Wyrok z dnia 26 maja 2000 r.
III RN 168/99

Przepis § 9 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 maja 1992 r. w
sprawie wysokości oraz szczegółowych zasad przyznawania i wypłaty równo-
ważnika pieniężnego w razie braku lokalu mieszkalnego (Dz.Urz. Min. Spraw. Nr
4, poz. 30), który przyznaje emerytom i rencistom Służby Więziennej prawo do
równoważnika pieniężnego z tytułu braku lokalu mieszkalnego w dniu zwolnie-
nia ze służby, jest sprzeczny z art. 89 ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służ-
bie Więziennej (Dz.U. Nr 61, poz. 283 ze zm.).


Przewodniczący: SSN Andrzej Wróbel (sprawozdawca), Sędziowie SN: Jerzy
Kuźniar, Andrzej Wasilewski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 26 maja 2000 r. sprawy z skargi Jó-
zefa K. na decyzję Dyrektora Okręgowego Służby Więziennej w O. z dnia 27 stycznia
1997 r. w przedmiocie wstrzymania wypłaty równoważnika pieniężnego za brak
mieszkania, na skutek rewizji nadzwyczajnej Rzecznika Praw Obywatelskich [...] od
wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego we Wrocławiu
z dnia 3 lutego 1999 r. [...]


o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.

U z a s a d n i e n i e

Naczelnik Zakładu Karnego w K. decyzją z dnia 30 września 1996 r. wstrzymał
Józefowi K. wypłatę równoważnika pieniężnego za brak mieszkania, powołując jako
podstawę tej decyzji ,,ustawę z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej oraz
ustawę z dnia 25 kwietnia 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy
Służby Więziennej i ich rodzin."
Dyrektor Okręgowej Służby Więziennej w O. decyzją z dnia 27 stycznia 1997
r. uchylił zaskarżoną odwołaniem Józefa K. powyższą decyzję i wstrzymał wypłatę za
brak mieszkania począwszy od 1 września 1996 r. oraz orzekł o zwrocie nadpłaty
równoważnika za wrzesień w kwocie 210, 90 zł.
W ocenie organu drugiej instancji Józef K. w dniu zwolnienia ze służby (30
września 1987 r.) nie posiadał lokalu mieszkalnego w miejscu pełnienia służby ani
też w miejscowości pobliskiej, a zatem jako emerytowi Służby Więziennej przysługuje
mu prawo do lokalu mieszkalnego na podstawie art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 18 lute-
go 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony
Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz
ich rodzin (Dz.U. Nr 53, poz. 214 ze zm.). Przepisy tej ustawy nie przewidują nato-
miast prawa emeryta do wypłaty równoważnika pieniężnego w razie braku lokalu
mieszkalnego, jedynie zastrzegają, że do mieszkań tych stosuje się odpowiednio
przepisy dotyczące lokali mieszkalnych dla funkcjonariuszy. Wprowadzone zaś prze-
pisem art. 89 ust. 1 ustawy dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej (Dz.U. Nr
61, poz. 283 ze zm.) rozwiązania przyznają prawo do równoważnika pieniężnego
funkcjonariuszom będącym w służbie stałej, po spełnieniu wymienionych w tym
przepisie warunków. Z akt sprawy wynika, że Józef K. mieszka w lokalu mieszkalnym
w miejscowości M. W obecnym stanie prawnym nie jest wymagane, aby lokal
mieszkalny znajdował się w miejscu pełnienia służby lub w pobliskiej miejscowości.
Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy we Wrocławiu wyrokiem
z dnia 3 lutego 1999 r. oddalił skargę Józefa K. na powyższą decyzję. W ocenie
Sądu przepisy zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 maja 1992 r. w spra-
wie wysokości oraz szczegółowych zasad przyznawania i wypłaty równoważnika
pieniężnego w razie braku lokalu mieszkalnego (Dz.Urz. Min. Spraw. Nr 4, poz. 30 ze
zm.), na podstawie których skarżący otrzymywał równoważnik pieniężny, przestały
obowiązywać wobec wyraźnego nowego uregulowania zawartego w przepisach art.
