Wyrok z dnia 18 stycznia 2002 r.
III RN 190/00

Ruda miedzi w postaci urobku kopaliny wydobytej ze złoża "wymaga
poddania przeróbce" i dopiero w postaci koncentratu miedziowego nadaje się
do wprowadzenia do obrotu rynkowego (art. 84 ust. 3 zdanie drugie ustawy z
dnia 4 lutego 1994 r. - Prawo geologiczne i górnicze, Dz.U. Nr 27, poz. 96 ze
zm.).


Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Andrzej
Wasilewski (sprawozdawca), Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Ryszarda Wal-
czaka, po rozpoznaniu w dniu 18 stycznia 2002 r. sprawy ze skargi Prokuratora
Okręgowego w L. na decyzję Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i
Leśnictwa z dnia 29 stycznia 1999 r. [...] z dnia 2 lutego 1999 r. [...] z dnia 11 marca
1999 r. [...] z dnia 29 stycznia 1999 r. [...] z dnia 18 maja 1999 r. [...] z dnia 9 lipca
1999 r. [...] w przedmiocie wymierzenia opłaty eksploatacyjnej, na skutek rewizji nad-
zwyczajnej Prokuratora Generalnego [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administra-
cyjnego w Warszawie z dnia 15 lutego 2000 r. [...]


u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie.

U z a s a d n i e n i e


Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa sześcioma
decyzjami, a mianowicie decyzją z dnia 29 stycznia 1999 r., decyzją z dnia 2 lutego
1999 r., decyzją z dnia 11 marca 1999 r., decyzją z dnia 29 stycznia 1999 r., decyzją
z dnia 18 maja 1999 r. oraz decyzją z dnia 9 lipca 1999 r., utrzymał w mocy swoje
wcześniejsze decyzje o wymierzeniu oddziałom Kombinatu Górniczo-Hutniczego
Miedzi ,,P.M." SA w L. opłaty eksploatacyjnej za okresy od III kwartału 1997 r. do I
kwartału 1999 r. W uzasadnieniu tych decyzji Minister Ochrony Środowiska Zasobów
Naturalnych i Leśnictwa stwierdził, że w złożach rudy miedzi śladowym pierwiastkiem
współwystępującym jest srebro, które jest ekwiwalentnie przeliczane na miedź. Stąd
wartość rudy miedzi lub koncentratu miedziowego jest ustalana wedle zawartości
miedzi i tak przeliczonego srebra oraz ich cen. Do III kwartału 1998 r. opłatę eksplo-
atacyjną wymierzano od wartości koncentratu miedziowego, a później od wartości
kopaliny, tzn. rudy miedzi, przy zastosowaniu wspólnej stawki 3%.
W skargach na powyższe sześć decyzji Prokurator Okręgowy w L. zarzucił na-
ruszenie art. 5 ust. 2 pkt 2, art. 6 pkt 1 i art. 84 ust. 1 i ust. 3 ustawy z dnia 4 lutego
1994 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. Nr 27, poz. 96 ze zm.), § 1 pkt 9 i § 2
ust. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 sierpnia 1994 r. w sprawie opłat za
działalność prowadzoną na podstawie przepisów Prawa geologicznego i górniczego
(Dz.U. Nr 92, poz. 430 ) oraz art.7 i art. 77 § 1 KPA, bowiem - w opinii skarżącego -
w wyniku poddania przeróbce wydobytej kopaliny opłatę eksploatacyjną należy wy-
mierzać od surowca uszlachetnionego lub wzbogaconego, gdyż po to wprowadzono
w § 1 ust. 1 rozporządzenia dziewięć różnych stawek; nie ma natomiast znaczenia
to, czy wydobywana kopalina (art. 5 Prawa geologicznego i górniczego) jest kopaliną
podstawową, towarzyszącą albo surowcem uzyskiwanym z odpadów po robotach
górniczych. W odpowiedzi na skargi Prokuratora, Minister Ochrony Środowiska, Za-
sobów Naturalnych i Leśnictwa wnosił o ich oddalenie, podnosząc równocześnie, że
wydane decyzje są zgodne ze wskazaniami zawartymi w uzasadnieniu wyroku Na-
czelnego Sądu Administracyjnego z dnia 3 listopada 1998 r. oraz że wymierzana jest
opłata eksploatacyjna za pozyskiwaną sól kamienną, zaś srebro zawarte w rudzie,
jak i w koncentracie, jest przeliczane ekwiwalentnie na miedź (jak współczynnik ceny
giełdowej srebra do ceny giełdowej miedzi, pomnożony przez zawartość srebra).
Dlatego można stosować jedną - 3% stawkę opłaty eksploatacyjnej od koncentratu
miedziowego. Ponadto, Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leś-
nictwa zwrócił uwagę na to, że w uzasadnieniu orzeczenia Trybunału Konstytucyjne-
go z dnia 9 lutego 1999 r. (U. 4/98 - OTK z 1999 r. Nr 1 poz. 4) sformułowany został
pogląd prawny, wedle którego: ,,opłata eksploatacyjna jest wynagrodzeniem za gos-
podarcze korzystanie ze środowiska, nie zaś dodatkowym opodatkowaniem niektó-
rych dziedzin produkcji. Dalsze przetwarzanie wydobytego surowca nie ma wpływu
na uszczerbek środowiska powstający na skutek eksploatacji złoża". Tymczasem, w
przypadku wydobywanej rudy miedzi przez Kombinat Górniczo - Hutniczy Miedzi
,,P.M." SA w L. srebro jest pierwiastkiem śladowym i dopiero w dalszym przetwarza-
niu rudy odzyskuje się srebro.
Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie połączył do wspólnego rozpo-
znania wszystkie sześć spraw ze skarg Prokuratora Okręgowego w L. na powyższe
decyzje Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, a mianowi-
cie sprawy o sygnaturach akt [...], a w konsekwencji rozpoznał je łącznie jako sprawę
[...] i wyrokiem z dnia 15 lutego 2000 r. oddalił wszystkie skargi. W uzasadnieniu tego
wyroku Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził w szczególności, że:
Po pierwsze - wyrokiem z dnia 3 listopada 1998 r. [...] Naczelny Sąd Admini-
stracyjny, w wyniku rozpoznania skargi Prokuratora Okręgowego w L. na decyzję
Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 27 lutego
1998 r. w przedmiocie opłaty eksploatacyjnej za III kwartał 1997 r., uchylił zaskar-
żoną decyzję, a w uzasadnieniu tego wyroku wskazał między innymi: ,,na koniecz-
ność wyjaśnienia przy ponownym rozpoznaniu sprawy istotnych różnic w zawartości
srebra w złożu miedzi, uznał za konieczne pobieranie opłaty eksploatacyjnej od wy-
dobywanych znacznych ilości soli, a także stwierdził, że nie ma wystarczających po-
wodów do uznania za wadliwy sposobu ustalania ceny miedzi jako opłaty eksploata-
cyjnej za III kwartał 1997 r. Sąd wskazał także okoliczności, jakie przemawiały za
stosowaniem cen referencyjnych i możliwością przejścia na system cen giełdowych
dopiero od 1998 r. Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa
w zaskarżonych decyzjach podkreślił, że są one zgodne z zaleceniami zawartymi w
uzasadnieniu wyroku NSA z 3 listopada 1998 [...], a także z poglądem prawnym za-
wartym w uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 lutego 1999 r. -
sygn. akt U. 4/98, w którym Trybunał Konstytucyjny wyraził pogląd, że opłata eksplo-
atacyjna jest wynagrodzeniem za gospodarcze korzystanie ze środowiska, nie zaś
dodatkowym opodatkowaniem niektórych dziedzin produkcji. Dalsze przetwarzanie
wydobytego surowca nie ma wpływu na uszczerbek środowiska powstający na sku-
tek eksploatacji złoża".
Po drugie - w art. 5 ust. 1, ust. 2 pkt 1 - pkt 4 oraz ust. 3 Prawa geologicznego
i górniczego ustawodawca wprowadził podział kopalin na podstawowe i pospolite,
przy czym do kopalin podstawowych zaliczył między innymi także kruszce metali
szlachetnych. Równocześnie, wprowadził w art. 6 pkt 1 Prawa geologicznego i górni-
czego definicję ustawową pojęcia ,,złoża kopaliny", którym jest takie naturalne na-
gromadzenie minerałów i skał oraz innych substancji stałych, gazowych i ciekłych,
których wydobywanie może przynieść korzyść gospodarczą. W świetle tych regulacji
prawnych, zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, ,,srebro występujące w zło-
żach miedzi jest jednym z pierwiastków towarzyszących, a nie kopaliną w rozumieniu
art. 5 ust. 2 pkt 2 cyt. ustawy".
Po trzecie - Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że: ,,punktem wyjścia do
dalszych rozważań jest przede wszystkim dokumentacja geologiczna i decyzja kon-
cesyjna. Tylko jedna kopalina jest określona, ruda miedzi, zawierająca pierwiastki
towarzyszące, w tym srebro". W tej sytuacji, Naczelny Sąd Administracyjny podzielił
pogląd wyrażony w opiniach przedstawionych w rozpoznawanej sprawie przez doc.
dr inż. Stanisława P. z Państwowego Instytutu Geologicznego (opinia z dnia 26 maja
1998 r.) oraz przez Tadeusza J. S. z Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i
Energią Polskiej Akademii Nauk (opinia z dnia 29 maja 1998 r.), wedle których srebro
występujące w rudach miedzi w złożach eksploatowanych przez Kombinat Górniczo -
Hutniczy Miedzi ,,P.M." w SA w L. można uważać jedynie za ,,współwystępujący uży-
teczny pierwiastek śladowy", a nie za kopalinę współwystępującą lub towarzyszącą.
Ma to w rozpoznawanej sprawie znaczenie rozstrzygające z tej przyczyny, że art. 84
ust. 1 Prawa geologicznego i górniczego stanowi wyraźnie, iż opłatę eksploatacyjną
uiszcza przedsiębiorca wydobywający kopalinę oraz przedsiębiorca wydobywający
surowiec mineralny z odpadów po robotach górniczych lub po procesach wzbogaca-
nia kopalin; przy czym: ,,Opłatę eksploatacyjną wymierza się w zależności od ilości
wydobytej kopaliny albo surowca mineralnego. Jeżeli wydobyta kopalina przed
wprowadzeniem jej do obrotu rynkowego wymaga poddania przeróbce, opłatę wy-
mierza się od ilości surowca uszlachetnionego lub wzbogaconego (ust. 3)".
Po czwarte - należy mieć na uwadze, iż Trybunał Konstytucyjny w uzasad-
nieniu wyroku z dnia 9 lutego 1999 r. (U. 4/98) stwierdził między innymi, że: ,,Przepis
§ 2 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 sierpnia 1994 r. w sprawie
opłat (...) rozumiany w ten sposób, iż w odniesieniu do kopalin lub surowców mine-
ralnych, które przed wprowadzeniem do obrotu rynkowego zostały poddane prze-
róbce, dotyczy wyłącznie tych kopalin lub surowców mineralnych, które takiej prze-
róbki wymagają (...)", a przedmiotem regulacji w tym przepisie ,,jest określenie pods-
tawy wymiaru opłaty koncesyjnej za wydobywanie kopalin".
