Wyrok z dnia 4 czerwca 1998 r.
III RN 38/98

Rażąco narusza prawo decyzja wywłaszczeniowa, wydana bez wskazania
podstawy prawnej i zawierająca orzeczenie o odszkodowaniu bez uzyskania
opinii biegłego (art. 3 i 21 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie
wywłaszczania nieruchomości, jednolity tekst: Dz.U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64 ze
zm.).


Przewodniczący SSN: Andrzej Wróbel, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski,
Andrzej Wasilewski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 4 czerwca 1998 r. sprawy ze skargi
Marii-Teresy P. i Stanisława W. na decyzję Ministra Gospodarki Przestrzennej i Bu-
downictwa z dnia 31 stycznia 1995 r. [...] w przedmiocie stwierdzenia nieważności
decyzji o wywłaszczeniu nieruchomości i odszkodowaniu, na skutek rewizji nadzwy-
czajnej Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie [...] od wyroku
Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 13 października 1997 r. [...]


u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Naczelnemu Sądowi Admi-
nistracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e


Minister Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa decyzją z dnia 31 stycznia
1995 r. [...] odmówił stwierdzenia nieważności decyzji Prezydium Wojewódzkiej Rady
Narodowej w R. - Urzędu Spraw Wewnętrznych z dnia 4 listopada 1959 r. [...] o wyw-
łaszczeniu na rzecz Państwa nieruchomości składającej się z działek nr 798/27 i
798/28 położonych w gminie M. i stanowiących współwłasność Stanisława W. i Marii
Teresy P. oraz utrzymującej ją w mocy decyzji Odwoławczej Komisji Wywłaszcze-
niowej przy Ministrze Spraw Wewnętrznych z dnia 31 sierpnia 1960 r. [...]. W skardze
na tę decyzję Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa wniesionej do
Naczelnego Sądu Administracyjnego w dniu 8 marca 1995 r. współwłaściciele zarzu-
cili, że wywłaszczenie nastąpiło z rażącym naruszeniem prawa, bowiem: po pierwsze
- w postępowaniu wywłaszczeniowym pominięto wniosek stron o przyznanie nieru-
chomości zamiennej, mimo że w czasie prowadzonego postępowania wywłaszcze-
niowego - wbrew oświadczeniu organów wywłaszczeniowych - Skarb Państwa dys-
ponował na terenie M. nieruchomościami zamiennymi; oraz po wtóre - skarżący za-
rzucili, że wywłaszczoną nieruchomość wadliwie zakwalifikowano jako użytkowaną
rolniczo, pomimo że nie była ona w ten sposób użytkowana, a wedle ustaleń planu
zagospodarowania przestrzennego położona ona była w granicach terenów przez-
naczonych pod zabudowę; w konsekwencji elaborat szacunkowy określający wartość
wywłaszczanej nieruchomości sporządzony został przez osobę nie posiadającą ku
temu stosownych uprawnień, bowiem sporządziła go osoba, która nie posiadała
uprawnienia do szacowania gruntów budowlanych. Naczelny Sąd Administracyjny w
Warszawie wyrokiem z dnia 13 października 1997 r. [...] oddalił skargę. W uzasad-
nieniu tego wyroku podniesiono w szczególności, że zaskarżona decyzja Ministra
Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa jest prawidłowa, bowiem oparta została na
dokumencie urzędowym - zaświadczeniu Inspektoratu do Spraw Gospodarki Komu-
nalnej i Mieszkaniowej Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w M. z dnia 22 sierpnia
1957 r., z którego wynika, że w czasie prowadzenia postępowania wywłaszczenio-
wego Skarb Państwa nie posiadał na terenie M. nieruchomości spełniających warun-
ki nieruchomości zamiennej. Równocześnie, w opinii Naczelnego Sądu Administra-
cyjnego, kwalifikacja wywłaszczanej nieruchomości jako nieruchomości rolnej była
zasadna, bowiem - stosownie do przepisów obowiązujących w dacie wydawania zas-
karżonych decyzji - obowiązywała wówczas zasada orzekania o odszkodowaniu za
grunt niezależnie od tego na jaki cel był on przeznaczony w miejscowym planie za-
gospodarowania przestrzennego, ale z uwzględnieniem dotychczasowego przezna-
czenia gruntu, określonego w ewidencji gruntów, a przedmiotowy grunt był w ewi-
dencji gruntów zakwalifikowany jako grunt rolniczy i według informacji strony skarżą-
cej stanowił nieużytek.
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego wniósł rewizję nadzwyczajną od
powyższego wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie [...], w której
zarzucił rażące naruszenie art. 207 § 5 KPA w związku z art. 68 ustawy z dnia 11
maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.)
oraz na podstawie art. 57 ust. 2 tej ustawy wniósł o uchylenie powyższego wyroku i

