Wynika to między innymi z zaświadczenia Komendy
Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w Ł. z dnia 26 maja 1977 r. stwierdzającego, że
Henryk P., pełniłąc służbę jako funkcjonariusz Komendy Wojewódzkiej MO w Ł. w
okresie od dnia 20 stycznia do 30 września 1945 r. brał udział w walce z bandami i
reakcyjnym podziemiem. Nadto w deklaracji członkowskiej ZBOWiD z dnia 28 lipca
1977 r. Henryk P. napisał, że jako funkcjonariusz MO brał ,,udział w walce z bandami
i reakcyjnym podziemiem, zabezpieczeniem mienia, porządku i utrwalania władzy
ludowej". W tej sytuacji brak jest podstaw do postawienia zarzutu, że zaskarżoną de-
cyzję z dnia 20 stycznia 1998 r. podjęto bez dostatecznego wyjaśnienia okoliczności
sprawy, gdyż zachodziła potrzeba dodatkowych ustaleń w przedmiocie udziału Hen-
ryka P. w działaniach zbrojnych prowadzonych przez zmilitaryzowane służby pańs-
twowe z wojskami hitlerowskimi. Zdaniem Ministra Sprawiedliwości, Milicja Obywa-
telska nie była zmilitaryzowaną służbą państwową. Militaryzacja w okresie, o którym
mowa w ustawie, miała swoje ściśle określone podstawy prawne. Stworzyła je
ustawa z dnia 30 marca 1939 r. o komunikacji w służbie obrony Państwa (Dz.U. RP
Nr 29, poz. 195). W oparciu o tę ustawę PKWN wydał w dniu 4 listopada 1944 r. de-
kret o militaryzacji PKP. Z kolei Milicja Obywatelska utworzona została dekretem
PKWN z dnia 7 października 1944 r. (Dz.U. RP Nr 7, poz. 33) jako ,,prawnopubliczna
formacja służby bezpieczeństwa Publicznego", podlegająca kierownikowi tego re-
sortu. Do jej zadań należała ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, bez-
pieczeństwa obywateli i ich mienia oraz mienia społecznego, do 1954 r. podlegała
Ministrowi Bezpieczeństwa Publicznego. Formalnego rozdzielenia organizacyjnego i
odrębnego uregulowania formacji związanych z bezpieczeństwem publicznym doko-
nano dekretami z dnia 20 lipca 1954 r., ogłoszonymi w Dz.U. Nr 34. Milicja Obywa-
telska miała charakter służby porządkowej. Charakteryzowała ją dyspozycyjność,
posiadanie w bieżącej dyspozycji broni palnej, jednakże nie są to czynniki, które po-
zwalałyby zaliczyć ją do zmilitaryzowanych służb państwowych. Nie była służbą pod-
porządkowaną resortowi Obrony Narodowej. Minister Sprawiedliwości podkreślił, że
Henryk P. nie przedstawił jakichkolwiek dowodów na to, że walczył z wojskami nie-
mieckimi lub oddziałami hitlerowskimi. Jak wskazano wyżej, skarżący uzyskał
uprawnienia kombatanckie wyłącznie z tytułu uczestnictwa w walkach o utrwalenie
władzy ludowej, a zatem stanowi to w świetle art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy o komba-
tantach wystarczającą podstawę do pozbawienia go tych uprawnień. Organ orzeka-
jący w sprawach pozbawienia uprawnień kombatanckich na podstawie powyższego
przepisu nie jest obowiązany do wyjaśnienia, czy istnieją przesłanki uzasadniające
przyznanie takich uprawnień z tytułu działalności określonej w art. 1 ust. 2 pkt 6 tej
ustawy. Pogląd taki wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 marca 1996
r., III ARN 80/95 (OSNAPiUS 1996 nr 18, poz. 261) podzielony został w kolejnych
wyrokach Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1997 r., III RN 8/97 (OSNAPiUS 1997
nr 23, poz. 454), z dnia 9 kwietnia 1999 r., III RN 168/98, z dnia 6 sierpnia 1999 r., III
RN 32/99 i z dnia 17 października 1999 r., III RN 93/99.

We wniosku Minister Sprawiedliwości domagał się uchylenia zaskarżonego
wyroku i oddalenia skargi.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Podstawa i wniosek rewizji nadzwyczajnej są zasadne. Według niekwestiono-
wanych w zaskarżonym wyroku ustaleń Henryk P. uzyskał uprawnienia kombatanc-
kie z tytułu walki zbrojnej o utrwalenie władzy ludowej od 21 stycznia 1945 r. do 30
września 1945 r. Taki ,,tytuł" kombatanckiego statusu wynika wprost z zaświadczenia
Zarządu Wojewódzkiego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Ł. z dnia 2
września 1977 r. Słusznie Minister Sprawiedliwości zwrócił uwagę na to, że w aktach
sprawy zakończonej powyższym ustaleniem uprawnień kombatanckich są po-
chodzące od zainteresowanego oraz od ówczesnej Komendy Wojewódzkiej Milicji
Obywatelskiej w Ł. twierdzenia i zaświadczenie, z których wynika, że Henryk P. w
ramach służby w Komendzie Wojewódzkiej MO, jako jej funkcjonariusz, w okresie od
20 stycznia do 30 września 1945 r. brał udział w walce ,,z bandami i reakcyjnym pod-
ziemiem". W aktach tych nie było natomiast jakichkolwiek danych, które mogłyby
wskazywać na to, że oprócz "utrwalania władzy ludowej" w służbach MO Henryk P.
miał jeszcze jakiekolwiek inne zasługi, które mogłyby stanowić podstawę dla upraw-
nień kombatanckich. Tak więc nie może budzić wątpliwości nie tylko to, że dotych-
czasowy status kombatancki Henryk P. uzyskał z tytułu ,,utrwalania władzy ludowej"
w ramach służby w MO, ale także, że była to wyłączna podstawa tego statusu. Na-
tomiast w toku postępowania w sprawie, której przedmiotem było pozbawienie Hen-
ryka P. uprawnień kombatanckich, zgłosił on, że w ramach swej służby w MO w
okresie od 21 stycznia 1945 r. do 30 września 1945 r. brał udział w walkach z oku-
pantem i ukrywającymi się wojskami hitlerowskimi. Kontrowersyjnym problemem roz-
patrywanej sprawy są skutki prawne powyższych twierdzeń Henryka P., a przede
wszystkim ich znaczenie dla zakresu postępowania wyjaśniającego w sprawie.