Prokurator Generalny pismem z dnia 10 listopada 2000 r. [...] wniósł rewizję
nadzwyczajną od powyższego wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w War-
szawie z dnia 15 lutego 2000 r. [...], zarzucając temu wyrokowi rażące naruszenie
art. 22 ust. 2 pkt 1 i pkt 3 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Admini-
stracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) w związku z art. 84 ust. 1 i ust. 3 Prawa
geologicznego i górniczego oraz art. 7, art. 75 § 1, art. 77 § 1 i art. 80 KPA, a także w
związku z art. 328 § 2 KPC, a w konsekwencji na podstawie art. 57 ust. 2 ustawy o
NSA wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Naczelnemu
Sądowi Administracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania. W uzasadnie-
niu rewizji nadzwyczajnej Prokurator Generalny podniósł w szczególności, co nastę-
puje:
Po pierwsze - art. 84 ust. 3 Prawa geologicznego i górniczego stanowi, że
opłatę eksploatacyjną wymierza się w zależności od ilości wydobytej kopaliny albo
surowca mineralnego. Jeżeli wydobyta kopalina przed wprowadzeniem jej do obrotu
rynkowego, wymaga poddania przeróbce, opłatę wymierza się od ilości surowca
uszlachetnionego lub wzbogaconego. Tymczasem - podkreślono w rewizji nadzwy-
czajnej - ,,Naczelny Sąd Administracyjny przyjął, że srebro występujące w złożach
rudy jest jednym z pierwiastków towarzyszących, a nie kopaliną w rozumieniu art. 5
ust. 2 pkt 2 ustawy. Wydaje się jednak, że istota zagadnienia w powyższej sprawie
nie polega tylko na tym, czy jest to kopalina. Przepis art. 84 ust.3 ustawy - Prawo
geologiczne i górnicze wskazuje, że opłatę eksploatacyjną wymierza się w zależno-
ści od ilości wydobytej kopaliny albo surowca mineralnego".
Po drugie - wydobywana ruda miedzi nie jest wprowadzana bezpośrednio do
obrotu, lecz uprzednio poddawana jest przeróbce. Naczelny Sąd Administracyjny
dostrzegł ten problem i odwołał się w tym względzie do uzasadnienia orzeczenia
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 lutego 1999 r. (U. 4/98 - OTK z 1999 r. Nr 1 poz.
4). Jednak należało mieć na uwadze, że w art. 84 ust. 3 Prawa geologicznego i gór-
niczego mowa jest o ,,obrocie rynkowym", a więc nie chodzi w tym kontekście o obrót
wewnątrz przedsiębiorstwa, pomiędzy jego zakładami. Zwrócił na to uwagę także
Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu powoływanego orzeczenia, w którym stwier-
dził między innymi: ,,Przepis ustawy określa w sposób abstrakcyjny podstawę wymia-
ru opłaty formułując zasadę generalną, która powinna być stosowana przy wydawa-
niu wszystkich konkretnych decyzji ustalających opłaty. Należy przyjąć, iż - zgodnie
z ustaloną wykładnią - chodzi o kopaliny lub surowce, w przypadku których prze-
róbka stanowi conditio sine qua non wprowadzenia ich na rynek. Jednak do wydania
decyzji indywidualnej nie wystarczy zastosowanie normy generalnej. Konieczne jest
jeszcze posiadanie informacji dotyczącej konkretnego stanu faktycznego, który w
momencie wydawania decyzji już się zrealizował. Właśnie o tej informacji traktuje § 2
pkt 1 rozporządzenia i dlatego używa trybu oznajmującego i dokonanego. Przedsię-
biorca składając informację już po zakończeniu procesu wydobycia i przetwarzania
kopalin, nie przekazuje organowi koncesyjnemu danych dotyczących ilości surowca
'wymagającego przeróbki', lecz ilość surowca, który 'poddał przeróbce'. Rzecz jasna,
taką informację podaje się tylko do tej części kopaliny czy surowca, która - stosow-
nie do zasady generalnej wyrażonej w art. 84 ust. 3 ustawy - przed wprowadzeniem
na rynek wymaga przeróbki". Równocześnie, w rewizji nadzwyczajnej podkreślono,
że: ,,Naczelny Sąd Administracyjny nie ustosunkował się do stwierdzenia zawartego
w skardze, że Kombinat nigdy nie sprzedawał rudy miedzi, a zawsze dokonywał ob-
rotu produktem powstałym w wyniku wzbogacenia, tj. koncentratem miedziowym,
miedzią elektrolityczną itd.".
Po trzecie - w opinii rewizji nadzwyczajnej: ,,część uzasadnienia wyroku Na-
czelnego Sądu Administracyjnego pozostaje w sprzeczności z sentencją orzeczenia.
Naczelny Sąd Administracyjny, oddalając bowiem skargi prokuratora, utrzymał w
mocy decyzje, w których opłaty eksploatacyjne ustalono właśnie od kopaliny wzbo-
gaconej czyli od koncentratu miedziowego. W 5 spośród 6 zaskarżonych decyzji or-
gan koncesyjny wymierzył opłatę od koncentratu miedziowego (a więc od kopaliny
wzbogaconej), a w jednej decyzji z dnia 9 lipca 1999 r. [...] opłatę wymierzył od rudy
miedzi (kopaliny nie przetworzonej). Pojęcia 'ruda miedzi' i 'koncentrat miedziowy'
nie są pojęciami tożsamymi. Ich rozróżnienie ma konsekwencje finansowe dla Gmin i
Skarbu Państwa. Istota sporu polega właśnie na ocenie 'kopaliny' i 'kopalinie podda-
nej przeróbce' ". Co więcej, w rewizji nadzwyczajnej zarzucono, że w decyzjach, bę-
dących przedmiotem skarg do Naczelnego Sądu Administracyjnego ,,naruszenie art.
