Wyrok z dnia 11 stycznia 2002 r.
III RN 177/00

Uprawnienia kombatanckie nie przysługują z tytułu pełnienia w latach
1944-56 służby, funkcji lub zatrudnienia w Milicji Obywatelskiej, ponieważ była
ona formacją służb bezpieczeństwa publicznego (art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a
ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach bę-
dących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego, jednolity tekst:
Dz.U. z 1997 r. Nr 142, poz. 950 ze zm. w związku z art. 1 dekretu Polskiego Ko-
mitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 7 października 1944 r. o Milicji Obywa-
telskiej, Dz.U. Nr 7, poz. 33).


Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Andrzej Wasilewski
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 11 stycznia 2002 r. sprawy ze skargi
Gastona S. na decyzję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjo-
nowanych w W. z dnia 3 lutego 1999 r. [...] w przedmiocie pozbawienia uprawnień
kombatanckich, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wy-
roku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie-Ośrodek Zamiejscowy w
Szczecinie z dnia 6 kwietnia 2000 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił skargę.

U z a s a d n i e n i e


Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych decyzją
z dnia 15 października 1998 r. [...], wydaną na podstawie art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy z
dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami
represji wojennych i okresu powojennego (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 142,
poz. 950 ze zm.), pozbawił Gastona S. uprawnień kombatanckich przyznanych mu
przez Zarząd Wojewódzki Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w S. w dniu
28 grudnia 1977 r. z tytułu walki zbrojnej o utrwalenie władzy ludowej w okresie od
dnia 7 lutego 1945 r. do dnia 30 czerwca 1945 r. W uzasadnieniu tej decyzji Kierow-
nik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych stwierdził, że Gaston
S. uzyskał uprawnienia kombatanckie wyłącznie z tytułu walki zbrojnej o utrwalenie
władzy ludowej podczas służby w szeregach Milicji Obywatelskiej we wskazanym
okresie, a ponieważ Milicja Obywatelska ani nie była częścią Wojska Polskiego, ani
też zmilitaryzowaną służbą państwową, to działalność w jej szeregach nie może być
uznana za działalność kombatancką lub równorzędną z działalnością kombatancką w
rozumieniu art. 1 ust. 2 i art. 2 pkt 2 ustawy o kombatantach. Następnie, w wyniku
ponownego rozpoznania sprawy, Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób
Represjonowanych decyzją z dnia 3 lutego 1999 r. [...] utrzymał w mocy swą po-
przednią decyzję z dnia 15 października 1998 r.

W wyniku skargi Gastona S., Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiej-
scowy w Szczecinie wyrokiem z dnia 6 kwietnia 2000 r. [...] uchylił zaskarżoną decy-
zję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia 3
lutego 1999 r. oraz poprzedzającą ją decyzję z dnia 15 października 1998 r. W uza-
sadnieniu tego wyroku Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, iż ponieważ w roz-
poznawanej sprawie jest bezsporne, bowiem wskazuje na to również Kierownik
Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w uzasadnieniu swojej
decyzji, że Gaston S. w okresie od dnia 7 lutego 1945 r. do dnia 30 czerwca 1945 r.
pełnił służbę w organach Milicji Obywatelskiej i ,,w czasie zatrudnienia w organach
MO brał udział między innymi w walkach z Niemcami w czasie walk o Poznań", to
mając na uwadze dyspozycję art. 2 pkt 2 ustawy o kombatantach: ,,wskazany w uza-
sadnieniu decyzji pogląd, że jakakolwiek działalność w ramach Milicji Obywatelskiej
nie może być uznana za działalność kombatancką, a Milicja Obywatelska nie była
zmilitaryzowaną służbą państwową, jest zdaniem Sądu sprzeczny z przepisami art. 1
ust. 2 i art. 2 ustawy". Równocześnie, Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu
tego wyroku stwierdził także, że: po pierwsze - ,,mimo różnych ocen co do ustawo-
wych powodów powołania MO, nie można przesądzić, że Gaston S. nie zasługuje na
przyznanie statusu kombatanta, skoro w konkretnej sytuacji, w ramach formacji, w
której służył, podejmował i uczestniczył w działaniach zmierzających do wyzwolenia z
pod okupacji niemieckiej, odzyskania suwerenności i niepodległości Państwa Pols-
kiego "; oraz po drugie - ,,zgodnie z aktami prawnymi o jej utworzeniu, Milicja Oby-
watelska w walkach była służbą podobnie jak wojsko, zhierarchizowaną, umundu-
rowaną, uzbrojoną, co w świetle orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego,
aprobowanego przez Sąd Najwyższy (patrz wyrok z 21.03.1996 r., III ARN 80/95), na
tle wykładni przepisu art. 1 ust. 2 pkt 6 ustawy uzasadnia pogląd, że osobom wyko-
nującym określoną działalność, w tym wypadku zmierzającą do odzyskania i zacho-
wania niepodległości Państwa, mogą być przyznane czy zachowane uprawnienia
kombatanckie".