Rozważając powyższe zagadnienie Sąd Najwyższy miał na uwadze, że - jak
to słusznie zauważył NSA w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku - przepis art. 25
ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach stanowi samodzielną
podstawę prawną do pozbawienia uprawnień kombatanckich osób, które na mocy
dotychczasowych przepisów uzyskały uprawnienia wyłącznie z tytułu działalności w
latach 1944-1965 w charakterze ,,uczestników walk o ustanowienie i utrwalenie wła-
dzy ludowej". Pozbawienie uprawnień kombatanckich osób, o których mowa w art. 25
ust. 2 pkt 1 i 2, następuje w postępowaniu administracyjnym określonym przepisami
KPA, a także przepisami rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 września
1997 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach dotyczą-
cych pozbawienia i przywrócenia uprawnień kombatanckich oraz zasad przeprowa-
dzania weryfikacji tych uprawnień (Dz.U. Nr 116, poz. 745). Postępowanie to ukie-
runkowane jest na jego przedmiot określony podlegającą w tym postępowaniu pods-
tawą materialnoprawną, w tym wypadku art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy o kombatantach.
Dla zastosowania tego przepisu niezbędne jest wyjaśnienie, czy zachodzą przewi-
dziane w nim warunki, to jest czy osoba, której postępowanie dotyczy na mocy do-
tychczasowych przepisów uzyskała, uprawnienia kombatanckie wyłącznie z tytułu
działalności w latach 1944-1956 w charakterze uczestnika o ustanowienie i utrwale-
nie władzy ludowej.

W rozpatrywanej sprawie - jak to wyżej przedstawiono - stan faktyczny do-
kładnie odpowiada warunkom określonym w art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy o kombatan-
tach, przy czym - z treści tego przepisu nie można wyprowadzić obowiązku ustale-
nia, czy osoba, która podlega pozbawieniu uprawnień kombatanckich uzyskanych
wyłącznie z tytułu działalności w latach 1944-1956 w charakterze uczestnika walk o
ustanowienie i utrwalenie władzy ludowej, mogłaby uzyskać przyznanie uprawnień
kombatanckich z innego, przewidzianego w ustawie tytułu (por. w tej ostatniej kwestii
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 1996 r., III ARN 80/95, OSNAPiUS 1996
nr 18, poz. 261). Należy zauważyć, że przeprowadzenie postępowania wyjaśniające-
go dla ustalenia, czy osoba tracąca uprawnienia kombatanckie na podstawie art. 25
ust. 2 pkt 2 ustawy o kombatantach może być uprawniona z innego tytułu, stanowi w
istocie inną sprawę dotyczącą zastosowania innego przepisu prawa materialnego.
Skoro H.P. nie wystąpił z wnioskiem o przyznanie mu uprawnień kombatanckich z
innego tytułu, to zgłoszone przez niego w rozpatrywanej sprawie twierdzenia jakoby
brał udział w walkach zbrojnych z niemieckim okupantem zmierzają do wyłączenia
zastosowania przepisu art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy. Przyjmując dopuszczalność roz-
poznania takiego zarzutu Sąd Najwyższy stwierdził, że fakty, na które się skarżący
powołał, nie stwarzają przeszkody (przesłanki negatywnej) zastosowania art. 25 ust.
2 pkt 2 ustawy o kombatantach. Chodzi tu bowiem o ten okres służby skarżącego w
Milicji Obywatelskiej, z którym związane jest uzyskanie przez niego uprawnień kom-
batanckich z tytułu ,,walki z bandami i podziemiem". Bezprzedmiotowe byłoby zatem
przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego dla ustalenia, czy niezależnie od
uczestniczenia w walkach o ustanowienie i utrwalenie władzy ludowej skarżący w
ramach służby w MO - jak twierdzi - ,,brał udział w walkach zbrojnych z niemieckim
okupantem". Sąd Najwyższy w pełni bowiem podziela stanowisko rewizji nadzwy-
czajnej, że wykonywanie obowiązków funkcjonariusza MO nie może stanowić pods-
tawy do przyznania uprawnień kombatanckich według art. 1 ust. 2 pkt 6 i art. 2 pkt 2
ustawy o kombatantach przede wszystkim z tego powodu, że Milicja Obywatelska nie
może być traktowana jako zmilitaryzowana służba państwowa w rozumieniu tych
przepisów (por. w tej kwestii wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 października 1999
r., III RN 93/99 - OSNAPiUS 2000 nr 15, poz. 572).

Z powyższych przyczyn podzielając podstawy rewizji nadzwyczajnej Sąd Naj-
wyższy orzekł stosownie do art. 39315 KPC w związku z art. 10 ustawy z dnia 1
marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze
zm.).
========================================