85-89 ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej. Nie ma racji skarżący,
że obowiązują go obecnie tylko przepisy ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopa-
trzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Gra-
nicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, które przy-
znają emerytom Służby Więziennej prawo do lokalu mieszkalnego będącego w dys-
pozycji organów podległych Ministrowi Sprawiedliwości. W oparciu o upoważnienie
zawarte w art. 89 ust. 3 ustawy o Służbie Więziennej zostało wydane zarządzenie
Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 kwietnia 1997 r. w sprawie wysokości oraz szcze-
gółowych zasad przyznawania i wypłaty funkcjonariuszom Służby Więziennej rów-
noważnika pieniężnego z tytułu braku mieszkania (Dz.Urz. Min. Spraw. Nr 2, poz. 9),
którego § 7 ust. 2 pkt 1 stanowi, że wypłatę równoważnika wstrzymuje się z dniem
określonym w decyzji o zwolnieniu funkcjonariusza ze służby.
Rzecznik Praw Obywatelskich zaskarżył powyższy wyrok rewizją nadzwy-
czajną, w której zarzucił rażące naruszenie art. 2 i 32 Konstytucji RP, art. 29 ust. 1
ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji,
Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby
Więziennej oraz ich rodzin w związku z art. 85 ust. 1 i 89 ust. 1 ustawy z dnia 26
kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej oraz § 9 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 29 maja 1992 r. w sprawie wysokości oraz szczegółowych zasad przyznawa-
nia i wypłaty równoważnika pieniężnego w razie braku lokalu mieszkalnego. Wska-
zując na powyższe podstawy wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu - Ośrodkowi Zamiejscowemu we
Wrocławiu do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Na podstawie przepisu art. 39 ust. 1 (nieobowiązującej) ustawy z dnia 10
grudnia 1959 r. o Służbie Więziennej (jednolity tekst: Dz.U. z 1984 r. Nr 29, poz. 149
ze zm.) funkcjonariusze i członkowie ich rodzin nabywali prawo do świadczeń eme-
rytalnych i rentowych według zasad i na warunkach określonych w przepisach o zao-
patrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej oraz ich rodzin; te ostat-
nie przepisy stosowało się odpowiednio. Zgodnie z przepisem art. 44 (nieobowiązu-
jącej) ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy
Milicji Obywatelskiej oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 46, poz. 210
ze zm.) funkcjonariuszowi zwolnionemu ze służby, który nabył prawo do emerytury
milicyjnej lub renty z tytułu inwalidztwa pozostającego w związku ze służbą, przysłu-
giwało prawo do lokalu mieszkalnego, jednak w rozmiarze nie większym od przysłu-
gującego mu w dniu zwolnienia ze służby. Do mieszkań tych stosowało się przepisy
odnoszące się do lokali mieszkalnych funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej.
Z kolei przepis art. 31 ust. 1 ustawy z 1959 r. o Służbie Więziennej przewidy-
wał, że funkcjonariuszowi przysługuje prawo do lokalu mieszkalnego w miejscowości,
w której stale pełni służbę, lub w miejscowości pobliskiej, z uwzględnieniem liczby
członków rodziny oraz ich uprawnień wynikających z przepisów odrębnych, na zasa-
dach i według norm określonych przez Ministra Sprawiedliwości w porozumieniu z
Ministrem Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa, zaś przepis art. 31 ust. 2 tej
ustawy stanowił, że funkcjonariuszowi przysługuje równoważnik pieniężny, jeżeli on
sam lub członkowie jego rodziny nie posiadają lokalu mieszkalnego w miejscu stałe-
go pełnienia służby lub w miejscowości pobliskiej.