Minister Sprawiedliwości pismem z dnia 25 października 2000 r. [...] wniósł
rewizję nadzwyczajną od powyższego wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego-
Ośrodka Zamiejscowego w Szczecinie z dnia 6 kwietnia 2000 r. [...], któremu zarzucił
rażące naruszenie art. 22 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o
Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) oraz art. 1 ust. 2
pkt 6 i art. 2 pkt 2 i art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy o kombatantach, a w konsekwencji na
podstawie art. 57 ust. 2 ustawy o NSA wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i od-
dalenie skargi. W uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej podniesiono w szczególności,
że: po pierwsze - ,,Milicja Obywatelska nie była zmilitaryzowaną służbą państwową w
rozumieniu art. 1 ust. 2 pkt 6 powołanej ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. Została
ona utworzona dekretem PKWN z dnia 7 października 1944 r. (Dz.U. RP Nr 7, poz.
33) jako 'publicznoprawna formacja Służby Bezpieczeństwa Publicznego', podlegają-
ca kierownikowi tego resortu. Formalnego rozdzielenia organizacyjnego i odrębnego
uregulowania formacji związanych z bezpieczeństwem publicznym dokonano dekre-
tami z dnia 20 lipca 1954 r., ogłoszonymi w Dz.U. Nr 34, poz. 142 i 143. Milicja Oby-
watelska miała charakter służby porządkowej. Charakteryzowała ją dyspozycyjność,
posiadanie w bieżącej dyspozycji broni palnej, jednakże nie są to czynniki, które po-
zwalałyby zaliczyć ją do zmilitaryzowanych służb państwowych."; po drugie - ,,wyko-
nywanie jakichkolwiek zadań w ramach służby w M.O. nie jest zatem równoznaczne
ze spełnieniem warunków art. 1 ust. 2 pkt 6 powołanej ustawy. Stanowisko powyższe
podzielił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 października 1999 r., III RN 93/99"; po
trzecie - ,,militaryzacja w okresie, o którym mowa w ustawie, miała ściśle określone
podstawy prawne. Wynikały one np. z ustawy z dnia 30 marca 1939 r. o komunikacji
w służbie obrony Państwa (Dz.U. RP Nr 29, poz. 195), na podstawie której PKWN
wydał w dniu 4 listopada 1944 r. dekret o militaryzacji Polskich Kolei Państwowych
(Dz.U. Nr 11, poz. 55). (...) stan ten został zmieniony ustawą z dnia 1 lipca 1949 r. o
zniesieniu militaryzacji Polskich Kolei Państwowych (Dz.U. Nr 42, poz. 305). Żadne
inne służby państwowe w tym okresie nie były zmilitaryzowane". W piśmie z dnia 3
stycznia 2002 r., które do Sądu Najwyższego wpłynęło w dniu 8 stycznia 2002 r.,
Gaston S. wniósł o oddalenie rewizji nadzwyczajnej i podniósł, że: po pierwsze - w
postępowaniu mającym na celu pozbawienie go uprawnień kombatanckich pominięto
fakt jego działalności w okresie okupacji, w latach 1939 - 1945, której jednak dzisiaj
nie jest w stanie udokumentować; po drugie - z uprawnienia do dodatku kombatanc-
kiego korzysta już 25 lat i dlatego, jak stwierdza: ,,z tytułu prawa nabytego, aktualne
przepisy i ustawy nie mogą mnie pozbawić tego prawa (...)".