przekazanie sprawy Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu do ponownego rozpoz-
nania. W uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej podniesiono w szczególności, że:
Po pierwsze - w niniejszej sprawie decyzja o wywłaszczeniu oraz o odszko-
dowaniu wydana została bez uprzedniego ustalenia, czy wystąpiły przesłanki wyw-
łaszczenia określone w art. 3 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasa-
dach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz.U. Nr 17, poz. 70). W uzasadnieniu
decyzji Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w R. z dnia 4 listopada 1959 r.
napisano wprawdzie lakonicznie, że została ona podjęta ,,po stwierdzeniu dopusz-
czalności i zasadności wywłaszczenia", ale bez bliższego wyjaśnienia przesłanek
prawnych wywłaszczenia i bez powołania art. 3 ustawy. Tymczasem organ wywłasz-
czeniowy obowiązany był zbadać, czy zamierzenie inwestycyjne, które miało być
realizowane na wywłaszczanym gruncie, odpowiada jednemu z celów wywłaszcze-
nia, wymienionych w art. 3 powołanej ustawy. Wskazana wada decyzji uzasadnia
więc zarzut rażącego naruszenia prawa w rozumieniu art. 156 § 1 pkt 2 KPA, skoro
nie powołano nawet podstawy prawnej jej wydania.
Po drugie - ustalenie odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość nastą-
piło również z rażącym naruszeniem art. 21 powołanej ustawy. Przepis ten stanowił
bowiem, że: ,,Odszkodowanie ustala się na podstawie wyników rozprawy po wysłu-
chaniu na niej opinii biegłych powołanych przez prezydium wojewódzkiej rady naro-
dowej. Opinia biegłych powinna zawierać szczegółowe uzasadnienie". Natomiast
akta administracyjne w niniejszej sprawie wyraźnie wskazują, że organ wywłaszcze-
niowy w ogóle nie powołał biegłego w sprawie, natomiast znajdująca się w aktach
sprawy ,,ocena wartości i wysokość odszkodowania za nieruchomość" sporządzona
została na zlecenie podmiotu ubiegającego się o wywłaszczenie nieruchomości, tj.
Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Hurtu Spożywczego w R. Następnie w nawiązaniu
do tej opinii, organ wywłaszczeniowy orzekł o wysokości odszkodowania za wyw-
łaszczaną nieruchomość. Co więcej, w uzasadnieniu decyzji wywłaszczeniowej Pre-
zydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w R. znalazło się stwierdzenie, że odszko-
dowanie przyznano w oparciu o zarządzenie Ministra Rolnictwa z dnia 5 kwietnia
1958 r. w sprawie ceny, warunków i trybu sprzedaży państwowych nieruchomości
rolnych (M.P. Nr 24, poz. 143 ze zm.). Tymczasem w niniejszej sprawie zarządzenie
to nie mogło stanowić podstawy prawnej przy ustalaniu wysokości odszkodowania za
wywłaszczaną nieruchomość, ponieważ zostało ono wydane na podstawie upoważ-
nienia zawartego w art. 5 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o sprzedaży państwowych

nieruchomości rolnych oraz o uporządkowaniu niektórych spraw związanych z prze-
prowadzeniem reformy rolnej i osadnictwa rolnego (Dz.U. 17, poz. 71), a nie na
podstawie ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona.