84 ust. 3 cytowanej ustawy należy upatrywać także w tym, że poprzez 'ekwiwalentne
przeliczenie srebra na miedź' Minister stworzył własną formułę ustalania opłaty eks-
ploatacyjnej nie znaną ustawie. W żadnym miejscu nie podano podstawy prawnej
takiego przeliczenia".
Po czwarte - ,,Sąd nie ustosunkował się także do bardzo istotnego stwierdze-
nia zawartego w opinii, że Kombinat wprowadza do obrotu rynkowego rudę miedzi,
sprzedając ją Zakładom Wzbogacania Rud. W nie ustosunkowaniu się do tych pro-
blemów skarżący upatruje także rażące naruszenie wskazanych przepisów proceso-
wych, w szczególności nie rozpatrzenia całego materiału dowodowego (art. 77 § 1
KPA) w powiązaniu z art. 84 ust. 3 Prawa geologicznego i górniczego, albowiem
'wprowadzenie od obrotu' jest podstawowym elementem tego przepisu. Tymczasem
KGHM 'P.M.' SA jest jednym podmiotem gospodarczym, w skład którego wchodzą
kopalnie i dwie huty. Nie są one samodzielnymi podmiotami gospodarczymi, a tylko
jednostkami organizacyjnymi przedsiębiorstwa będącego spółką akcyjną. Koncesja
na wydobywanie kopalin została udzielona nie poszczególnym zakładom wydobyw-
czym, a Kombinatowi GHM 'P.M.' SA. Skoro Zakład Wzbogacania Rudy jest jednost-
ką organizacyjną KGHM 'P.M.', to nie można jeszcze mówić o wprowadzeniu towaru
do obrotu. Wprowadzeniem do obrotu będzie dopiero sprzedaż koncentratu mie-
dziowego do hut miedzi. Zgodnie z koncesją - decyzją Ministra Ochrony Środowiska
Zasobów Naturalnych i Leśnictwa nr 233/93 z dnia 7 października 1993 r., koncesja
na wydobywanie rud miedzi i metali współwystępujących: srebra, kobaltu, niklu, wa-
nadu, molibdenu, ołowiu została wydana dla KGHM 'P.M.' SA z siedzibą w L. Statusu
przedsiębiorcy nie mają niesamodzielne, nie posiadające osobowości prawnej
struktury organizujące funkcjonujące wewnątrz spółki (kopalnie, huty). W dotychcza-
sowym materiale dowodowym nie ma dowodów wskazujących na to, że jest możliwe
wprowadzenie do obrotu samej rudy miedzi. Wręcz odwrotnie. Przed wprowadze-
niem do obrotu wymagana jest przeróbka w celu uzyskania większego wskaźnika
procentowego miedzi w jednej jednostce wagowej. Tym samym zastosowanie ma
przepis art. 84 ust. 3 zdanie drugie cyt. ustawy. Opłatę można wymierzyć jedynie po
dokonanym wydobyciu oraz przetworzeniu kopaliny. Wtedy bowiem daje się ustalić
ilość surowca, o której w świetle § 2 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia z dnia 23 sierpnia
1994 r. (Dz.U. Nr 92, poz. 430) - przedsiębiorstwo ma obowiązek co kwartał poin-
formować organ koncesyjny".
Po piąte - w rewizji nadzwyczajnej zwrócono także uwagę na to, że ,,w sto-
sunku do soli, która jest wydobywana nie jako złoże, ale pierwiastek współwystępują-
cy (podczas technicznego drążenia szybów wentylacyjnych), organ koncesyjny do-
puścił możliwość wymierzenia opłaty eksploatacyjnej. Uczynił to dopiero po wyroku
Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 3 listopada 1998 r., II SA 1061/98. Tym
samym niekonsekwencją jest odmówienie ustalenia takiej opłaty od wydobytego sre-
bra, złota i innych pozyskanych pierwiastków".
Po szóste - w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 3 listopada
1998 r. (II SA 1061/98) Sąd ten zalecił także ,,wyjaśnienie faktycznej ilości srebra w
koncentracie miedzi. Podawana bowiem wielkość 25-35 gram na tonę jest niepraw-
dziwa. Zawartość ta jest znacznie wyższa i wynosi 666 gr na tonę. Sąd zalecił wyjaś-
nienie tej okoliczności, jednak wbrew temu, organ koncesyjny ponownie wydał decy-
zję takiej samej treści w tym postępowaniu. Naruszeniem zasad procesowych jest
więc stwierdzenie Sądu zawarte w zaskarżonym wyroku, że wykonano wszystkie
zalecenia zawarte w uzasadnieniu wyroku z dnia 3 listopada 1998 r. [...]. W związku
z powyższym zasadne jest stwierdzenie, że stosowana przez organ koncesyjny me-
toda 'ekwiwalentengo przeliczenia zawartości srebra na miedź' umożliwia dowolne
ustalanie wysokosci opłaty eksploatacyjnej, czyniąc ją niemożliwą do skontrolowania.
Taka praktyka naraża uprawnione podmioty, tj. gminy i Skarb Państwa na znaczne
straty z tytułu zaniżonych opłat eksploatacyjnych, które powinien ponosić na ich
rzecz KGHM 'P.M.' SA". Jest to tym bardziej istotne, że opłaty eksploatacyjne z art.
