Wyrok z dnia 17 września 2001 r.
III RN 212/00

1. Osoba przewożąca towar w związku z postanowieniem o przekazaniu
sprawy na podstawie art. 45 ust. 5 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. Prawo celne
(jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 71, poz. 312 ze zm.) jest osobą wprowadzają-
cą towar na polski obszar celny, jeżeli nie dostarczyła go do wskazanego
urzędu celnego, lecz przekazała nieznanemu odbiorcy.
2. Zapłata cła należnego za towar niedostarczony do docelowego urzędu
celnego przez posiadacza karnetu TIR jest w rozumieniu polskiego prawa
sankcją za naruszenie obowiązków celnych - art. 36 Konwencji celnej dotyczą-
cej międzynarodowego przewozu towarów z zastosowaniem karnetów TIR
(Konwencja TIR) sporządzonej w Genewie dnia 14 listopada 1975 r. (Dz.U. z
1984 r. Nr 17, poz. 76 ze zm.).

Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Jerzy Kwaśniewski.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Waldemara
Grudzieckiego, po rozpoznaniu w dniu 17 września 2001 r. sprawy ze skargi ,,S.-B."
Spółki Akcyjnej w B. na decyzję Prezesa Głównego Urzędu Ceł z dnia 13 sierpnia
1999 r. [...] w przedmiocie wymiaru cła, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra
Sprawiedliwości [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z
dnia 15 maja 2000 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił skargę.

U z a s a d n i e n i e

Dyrektor Urzędu Celnego w T. przekazał w dniu 21 października 1994 r. Dy-
rektorowi Urzędu Celnego w W. towar celny (jaja kurze) przewożony pod osłoną kar-
netu TIR celem dokonania odprawy celnej ostatecznej. Posiadaczem karnetu był
białoruski przewoźnik - S.-B. w B., który zobowiązał się do dostarczenia towaru w
ciągu 7 dni do wskazanego w karnecie TIR urzędu celnego odbiorczego. Zgodnie z
listem przewozowym CMR odbiorcą towaru była polska firma J.E.-I. Art. Spożyw-
czych i Przemysłowych - Jarosław C. w W. Dyrektor Urzędu Celnego w W. ustalił, że
powyższy towar celny nie został w terminie dostarczony do urzędu celnego od-
biorczego i w związku z tym wszczął z urzędu postępowanie celne. Dyrektor Urzędu
Celnego w W. decyzją z dnia 31 października 1995 r. wymierzył należności celne od
powyższego towaru i wezwał do ich uiszczenia posiadacza karnetu TIR. Organ celny
ustalił, że odbiorca towaru nie istnieje oraz że potwierdzenie dostarczenia towaru do
Urzędu Celnego w W. zostało sfałszowane.
Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 23 stycznia
1998 r. [...] uchylił decyzję organu celnego drugiej instancji utrzymującej w mocy zas-
karżoną odwołaniem posiadacza karnetu TIR powyższą decyzję.
Po ponownym rozpatrzeniu sprawy Prezes Głównego Urzędu Ceł decyzją z
dnia 13 sierpnia 1999 r. utrzymał w mocy decyzję organu celnego pierwszej instancji
z dnia 31 października 1995 r.
Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 15 maja 2000 r.