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Rewizja nadzwyczajna jest zasadna. Art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy o kombatan-
tach stanowi, że pozbawia się uprawnień kombatanckich osoby ,,które na mocy do-
tychczasowych przepisów uzyskały uprawnienia kombatanckie wyłącznie z tytułu
działalności w latach 1944 - 1956 w charakterze 'uczestników walk o ustanowienie i
utrwalenie władzy ludowej' lub z innych tytułów niż wymienione w art. 1 ust. 2, w art.
2 oraz w art. 4". Z kolei, art. 2 pkt 2 ustawy o kombatantach stanowi wprawdzie, że
za działalność kombatancką uznaje się ,,udział w okresie do 31 grudnia 1945 r. w
walkach o zachowanie suwerenności i niepodległości Państwa Polskiego w zmilitary-
zowanych służbach państwowych", jednakże równocześnie art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a
tej ustawy przesądza jednoznacznie o tym, że uprawnienia kombatanckie nie przys-
ługują osobie, która: ,,w latach 1944 - 1956 pełniła służbę lub funkcję i była zatrud-
niona w strukturach Urzędów Bezpieczeństwa, Służby Bezpieczeństwa i Informacji
Wojskowej, a także nadzorujących je komórkach jednostek zwierzchnich związanych
ze stosowaniem represji wobec osób działających na rzecz suwerenności i niepodle-
głości Rzeczypospolitej Polskiej", chyba że osoba ta: albo przedłoży dowody, że do
wymienionych służb i organów została skierowana przez organizacje niepodległo-
ściowe lub przez te organizacje była zwerbowana w celu udzielenia im pomocy (art.
21 ust. 3 pkt 1 ustawy o kombatantach), albo też przedłoży dowody, że podczas za-
trudnienia, pełnienia służby lub funkcji strukturach, jednostkach i na stanowiskach, o
których wyżej mowa, wykonywała ,,wyłącznie zadania nie związane ze zwalczaniem
organizacji oraz osób działających na rzecz suwerenności i niepodległości Rzeczy-
pospolitej Polskiej" (art. 21 ust. 3 pkt 2 ustawy o kombatantach). W tej sytuacji, mając
na uwadze to, że Milicja Obywatelska, która utworzona została dekretem Państwo-
wego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 7 października 1944 r. o Milicji Oby-
watelskiej (Dz.U. Nr 7, poz. 33), miała wprawdzie znamiona zmilitaryzowanej służby
państwowej, jednakże - z mocy wyraźnego postanowienia art. 1 tego dekretu - była
ona ,,prawno-publiczną formacją służby Bezpieczeństwa Publicznego", stosownie do
wyraźnej dyspozycji art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a ustawy o kombatantach, uprawnienia
kombatanckie nie przysługują również osobom, które w latach 1944 - 1956 pełniły
służbę lub funkcję i były zatrudnione w Milicji Obywatelskiej, chyba że osoby te
przedłożą wymagane dowody, o których mowa w art. 21 ust. 3 pkt 1 lub pkt 2 ustawy
o kombatantach.

W rozpoznawanej sprawie jest poza sporem, że Gaston S. uzyskał uprawnie-
nia kombatanckie z tytułu swego udziału ,,w walkach o utrwalanie władzy ludowej w
1945 roku w ramach służby w organach MO". Wprawdzie z dokumentacji zebranej w
postępowaniu dowodowym w tej sprawie wynika także, że w czasie swej służby w
organach Milicji Obywatelskiej (w okresie od marca 1945 r. do czerwca 1945 r.) brał
on również udział w walkach z Niemcami, to jednak okoliczność ta nie może stano-
wić podstawy dla przyznania mu uprawnień kombatanckich. Skoro bowiem Milicja
Obywatelska była ,,formacją służby Bezpieczeństwa Publicznego", to oznacza to, że
Gaston S. brał udział także w walkach z Niemcami jako osoba zatrudniona ,,w
strukturach Urzędu Bezpieczeństwa" (art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a ustawy o kombatan-
tach), a nie przedłożył wymaganych w takiej sytuacji dowodów (art. 21 ust. 3 ustawy
o kombatantach), które pomimo to umożliwiłyby mu korzystanie z uprawnień kom-
batanckich.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313 § 1 KPC
w związku z art.10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania
cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i
Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego,
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 43, poz.189 ze zm.) orzekł jak w sentencji.
========================================