87 Prawa geologicznego i górniczego mają charakter danin publicznoprawnych oraz:
że ,,stosuje się do nich przepisy ustawy o zobowiązaniach podatkowych (obecnie
Ordynacji podatkowej). Nie ma tutaj miejsca na dowolność, czy też negocjacje co do
wysokości opłaty, ani też stosowania poza ustawowego kryterium 'ekwiwalentnego
przeliczenia zawartości srebra na miedź' (jako współczynnik stosunku ceny giełdowej
srebra do ceny giełdowej miedzi, pomnożony przez zawartość srebra)".
Po siódme - podniesiony został wreszcie zarzut, że powołana w uzasadnieniu
zaskarżonego orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego opinia opracowana
została przez doc. St.P., który ,,pełnił jednocześnie w 1997 r. funkcję zastępcy prze-
wodniczącego Rady Nadzorczej KGHM 'P.M.' SA w L., co może nasuwać uzasad-
nione wątpliwości co do zawartych w tej opinii poglądów".

W odpowiedzi na rewizję nadzwyczajną Minister Środowiska wniósł o jej od-
dalenie, wskazując w szczególności na to, że:

Po pierwsze - ,,organ koncesyjny wydał KGHM 'P.M.' SA kilka koncesji, któ-
rych przedmiotem jest wydobywanie rud miedzi ze złóż. Na to, z jaką kopaliną mamy
do czynienia, wskazuje dokumentacja geologiczna złoża, stanowiąca nieodzowny
dokument załączany przez podmiot ubiegający się o koncesję do wniosku o jej wy-
danie (art. 20 ust. 2 pkt 1 Prawa geologicznego i górniczego). O prawidłowości spo-
rządzenia dokumentacji geologicznej, jak również o poprawności zawartych w niej
danych, orzeka organ administracji geologicznej, zatwierdzający tę dokumentację lub
odmawiający jej zatwierdzenia. Jednakże, ani decyzje Ministra Środowiska, za-
twierdzające dane zawarte w dokumentacjach geologicznych złóż, o eksploatację
których ubiegała się KGHM 'P.M.' SA, nie były zaskarżane, ani koncesje na wydoby-
wanie kopalin z tych złóż nie były kwestionowane przez organy gmin współdziałające
przy ich wydawaniu - postanowienie o uzgodnieniu koncesji na wydobywanie kopalin
ze złóż na podstawie art. 16 ust. 5 ustawy. Zarówno z zatwierdzonych dokumentacji
geologicznych złóż kopalin, jak i udzielonych koncesji na eksploatację wynika, że
kopaliną wydobywaną przez KGHM 'M.P.' SA jest ruda miedzi".

Po drugie - z przepisów art. 84 ust. 3 w związku z art. 6 pkt 6 Prawa geolo-
gicznego i górniczego wynika, że ,,opłatę ponosi ten tylko podmiot, który posiada
koncesję na wydobywanie kopaliny. Gdyby przedsiębiorca wydobywał za złoża kopa-
linę inną niż określona w koncesji, musiałby z tego tytułu ponosić karę pieniężną na
podstawie art. 128 ust. 1 Prawa geologicznego i górniczego, a nie opłatę eksploata-
cyjną". Tymczasem, w danym wypadku: ,,złożom rudy miedzi nie towarzyszą złoża
innych kopalin, np. rudy srebra. Natomiast z dokumentacji geologicznych złóż rudy
miedzi, będących przedmiotem działalności KGHM 'P.M.' SA, wynika, że w złożach
tych współwystępują liczne metale, takie jak srebro, złoto, kobalt, nikiel, molibden,
ołów itp. Pierwiastki te, współwystępujące w złożu miedzi, nie są jednak jakimś innym
złożem. Są to rozproszone w rudzie miedzi pierwiastki (...) Żaden z nich jednakże nie
jest kopaliną występującą w złożu, lecz powstaje w wyniku procesu przeróbczego.
Należy mieć na względzie, że przepisy § 1 ust. 1 pkt 9 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 23 sierpnia 1994 r. w sprawie opłat za działalność prowadzoną na
podstawie przepisów Prawa geologicznego i górniczego (Dz.U. Nr 42, poz.430),
które odnoszą się do kopalin wydobytych ze złóż, nie zaś do użytecznych pierwiast-
ków składowych znajdujących się w złożach". Równocześnie podniesiono, że art. 5
ust. 2 pkt 2 Prawa geologicznego i górniczego ,,odnosi się do kopalin, a nie do su-
rowców odzyskanych na skutek skomplikowanego procesu przeróbczego kopaliny
głównej. Gdyby jednak nawet opłata była naliczana od surowca uszlachetnionego, to
przedmiotem tej opłaty byłby koncentrat miedzi, a nie jego poszczególne składniki,
gdyż nie są to kopaliny. Nie ma tu też żadnego znaczenia dla prawidłowego
wymierzania opłaty eksploatacyjnej, że KGHM 'P.M.' SA dokonuje sprzedaży drutu
miedzianego, czy srebra, jako produktu finalnego. (...) w uzasadnieniu orzeczenia
Trybunału Konstytucyjnego (...) Trybunał wyraził pogląd, że 'opłata eksploatacyjna
jest wynagrodzeniem za gospodarcze korzystanie ze środowiska, nie zaś do-
datkowym opodatkowaniem niektórych dziedzin produkcji. Zasadą jest wnoszenie
opłaty od ilości wydobytej kopaliny, wyjątek odnosi się do tych kopalin, które przed
wprowadzeniem do obrotu - obiektywnie oceniając - wymagają poddania przeróbce'
".