[...] uchylił zaskarżoną przez ,,S.-B." w B. powyższą decyzję Prezesa Głównego
Urzędu Ceł z dnia 13 sierpnia 1999 r. W ocenie Sądu stanowisko organu odwoław-
czego, że niewykonanie przez przewoźnika wynikającego z przepisów art. 8, 11, 21,
28 i 36 Konwencji celnej dotyczącej międzynarodowego przewozu towarów z zasto-
sowaniem karnetów TIR (Dz.U. z 1984 r. Nr 17, poz. 76) oraz z art. 42 Prawa celne-
go obowiązku dostarczenia towaru do urzędu celnego odbiorczego (docelowego) i
przedstawienia karnetu TIR w celu jego zwolnienia, stanowi naruszenie przepisów
Konwencji i daje podstawę do obciążenia posiadacza karnetu TIR należnościami za
towar celny, nie znajduje oparcia w powołanych przepisach prawa. Stanowiska tego
nie uzasadniają w szczególności przepisy art. 8 i 11 Konwencji TIR, gdyż nie dotyczą
one uiszczenia należności celnych przez przewoźnika, lecz przez stowarzyszenie
poręczające, ani też pozostałe przepisy tej Konwencji. W związku z tym naruszenie
przez przewoźnika obowiązku dostarczenia towaru do wskazanego urzędu celnego
musi być oceniane według przepisów Prawa celnego. W ocenie Sądu z przepisów
art. 4 ust. 1, art. 23 ust. 2, art. 24, art. 42 i art. 45 ust. 5 Prawa celnego wynika, że
obowiązek zapłaty należności celnych spoczywa wyłącznie na podmiocie dokonują-
cym obrotu towarowego z zagranicą, nie zaś na przewoźniku. Sąd powołał się na taki
pogląd wyrażony w uzasadnieniu wyroku z dnia 23 stycznia 1998 r., V SA 2786/96.
W wyroku tym wskazał na konieczność przeprowadzenia uzupełniającego postępo-
wania dowodowego w celu ustalenia, czy w stanie faktycznym sprawy przewoźnik
przekształcił się w podmiot dokonujący obrotu towarowego z zagranicą na własny
rachunek i we własnym imieniu (art. 2 pkt 6 Prawa celnego). Przekształcenie takie
nie mogło nastąpić wyłącznie w wyniku niewykonania przez przewoźnika obowiązku
dostarczenia towaru do urzędu celnego wskazanego w dokumencie przewozowym
(art. 42 Prawa celnego), gdyż niewykonanie tego obowiązku uprawniało organy celne
jedynie do pobrania opłaty manipulacyjnej dodatkowej, nie stanowiło natomiast pod-
stawy do obciążenia skarżącego obowiązkiem zapłaty należności celnych. W ocenie
Sądu konieczne jest ustalenie, czy przewoźnik działał na własny rachunek i we wła-
snym imieniu jak podmiot dokonujący obrotu towarowego z zagranicą, czy też usta-
lono faktycznego odbiorcę towaru, któremu w rozpatrywanej sprawie może być przy-
pisany przymiot importera i obowiązek zapłaty należności celnych. Jeżeli przewoźnik
postąpił wprawdzie wbrew obowiązkom określonym w art. 42 Prawa celnego, lecz
towar celny dostarczył importerowi, to trudno mu przypisać działanie na własny ra-
chunek i we własnym imieniu.
Minister Sprawiedliwości w rewizji nadzwyczajnej od powyższego wyroku za-
rzucił rażące naruszenie art. 22 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczel-
nym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) w związku z art. 2 pkt 6
i art. 42 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. - Prawo celne (jednolity tekst: Dz.U. z 1994
r. Nr 71, poz. 312 ze zm.) oraz art. 28 i 36 Konwencji TIR i wniósł o uchylenie za-
skarżonego wyroku i oddalenie skargi.