Stosownie do postanowienia art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o
zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz.U. Nr 17, poz. 70), który w roz-
poznawanej sprawie stanowił podstawę prawną decyzji wywłaszczeniowej, wywłasz-
czenie było dopuszczalne: ,,jeżeli wywłaszczana nieruchomość była ubiegającemu
się o wywłaszczenie niezbędna na cele użyteczności publicznej, na cele obrony
Państwa albo dla wykonania zadań określonych w zatwierdzonych planach gospo-
darczych". Oznaczało to, że właściwy organ podejmując rozstrzygnięcie w sprawie
wywłaszczeniowej obowiązany był ustalić, czy spełniona została przynajmniej jedna z
trzech określonych w powyższym przepisie materialnoprawnych przesłanek wy-
właszczenia nieruchomości, a następnie w decyzji wywłaszczeniowej powinien po-
wołać i odpowiednio uzasadnić stosowną podstawę prawną jej wydania (art. 20
ustawy o zasadach wywłaszczania nieruchomości oraz art. 75 rozporządzenia Pre-
zydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o postępowaniu administracyjnym,
które obowiązywało do dnia 31 grudnia 1960 r., a następnie - od dnia 1 stycznia 1961
r. - odpowiednio art. 107 KPA). Przy czym, w wypadku orzeczenia o wywłaszczeniu
nieruchomości, organ wywłaszczeniowy obowiązany był orzec o należnym
wywłaszczanemu odszkodowaniu, które należało ustalić na podstawie wyników roz-
prawy i po wysłuchaniu opinii powołanego w tym celu biegłego, która powinna zawie-
rać szczegółowe uzasadnienie (art. 21 ustawy o zasadach i wywłaszczaniu nieru-
chomości).

Tymczasem w obu decyzjach wywłaszczeniowych wydanych w
rozpoznawanej sprawie, zarówno w decyzji Prezydium Wojewódzkiej Rady
Narodowej w R. - Urzędu Spraw Wewnętrznych z dnia 4 listopada 1959 r. [...], jak i w
utrzymującej ją w mocy decyzji Odwoławczej Komisji Wywłaszczeniowej przy
Ministrze Spraw Wewnętrznych z dnia 31 sierpnia 1960 r. [...], ani nie został
powołany art. 3 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, ani też w
uzasadnieniu tych decyzji właściwe organy w ogóle nie dokonały ustalenia, która

spośród wymienionych w tym przepisie przesłanek materialnoprawnych stanowiła w
danym wypadku podstawę wywłaszczenia. Ponadto, orzekając o odszkodowaniu z
tytułu wywłaszczenia, organ wywłaszczeniowy, wbrew bezwzględnie
obowiązującemu w tym zakresie przepisowi art. 21 ustawy o zasadach i trybie
wywłaszczania nieruchomości, w ogóle nie powołał biegłego, a tym samym ani nie
mógł zostać spełniony warunek ustawowy, aby opinia biegłego zawierała
szczegółowe uzasadnienie, ani też nie mogło dojść do wysłuchania biegłego na
rozprawie. Wynika stąd, że obie wymienione wyżej decyzje, zarówno w części
dotyczącej rozstrzygnięcia o wywłaszczeniu, jak i w części dotyczącej odsz-
kodowania, wydane zostały z rażącym naruszeniem zarówno przepisów prawa mate-
rialnego, jak i bezwzględnie obowiązujących przepisów prawnoproceduralnych od-
noszących się do zasad i trybu postępowania wywłaszczeniowego.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 236 ust. 2
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz.
483) oraz art. 10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania
cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i Prawo
o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr
43, poz. 189 ze zm.) w związku z art. 39313 § 1 KPC orzekł, jak w sentencji.
========================================