Również Kombinat Górniczo-Hutniczy Miedzi ,,M.P." SA w L. wniósł o oddale-
nie rewizji nadzwyczajnej, podnosząc w szczególności, że:
Po pierwsze - w sprawie nie zachodzi, zarzucane w rewizji nadzwyczajnej, ra-
żące naruszenie wskazanych w niej przepisów prawa: ,,Sąd nie zakwalifikował spor-
nego srebra ani do kopaliny, ani też do surowców mineralnych wydobywanych przez
przedsiębiorcę z odpadów po robotach górniczych, jak też odmówił pierwiastkowi
współwystępującemu (srebro w rudzie miedzi) przymiotu surowca wydobywanego w
procesach wzbogacania kopalin i tym samym uznał, że do srebra zawartego w rudzie
miedzi nie można stosować dyspozycji art. 84 ust. 3 Prawa geologicznego i górni-
czego, bowiem podstawą wymiaru opłaty eksploatacyjnej jest, co do zasady, ilość
wydobytej kopaliny albo surowca mineralnego, ale o tym decyduje koncesja, która
określa uprawnienia przedsiębiorcy i rodzaj kopaliny wydobywanej ze złóż. Stoso-
wanie 3% stawki opłaty, przy uwzględnieniu srebra zawartego w rudzie miedziowej,
według zatwierdzonych kryteriów bilansowości, i przeliczanie na ekwiwalentną za-
wartość miedzi, jest wymierzaniem opłaty eksploatacyjnej przez organ koncesyjny od
kopaliny rudy miedzi, co pozostaje w zgodzie z cytowanym wyżej rozporządzeniem".
Po drugie - trafnie Naczelny Sąd Administracyjny wyjaśnił w uzasadnieniu za-
skarżonego wyroku, że pojęcie ,,kopaliny wymagającej poddania przeróbce" obejmu-
je ,,tylko takie sytuacje, gdy przeróbka kopaliny jest obligatoryjnym elementem pro-
cesu, decydującym o dopuszczeniu kopaliny na rynek. Analizowane sformułowanie
nie dotyczy przypadków, gdy kopalina na podstawie swobodnej decyzji przedsiębior-
cy jest przez niego przetwarzana. W przedmiotowej sprawie ruda miedzi jest sprze-
dawana przez wydobywający ją zakład górniczy zakładowi przeróbczemu KGHM
'P.M.' SA z zachowaniem wszelkich prawideł obrotu rynkowego (wydanie towaru,
fakturowanie, zapłata ceny). W związku z czym zarzut, że do obrotu rynkowego
wprowadzona jest kopalina poddana przeróbce jest niezasadny i nieprawdziwy.
KGHM 'P.M.' SA wydobywa zgodnie z koncesją rudę miedzi i ta kopalina winna być
obciążona opłatą eksploatacyjną".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Rewizja nadzwyczajna jest zasadna. Art. 84 Prawa geologicznego i górnicze-
go (w brzmieniu obowiązującym w latach 1996 - 2001) stanowił, że: 1. Przedsiębior-
ca wydobywający kopalinę oraz przedsiębiorca wydobywający surowiec mineralny z
odpadów po robotach górniczych lub procesach wzbogacania kopalin uiszcza opłatę
eksploatacyjną. 2. Opłatę eksploatacyjną wymierza organ koncesyjny. 3. Opłatę eks-
ploatacyjną wymierza się w zależności od ilości wydobytej kopaliny albo surowca
mineralnego. Jeżeli wydobyta kopalina przed wprowadzeniem jej do obrotu rynkowe-
go wymaga poddania przeróbce, opłatę wymierza się od ilości surowca uszlachet-
nionego lub wzbogaconego. 4.Stawka opłaty eksploatacyjnej nie może być wyższa
niż 10% ceny sprzedaży kopaliny albo surowca. 5. Opłata eksploatacyjna może być
podwyższona w razie eksploatacji złoża o szczególnie korzystnych warunkach geo-
logiczno-górniczych. 6. Opłata eksploatacyjna może być obniżona po zasięgnięciu
opinii zarządu gminy w razie: stosowania technologii eksploatacji zapobiegającej
ujemnym wpływom na środowisko oraz obiekty i urządzenia; wydobywania kopalin
towarzyszących i współwystępujących użytecznych pierwiastków śladowych; szcze-
gólnie trudnych warunków geologicznych i górniczych eksploatowanego złoża. 7.
Obniżenie albo podwyższenie opłaty eksploatacyjnej nie może przekraczać 50%
stawki, o której mowa w ust. 4. 8. W sprawach, o których mowa w ust. 5 - 7, rozstrzy-
ga w drodze decyzji organ koncesyjny. Jeżeli gmina zgłosi swój udział w postępo-
waniu w sprawach, o których mowa w ust. 5, przysługują jej prawa strony. Na pods-
tawie art. 84 Prawa geologicznego i górniczego, przedsiębiorca posiadający konce-
sję na wydobywanie kopaliny ze złoża (art. 6 pkt 6 w związku z art. 15 ust. 1 pkt 2
Prawa geologicznego i górniczego) obowiązany był ponosić tzw. opłatę eksploata-
cyjną, czyli rodzaj daniny publicznej (art. 217 Konstytucji RP oraz art. 87 ust. 1 Prawa
geologicznego i górniczego) opłacanej z tytułu wydobywania kopaliny, które stanowi
szczególną formę gospodarczego korzystania ze środowiska. Dlatego, w art. 84 ust.