W ocenie Ministra Sprawiedliwości przewozy pod osłoną karnetu TIR korzy-
stają z uprzywilejowanej procedury co nakłada na ich posiadaczy obowiązki w zakre-
sie ścisłego przestrzegania przepisów Konwencji TIR. Wskazana konwencja nie
przewiduje możliwości obciążenia należnościami celnymi innych podmiotów, niż po-
siadaczy karnetu TIR. Nie jest zatem możliwe, przy przewozie pod osłoną karnetu
TIR, kierowanie decyzji administracyjnych dotyczących wymiaru cła, do innych pod-
miotów niż posiadacz karnetu TIR. Minister Sprawiedliwości jest zdania, że narusze-
nie przez przewoźnika będącego posiadaczem karnetu TIR obowiązku dostarczenia
towaru celnego do wskazanego urzędu celnego odbiorczego w wyznaczonym termi-
nie skutkuje uznaniem tego przewoźnika za podmiot dokonujący obrotu towarowego
z zagranicą w rozumieniu art. 2 pkt 6 Prawa celnego, ze wszystkimi konsekwencjami,
w tym z wymierzeniem należności celnych. Konwencja TIR dopuszcza możliwość
zwolnienia z należności celnych (art. 41), jednakże żaden z wymienionych w Kon-
wencji przypadków nie występuje w niniejszej sprawie. Niesporne jest, że skarżący,
który przewoził towar korzystając z osłony karnetu TIR, był obowiązany dostarczyć
towar do urzędu celnego w W., ponieważ tak wynikało z manifestu karnetu TIR. To-
war nie został jednak dostarczony do tego Urzędu celnego, lecz przywieziony został
do miejscowości K.P., gdzie nastąpiło jego wyładowanie i przekazanie odbiorcy.
Odbiorcą okazała się nieistniejąca firma ,,J.". Tym samym skarżący naruszył obo-
wiązki celne wynikające z art. 42 Prawa celnego i art. 28 Konwencji, co w myśl art.
36 tej Konwencji naraziło go na sankcje przewidziane przez polskie ustawodawstwo.
Tymi sankcjami nie może być jednak opłata manipulacyjna dodatkowa, gdyż ta w
myśl art. 70 ust. 3 Prawa celnego pobierana jest od przewoźnika w sytuacji, gdy to-
war został dostarczony do urzędu celnego przeznaczenia, tyle że z uchybieniem
terminu określonego dla tej czynności. Naruszenie przez przewoźnika wymienionych
wyżej przepisów powoduje, że należności celne stają się wymagalne, a organy ad-
ministracji celnej mają pełne podstawy prawne i faktyczne do uznania go za podmiot
dokonujący obrotu towarowego z zagranicą. W ocenie Ministra Sprawiedliwości
przewoźnik przewożący towar pod osłoną karnetu TIR jest odpowiedzialny za do-
starczenie towaru do urzędu celnego, a zatem jest to odpowiedzialność za skutek,
nie zaś odpowiedzialność oparta na zasadzie winy. Odpowiada on za dostarczenie
towaru do urzędu celnego i przedstawienie go wraz z dokumentami bez względu na
to czy zaniechał wykonania tego obowiązku świadomie czy też nieświadomie i w re-
zultacie przyczynił się do wprowadzenia towaru na polski obszar celny w sposób
nielegalny.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zasadnicze okoliczności faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia sprawy są nie-
sporne. Dyrektor Urzędu Celnego w T. przekazał w dniu 21 października 1994 r. Dy-
rektorowi Urzędu Celnego w Warszawie towar celny (jaja kurze) przewożony pod
osłoną karnetu TIR celem dokonania odprawy celnej ostatecznej. Posiadaczem kar-
netu był białoruski przewoźnik - S.-B. w B., który zobowiązał się do dostarczenia to-
waru w ciągu 7 dni do wskazanego w karnecie TIR urzędu celnego odbiorczego.
Zgodnie z listem przewozowym CMR odbiorcą towaru była polska firma J.E.-I. Art.
Spożywczych i Przemysłowych - Jarosław C. w W. Powyższy towar celny nie został
w terminie dostarczony do urzędu celnego odbiorczego, lecz przywieziony został do
miejscowości K.P., gdzie nastąpiło jego wyładowanie i przekazanie odbiorcy. Ustalo-
no, że odbiorca towaru nie istnieje, a potwierdzenie dostarczenia towaru do Urzędu
Celnego w W. zostało sfałszowane. W rozpoznawanej sprawie jest sporne, czy pod-
miot przewożący towar, który nie wykonuje określonego postanowieniem organu cel-
nego obowiązku dostarczenia towaru do urzędu celnego wskazanego w tym posta-
nowieniu oraz w terminie w nim określonym, jest obowiązany do uiszczenia należno-
ści celnych z tytułu wprowadzenia tego towaru na polski obszar celny.