Na podstawie tych przepisów zostało wydane zarządzenie Ministra Sprawied-
liwości z dnia 29 maja 1992 r. w sprawie wysokości oraz szczegółowych zasad przy-
znawania i wypłaty równoważnika pieniężnego w razie braku lokalu mieszkalnego
(Dz.Urz. Min. Spraw. Nr 4, poz. 30), które stanowiło w § 9, że równoważnik pie-
niężny, o którym mowa w § 3 (równoważnik pieniężny za brak lokalu mieszkalnego),
przysługuje emerytom i rencistom Służby Więziennej, których inwalidztwo pozostaje
w związku ze służbą, jeżeli w dniu zwolnienia ze służby nie posiadali lokalu miesz-
kalnego - w wysokości i według zasad określonych w zarządzeniu.
W rozpoznawanej sprawie jest niesporne, że skarżący na podstawie tych
przepisów nabył prawo do wypłaty równoważnika pieniężnego za brak mieszkania i
że z dniem 1 września 1996 r. wypłata równoważnika została wstrzymana z uzasad-
nieniem, iż według nowych uregulowań prawnych prawo do równoważnika z tytułu
braku mieszkania nie przysługuje emerytom, lecz wyłącznie funkcjonariuszowi w
służbie stałej.
Problem prawny polega na tym, że ustawy zawierające upoważnienie dla Mi-
nistra Sprawiedliwości do wydania zarządzenia z dnia 29 maja 1992 r. w sprawie
wysokości oraz szczegółowych zasad przyznawania i wypłaty równoważnika pie-
niężnego w razie braku lokalu mieszkalnego zostały uchylone. Ustawa z dnia 18 lu-
tego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony
Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz
członków ich rodzin (Dz.U. Nr 61, poz. 283) stanowi w art. 65, że traci moc ustawa z
dnia 31 stycznia 1959 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Milicji Obywa-
telskiej oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 46, poz. 210 ze zm.), a w
art. 66, że ustawa wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia ( 25 kwiet-
nia 1994 r.), z wyjątkiem przepisów art. 41, art. 44 ust. 3 i art. 48, które wchodzą w
życie z dniem 1 stycznia 1995 r. Ustawa ta stanowi nadto w art. 64, że do czasu wy-
dania przepisów wykonawczych przewidzianych w ustawie pozostają w mocy przepi-
sy dotychczasowe, jeżeli nie są sprzeczne z ustawą. Z kolei przepis art. 140 ust. 1
ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej (Dz.U. Nr 61, poz. 283 ze
zm.) stanowi o utracie mocy obowiązującej ustawy z dnia 10 grudnia 1959 r. o Służ-
bie Więziennej (jednolity tekst: Dz.U. z 1984 r. Nr 29, poz. 149 ze zm.), zaś w ust. 2
tego przepisu przewiduje, że do czasu wydania przepisów wykonawczych przewi-
dzianych w niniejszej ustawie pozostają w mocy przepisy dotychczasowe, o ile nie są
z nią sprzeczne, nie dłużej jednak niż 1 rok. Ustawa ta zgodnie z jej przepisem art.
141 weszła w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, czyli z dniem 1
września 1996 r.
Na tle przedstawionego wyżej stanu prawnego powstaje zagadnienie, czy w
odniesieniu do skarżącego obowiązywał także po dniu 1 września 1996 r. przepis § 9
zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 maja 1992 r. w sprawie wysokości
oraz szczegółowych zasad przyznawania i wypłaty równoważnika pieniężnego za
brak lokalu mieszkalnego, zgodnie z którym równoważnik pieniężny za brak lokalu
mieszkalnego przysługuje emerytom i rencistom Służby Więziennej, których inwa-
lidztwo pozostaje w związku ze służbą, jeżeli w dniu zwolnienia ze służby nie posia-
dali lokalu mieszkalnego - w wysokości i według zasad określonych w zarządzeniu,
czy też przepisy tego zarządzenia przestały obowiązywać z dniem wejścia w życie
ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej, tj. z dnia 1 września 1996 r.
W związku z powyższym należy rozważyć kwestię zgodności przepisu § 9 zarządze-
nia Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 maja 1992 r. z przepisami ustawy z dnia 26
kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej, skoro zgodnie z art. 140 ust. 2 tej ustawy do
czasu wydania przepisów wykonawczych przewidzianych w niniejszej ustawie pozos-
tają w mocy przepisy dotychczasowe, o ile nie są z nią sprzeczne, nie dłużej jednak
niż 1 rok.