1 i ust. 3 Prawa geologicznego i górniczego określone zostały równocześnie usta-
wowe przesłanki prawne, które determinują w konkretnym wypadku wymiar należnej
od przedsiębiorcy górniczego opłaty eksploatacyjnej, natomiast stawki opłat eksplo-
atacyjnych oraz tryb ich wymierzania i pobierania zostały określone, wydanym na
podstawie art. 86 ust. 3 Prawa geologicznego i górniczego, rozporządzeniem Rady
Ministrów z dnia 23 sierpnia 1994 r. w sprawie opłat za działalność prowadzoną na
podstawie przepisów Prawa geologicznego i górniczego (Dz.U. Nr 92, poz. 430 ze
zmianą: Dz.U. z 1997 r. Nr 82, poz. 526 - powoływanym nadal jako: rozporządzenie
Rady Ministrów z 1994 r. w sprawie opłat).
Powyższa regulacja ustawowa przesądziła o tym, że w celu prawidłowego
wymierzenia konkretnemu przedsiębiorcy górniczemu należnej od niego opłaty eks-
ploatacyjnej, konieczne było uprzednie dokonanie następujących ustaleń:
Po pierwsze - ustalenie tego, w jaki sposób w koncesji, na podstawie której
przedsiębiorca prowadzi działalność wydobywczą, określony został jej przedmiot,
czyli ,,złoże kopaliny" lub jego część (art. 6 pkt 1 Prawa geologicznego i górniczego).
Należy mieć przy tym na uwadze to, że w wypadku złoża rudy miedzi chodzi zawsze
o tę kopalinę ,,łącznie z rudami pierwiastków rzadkich i rozproszonych" (art. 84 ust. 1
w związku art. 25 ust. 1 oraz art. 5 ust. 2 pkt 2 Prawa geologicznego i górniczego),
wskazanych w dokumentacji geologicznej złoża kopaliny, stanowiącej podstawę do
udzielenia koncesji (art. 25 ust. 1 w związku z art. 41 ust. 2 pkt 1 oraz ust. 3 Prawa
geologicznego i górniczego).
Po drugie - ustalenie ilości kopaliny wydobytej przez przedsiębiorcę ze złoża
kopaliny (wraz z rudami pierwiastków rzadkich i rozproszonych) w okresie, którego
dotyczy opłata eksploatacyjna (§ 2 ust. 1 oraz ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów
z 1994 r. w sprawie opłat). Tu z kolei należy mieć na uwadze to, że art. 84 ust. 3
(zdanie drugie) Prawa geologicznego i górniczego stanowi wyraźnie, iż w wypadku,
gdy ,,wydobyta kopalina przed wprowadzeniem jej do obrotu rynkowego wymaga
poddania przeróbce", opłatę eksploatacyjną wymierza się nie od ilości kopaliny, lecz
,,od ilości surowca uszlachetnionego lub wzbogaconego". W takiej sytuacji, na pod-
stawie § 2 ust. 2 pkt 1 (druga części sformułowania tego przepisu) rozporządzenia
Rady Ministrów z 1994 r. w sprawie opłat, na przedsiębiorcy górniczym ciąży obo-
wiązek przedstawienia informacji określającej nie ,,ilości kopaliny wydobytej ze
złoża", lecz właśnie ,,ilości surowca uszlachetnionego lub wzbogaconego", osiągnię-
tego w wyniku poddania wydobytej kopaliny przeróbce (kopaliny, która ,,została pod-
dana przeróbce") wymaganej przed wprowadzeniem jej do obrotu rynkowego. Przy
czym, użyte w tym wypadku zwroty normatywne kopalina, która ,,wymaga poddania
przeróbce" (art. 84 ust. 3 Prawa geologicznego i górniczego) lub ,,została poddana
przeróbce" (§ 2 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 1994 r. w sprawie
opłat) oraz zwrot normatywny wprowadzenie do ,,obrotu rynkowego" (zarówno w art.
84 ust. 3 Prawa geologicznego i górniczego, jak i w § 2 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia
Rady Ministrów z 1994 r. w sprawie opłat) należy rozumieć w ten sposób, że to, iż
kopalina ,,wymaga poddania przeróbce" stanowi - jak to trafnie ujęto w uzasadnieniu
wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 lutego 1999 r. (U 4/98 - OTK z 1999 r.
Nr 1 poz. 4) - wyraz ,,powinności płynącej z obowiązujących przepisów lub koniecz-
ności technologicznej", a w tym ostatnim wypadku: ,,Wymaganie to jest związane z
rodzajem i właściwościami wydobywanej kopaliny czy surowca mineralnego, a nie z
zakresem działalności gospodarczej prowadzonej przez konkretnego przedsiębior-
cę", co oznacza, że: ,,chodzi o kopaliny lub surowce, w przypadku których przeróbka
stanowi sine qua non wprowadzenia ich na rynek". W konsekwencji, zwrot norma-
tywny ,,została poddana przeróbce" dotyczy takiej konkretnej sytuacji faktycznej, w
której ze wskazanych wyżej przyczyn (prawnych lub faktycznych) przedsiębiorca był
zmuszony poddać wydobytą kopalinę przeróbce przed wprowadzeniem jej do obrotu
rynkowego.
Natomiast zwrot normatywny wprowadzenie do ,,obrotu rynkowego" w sensie
prawnym oznacza w tym wypadku sytuację, w której wydobyta kopalina (przed lub po
poddaniu jej przeróbce), jako towar, stanowi przedmiot stosunków umownych pomię-
dzy przedsiębiorcą górniczym uprawnionym do wydobywania tej kopaliny a innym
samodzielnym podmiotem prawnym.