Przede wszystkim należy podkreślić, że zgodnie z przepisem art. 42 Prawa
celnego osoba przewożąca towar celny przekazany w związku z przekazaniem
sprawy, o którym mowa w art. 45 ust. 5, jest obowiązana dostarczyć go do urzędu
celnego wskazanego w dokumencie przekazowym. Powyższy przepis jest zatem
adresowany do każdego podmiotu, który przewozi towar celny w związku z przeka-
zaniem sprawy na podstawie art. 45 ust. 5 Prawa celnego. Podmiotem takim może
być podmiot dokonujący obrotu towarowego z zagranicą (art. 40 ust. 1 Prawa celne-
go), przewoźnik lub spedytor (art. 40 ust. 2) czy inny podmiot wprowadzający towar
na polski obszar celny (art. 40 ust. 3). Z tego punktu widzenia dla istoty obowiązku
określonego w przepisie art. 42 Prawa celnego jest zatem bez znaczenia, który z
wyżej wymienionych podmiotów jest osobą przewożącą towar w rozumieniu tego
przepisu, bowiem taką osobą jest każdy, kto przewozi towar celny do urzędu celnego
w związku z przekazaniem sprawy na podstawie art. 45 ust. 5 Prawa celnego.
Należy również podkreślić, że z wykładni systemowej przepisu art. 40 w
związku z art. 42 Prawa celnego wynika, że osoba przewożąca towar w związku z
postanowieniem o przekazaniu sprawy na podstawie art. 45 ust. 5 Prawa celnego
jest osobą wprowadzającą towar na polski obszar celny. Podmiot dokonujący obrotu
towarowego z zagranicą wprowadza towar na polski obszar celny w ten sposób, że
dostarcza ten towar do granicznego miejsca odpraw celnych i zgłasza go do odprawy
celnej (art. 40 ust. 1), zaś przewoźnik lub spedytor poprzez dostarczenie towaru do
granicznego miejsca odpraw celnych oraz przedstawienie organowi celnemu doku-
mentów dotyczących tych towarów. Z treści przepisu art. 40 ust. 3 Prawa celnego
wynika jednoznacznie, że powyższe przypadki są traktowane jako wprowadzenie
towaru na polski obszar celny.
Wymaga rozważenia, jakie są prawne skutki niewykonania przez podmiot
przewożący towar celny obowiązku dostarczenia towaru do urzędu celnego wskaza-
nego w postanowieniu wydanym na podstawie art. 45 ust. 5 Prawa celnego. Nie jest
trafny pogląd Sądu, że niewykonanie tego obowiązku uprawnia jedynie organ celny
do pobrania opłaty manipulacyjnej dodatkowej. Zgodnie bowiem z przepisem art. 70
ust. 2 pkt 3 Prawa celnego opłatę manipulacyjną dodatkową pobiera się między in-
nymi za niewykonanie w terminie obowiązku celnego, o którym mowa w art. 42
Prawa celnego. Przepis art. 70 ust. 2 pkt 3 Prawa celnego ma zatem zastosowanie w
sytuacji, gdy osoba przewożąca towar celny dostarczyła ten towar do wskazanego
urzędu celnego, lecz uczyniła to z przekroczeniem terminu określonego w postano-
wieniu o przekazaniu. Sankcji w postaci opłaty manipulacyjnej dodatkowej nie sto-
suje się, gdy osoba ta nie dostarczyła towaru celnego do wskazanego urzędu celne-
go, lecz jak w rozpoznawanej sprawie przekazała towar celny nieznanemu odbiorcy.