Zgodnie z nowymi uregulowaniami zawartymi w ustawie o Służbie Więziennej
prawo do lokalu mieszkalnego i prawo do równoważnika pieniężnego, na warunkach
określonych odpowiednio w art. 85 i 89 ustawy, przysługuje wyłącznie funkcjonariu-
szowi w służbie stałej. Oznacza to, że przepis § 9 zarządzenia Ministra Sprawiedli-
wości z dnia 29 maja 1992 r. w sprawie wysokości oraz szczegółowych zasad przyz-
nawania i wypłaty równoważnika pieniężnego za brak lokalu mieszkalnego, który
przyznaje emerytom i rencistom Służby Więziennej prawo do równoważnika pienięż-
nego z tytułu braku lokalu mieszkalnego w dniu zwolnienia ze służby, jest sprzeczny
z przepisem art. 89 ustawy o Służbie Więziennej, który przyznaje to prawo funkcjona-
riuszom w służbie stałej, do których nie można zaliczyć emerytów i rencistów Służby
Więziennej.
Przepis § 9 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 maja 1992 r. w
sprawie wysokości oraz szczegółowych zasad przyznawania i wypłaty równoważnika
pieniężnego za brak lokalu mieszkalnego jest sprzeczny z przepisem art. 29 ust. 1
ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji,
Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby
Więziennej oraz członków ich rodzin, który stanowi, że funkcjonariusze zwolnieni ze
służby, uprawnieni do policyjnej emerytury lub renty, mają prawo do lokalu mieszkal-
nego będącego w dyspozycji odpowiednio Ministra Spraw Wewnętrznych lub Minis-
tra Sprawiedliwości albo podległych im organów, w rozmiarze przysługującym im w
dniu zwolnienia ze służby. Powyższy przepis przyznaje bowiem emerytom i rencis-
tom Służby Więziennej wyłącznie prawo do lokalu mieszkalnego, nie zaś prawo do
równoważnika pieniężnego za brak takiego lokalu. Podstawy do rozszerzającej in-
terpretacji tego przepisu ustawy nie może stanowić zawarte w art. 29 ust. 1 zdanie
drugie tej ustawy odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów dotyczących
lokali mieszkalnych dla funkcjonariuszy. Zakres przedmiotowy wskazanego odesła-
nia jest bowiem ograniczony do przepisów odnoszących się do prawa funkcjonariu-
sza w służbie stałej do lokalu mieszkalnego, czyli odpowiednie zastosowanie mogą
mieć przepisy art. 85, 86, 89, 91 i 93 ustawy o Służbie Więziennej, natomiast odesła-
nie do odpowiedniego stosowania nie odnosi się do przepisu art. 89, który nie regu-
luje prawa funkcjonariusza do lokalu mieszkalnego, lecz uprawnienie do równoważ-
nika z tytułu braku lokalu mieszkalnego.
W konkluzji należy stwierdzić, że przepis § 9 zarządzenia Ministra Sprawiedli-
wości z dnia 29 maja 1992 r. w sprawie wysokości oraz szczegółowych zasad przyz-
nawania i wypłaty równoważnika pieniężnego za brak lokalu mieszkalnego, jako
sprzeczny ze wskazanymi wyżej przepisami ustawy o Służbie Więziennej i ustawy z
dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Urzędu
Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więzien-
nej oraz członków ich rodzin, utracił moc obowiązującą z dniem 1 września 1996 r. i
nie mógł stanowić podstawy prawnej decyzji o pozbawieniu Józefa K. prawa do rów-
noważnika pieniężnego za brak lokalu mieszkalnego. Trafnie przyjęły organy
administracji więziennej pierwszej i drugiej instancji oraz Naczelny Sąd Administra-
cyjny, że w tej sytuacji podstawą tej decyzji były wymienione wyżej przepisy prawa
materialnego zawarte w obu ustawach.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
=======================================