Po trzecie - dopiero w nawiązaniu do wyżej wskazanych ustaleń, organ kon-
cesyjny wydaje decyzję, mocą której dokona wobec przedsiębiorcy górniczego wy-
miaru opłaty eksploatacyjnej, przy zastosowaniu właściwej stawki tej opłaty (§ 1 roz-
porządzenia Rady Ministrów z 1994 r. w sprawie opłat).
Podniesione w rewizji nadzwyczajnej zarzuty niewłaściwej interpretacji i zasto-
sowania art. 84 ust. 1 i ust. 3 Prawa geologicznego i górniczego, a w rezultacie także
przepisów art. 7, art. 75 § 1, art. 77 § 1 i art. 80 KPA oraz art. 328 § 2 KPC okazały
się zasadne w tym zakresie, w jakim wskazują one na to, iż zarówno z akt sprawy,
jak i z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, iż Naczelny Sąd Administracyjny,
podejmując rozstrzygnięcie w rozpoznawanej sprawie:
Po pierwsze - nie dokonał ustalenia w kwestii, czy zaskarżone decyzje w
sprawie wymiaru opłat eksploatacyjnych należnych od Kombinatu Górniczo-Hutni-
czego ,,P.M." SA w L. w swej treści ściśle nawiązują do uprawnień tego przedsiębior-
cy górniczego, które wynikają z udzielonej mu koncesji oraz dokumentacji geologicz-
nej, stanowiącej podstawę jej przyznania. Jest znamienne, że w aktach sprawy brak
jest stosownych dokumentów, które wskazywałyby na uprzednie dokonanie przez
Sąd takiej weryfikacji.
Po drugie - nie wziął pod uwagę tego, co zresztą wynika ze znajdujących się
w aktach opinii specjalistów, że ruda miedzi, w postaci urobku kopaliny wydobytej ze
złoża, praktycznie nie jest przedmiotem obrotu rynkowego, co stwarza sytuację, w
której - obiektywnie rzecz biorąc - przed wprowadzeniem jej do obrotu rynkowego
faktycznie ,,wymaga poddania przeróbce" i dopiero w postaci tzw. koncentratu mie-
dziowego nadaje się do wprowadzenia do obrotu rynkowego. Z tej właśnie przyczy-
ny, także Kombinat Górniczo-Hutniczy ,,P.M." SA w L., który wykonując uprawnienia
wynikające z przyznanej mu koncesji, wydobywa rudę miedzi, nie wprowadza do ob-
rotu rynkowego wydobytej rudy miedzi jako urobku. Przeciwnie, bezpośrednio z za-
kładu wydobywczego wydobyta ruda miedzi jest przekazywana do innej wyspecja-
lizowanej wewnętrznej jednostki organizacyjnej Kombinatu - Zakładów Wzbogacania
Rud - w których w wyniku poddania jej stosownej przeróbce wytwarzany jest tzw.
koncentrat miedziowy. Oznacza to, że w danym wypadku - obiektywnie rzecz biorąc,
skoro wynika to z sytuacji na rynku miedzi, także w skali światowej - należy uznać, iż
wydobywana przez Kombinat ruda miedzi ,,przed wprowadzeniem do obrotu wymaga
poddania przeróbce" i faktycznie ,,zostaje poddana przeróbce" w Kombinacie, a ści-
ślej w Zakładach Wzbogacania Rud, które mają status prawny wewnętrznej jednostki
organizacyjnej Kombinatu, a nie samodzielnego przedsiębiorcy. W konsekwencji, w
świetle przedstawionej wyżej regulacji prawnej, należy stanąć na stanowisku, że w
danym wypadku opłata eksploatacyjna powinna być wymierzana nie od ilości rudy
miedzi, ale od ilości koncentratu miedziowego produkowanego w Kombinacie Górni-
czo-Hutniczym ,,P.M." SA w L. Natomiast, dla prawidłowego określenia opłaty eks-
ploatacyjnej w danym wypadku nie może mieć znaczenia okoliczność, że uzyskany
koncentrat miedzi poddawany jest następnie, jeszcze w ramach struktur organizacyj-
nych Kombinatu i przed faktycznym wprowadzeniem do obrotu rynkowego, dalszemu
procesowi technologiczno-produkcyjnemu, w wyniku którego produkowana jest
miedź lub inne pierwiastki śladowe. Owe dalsze etapy przetwarzania koncentratu
miedziowego w Kombinacie, przed wprowadzeniem produktu do obrotu rynkowego,
nie mogą być już bowiem traktowane jako obiektywnie wymuszone działania, których
podjęcie przez przedsiębiorcę było konieczne przed wprowadzeniem kopaliny do
tego obrotu, w sensie, o którym mowa w art. 84 ust. 3 Prawa geologicznego i górni-
czego. Są one natomiast rezultatem określonych decyzji gospodarczych samego
przedsiębiorcy.

Po trzecie - w konsekwencji, w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku nie wyja-
śniono także w sposób prawidłowy, na podstawie jakich stawek opłat, określonych w
§ 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 1994 r. w sprawie opłat, organ koncesyjny
obowiązany był w rozpoznawanej sprawie naliczać należne opłaty eksploatacyjne
(oczywiście błędne jest odwołanie się w tym względzie w uzasadnieniu wyroku Na-
czelnego Sądu Administracyjnego do załączonych do akt sprawy opinii biegłych
geologów). Będzie to natomiast możliwe w wyniku dokonania powyższych ustaleń,
także w kwestii sposobu liczenia należności z tytułu wydobywania ,,współwystępują-
cych użytecznych pierwiastków śladowych".
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313 § 1 KPC
w związku z art.10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania
cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i
Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego,
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 43, poz.189 ze zm.) orzekł jak w sentencji.
========================================