Z przedstawionego wyżej stanu prawnego i faktycznego sprawy wynika jedno-
znacznie, że skarżący nie wykonał obowiązku dostarczenia towaru celnego do wska-
zanego urzędu celnego, czym naruszył przepis art. 42 w związku z art. 45 ust. 5
Prawa celnego i że wprowadził ten towar na polski obszar celny. Powstaje w związku
z tym zagadnienie, czy organy celne powinny w takiej sytuacji podjąć wszelkie nie-
zbędne czynności celem ustalenia, czy w stanie faktycznym sprawy podmiot przewo-
żący towar przekształcił się w podmiot dokonujący obrotu towarowego z zagranicą
na własny rachunek i we własnym imieniu, jak tego wymaga Sąd, czy też niewyko-
nanie obowiązku określonego w art. 42 Prawa celnego uprawnia organy celne do
wymierzenia należności celnych za towar celny niedostarczony do wskazanego
urzędu celnego.
Sąd Najwyższy krytycznie odnosi się do konstrukcji przekształcenia się pod-
miotu przewożącego towar w rozumieniu art. 42 Prawa celnego w podmiot dokonują-
cy obrotu towarowego z zagranicą w rozumieniu art. 2 pkt 6 Prawa celnego. Niewy-
konanie wynikających z Prawa celnego obowiązków przez podmiot przewożący to-
war stanowi bowiem podstawę do podjęcia przez organy celne przewidzianych tym
Prawem decyzji, nie skutkuje zaś powstaniem nowego podmiotu, którego odpowie-
dzialność byłaby kształtowana w oparciu o inne zasady i przesłanki niż odpowie-
dzialność podmiotu przewożącego towar. W rozpoznawanej sprawie skarżący po-
przez niewykonanie ciążącego na nim obowiązku nie stał się podmiotem dokonują-
cym obrotu towarowego z zagranicą, na którym ciąży obowiązek uiszczenia należno-
ści celnych za towar celny niedostarczony do wskazanego urzędu celnego, lecz jest
podmiotem przewożącym towar obowiązanym do zapłaty należności celnych z tego
powodu, że wskutek niewykonania tego obowiązku i przekazania towaru nieznanemu
odbiorcy wprowadził towar celny na polski obszar celny (art. 40 ust. 3), ściślej -
przywiózł z zagranicy towar, co zgodnie z art. 4 ust. 1 podlega cłu.
Skarżący nie wykonując obowiązku nałożonego na podstawie art. 45 ust. 5 w
związku z art. 42 Prawa celnego naruszył równocześnie przepis art. 28 konwencji
celnej dotyczącej międzynarodowego przewozu towarów z zastosowaniem karnetów
TIR, sporządzonej 14 listopada 1975 r. w Genewie (opublikowanej w Dz.U. z 1984 r.
Nr 17, poz. 76), stanowiącego, że po przybyciu ładunku do docelowego urzędu cel-
nego i pod warunkiem, że towary będą następnie poddane innej procedurze celnej
lub dokonana zostanie ich odprawa ostateczna, karnet TIR zostanie niezwłocznie
zwolniony. Zgodnie zaś z przepisem art. 36 powyższej konwencji każde naruszenie
jej postanowień narazi naruszającego w państwie, w którym naruszenie zostało do-
konane, na sankcje przewidziane przez ustawodawstwo tego państwa. Zapłata cła
należnego za towar celny niedostarczony do urzędu celnego docelowego przez po-
siadacza karnetu TIR jest w świetle prawa polskiego sankcją za naruszenie obowiąz-
ków celnych w rozumieniu powyższego przepisu konwencji. W angielskim tekście
konwencji używa się bowiem sformułowania ,,the penalties", które obejmuje nie tylko
kary w rozumieniu prawa karnego, lecz także zapłatę sumy pieniężnej z tytułu nie-
wykonania obowiązków.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================