Wyrok z dnia 4 listopada 1998 r.
III RN 162/98

Określone w art. 33 ust. 1 w związku z art. 24 ust. 1 pkt 1 i pkt 3-5 ustawy
z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. Nr 19, poz. 145 ze zm.) warunki
jakie spełnić musi osoba ubiegająca się o wpis na listę aplikantów radcows-
kich, nie dają podstaw do podjęcia uznaniowej decyzji o wpisie lub odmowie
wpisu.


Przewodniczący SSN: Andrzej Wasilewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kwaśniewski, Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 4 listopada 1998 r. sprawy ze skargi
Andrzeja B. na uchwałę Krajowej Rady Radców Prawnych w W. z dnia 2 września
1997 r. [...] w przedmiocie wpisu na listę aplikantów radców prawnych na skutek re-
wizji nadzwyczajnej Rzecznika Praw Obywatelskich [...] od wyroku Naczelnego Sądu
Administracyjnego w Warszawie z dnia 27 lutego 1998 r. [...]


u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Naczelnemu Sądowi Admi-
nistracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e


Okręgowa Izba Radców Prawnych w W. uchwałą [...] z dnia 26 czerwca 1997
r., działając na podstawie art. 33 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych
(Dz.U. Nr 19, poz. 145 ze zm.), jak również w oparciu o Regulamin postępowania
Krajowej Rady Radców Prawnych i rad okręgowych izb radców prawnych, po prze-
prowadzeniu I etapu postępowania konkursowego postanowiła odmówić Andrzejowi
B. wpisu na listę aplikantów radcowskich. W wyniku odwołania zainteresowanego,
Krajowa Rada Radców Prawnych uchwałą [...] z dnia 2 września 1997 r. utrzymała w
mocy zaskarżoną uchwałę Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w W. W uza-
sadnieniu tego rozstrzygnięcia podniesiono, że w wyniku postępowania konkurso-
wego dla kandydatów na aplikację radcowską, który został zorganizowany i prze-
prowadzony na podstawie art. 33 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych
(Dz.U. Nr 19, poz. 145 ze zm.) oraz § 22 - § 25 Regulaminu postępowania Krajowej
Rady Radców Prawnych i rad okręgowych izb radców prawnych w należących do ich
właściwości indywidualnych sprawach radców prawnych i aplikantów radcowskich,
stanowiącego załącznik do uchwały nr 42/II/89 z dnia 11 października 1996 r., An-
drzej B. otrzymał 54 punkty, to jest mniej aniżeli wymagano dla zakwalifikowania się
do dalszego etapu konkursu. Równocześnie w uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia
podniesiono, że konkurs dla kandydatów na aplikację radcowską został przeprowa-
dzony w sposób odpowiadający wymaganiom przepisów Regulaminu postępowania
Krajowej Rady Radców Prawnych i rad okręgowych izb radców prawnych w należą-
cych do ich właściwości indywidualnych sprawach radców prawnych i aplikantów
radcowskich, który zgodny jest z art. 60 pkt 8 ustawy o radcach prawnych. W skar-
dze do Naczelnego Sądu Administracyjnego na powyższą uchwałę Krajowej Rady
Radców Prawnych Andrzej B. zarzucił podjęcie przez organy samorządu radcows-
kiego obu dotyczących go uchwał w oparciu o Regulamin, który został uchwalony
przez Krajową Radę Radców Prawnych bez wyraźnego upoważnienia ustawowego.
Zdaniem skarżącego, dowodzi tego także zmiana wprowadzona ustawą z dnia 22
maja 1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 75, poz. 471), z której wynika, że dodanie w
art. 60 ustawy o radcach prawnych pkt 8b w brzmieniu ,, ustalenie zasad przeprowa-
dzania konkursu na aplikantów radcowskich" było konieczne dlatego, iż taka kom-
petencja nie mieściła się w dotychczasowym zakresie działania Krajowej Rady Rad-
ców Prawnych. Równocześnie skarżący podniósł, że spełniał warunki formalne
określone w art. 33 ust. 1 w związku z art. 24 ustawy o radcach prawnych, które
wymagane były w celu przyjęcia na aplikacje radcowską. W odpowiedzi na skargę
Krajowa Rada Radców Prawnych wniosła o jej oddalenie.

Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 27 lutego 1998 r.
(II SA 1690/97) oddalił skargę Andrzeja B. W uzasadnieniu wyroku podniesiono w
szczególności, że jakkolwiek zaskarżona uchwała dotyczy stanu prawnego obowią-
zującego przed 15 września 1997 roku, tzn. przed dniem wejścia w życie ustawy z
dnia 22 maja 1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach
prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 75, poz. 471), to jednak także sto-
sownie do obowiązującego wówczas brzmienia art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. Nr 19, poz. 145 ze zm. z 1989 r. Nr 33, poz. 175)
na listę radców prawnych ,,mogła być wpisana osoba", która spełniała warunki usta-
wowe określone w art. 24 ust. 1 pkt 1 - pkt 5 ustawy o radcach prawnych, jakie wy-
magane były od kandydata na radcę prawnego. W opinii Sądu oznaczało to, że wpis
na listę aplikantów radcowskich miał wówczas charakter wpisu uznaniowego, bo-
wiem nawet w sytuacji, gdy określona osoba spełniała warunki ustawowe, nie był on
obligatoryjny. Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził w uzasadnieniu tego wyroku,
że organem właściwym dla podjęcia rozstrzygnięcia w sprawie przyjęć na aplikację
radcowską, analogicznie jak w wypadku wpisów na listę radców prawnych, był organ
samorządu radcowskiego (art. 24 ust. 3 i ust. 4 w związku z art. 33 ust. 4 ustawy o
radcach prawnych). Równocześnie Sąd uznał, że uchwalony Regulamin postępowa-
nia Krajowej Rady Radców Prawnych i rad okręgowych izb radców prawnych w nale-
żących do ich właściwości indywidualnych sprawach radców prawnych i aplikantów
radcowskich, był zgodny także z ówczesną dyspozycją art. 60 pkt 8 ustawy o rad-
cach prawnych.

Rzecznik Praw Obywatelskich pismem z dnia 1 października 1998 r. [...]
wniósł rewizję nadzwyczajną od powyższego wyroku Naczelnego Sądu Administra-
cyjnego w Warszawie z dnia 27 lutego 1998 r. [...], zarzucając że rażąco narusza on
art. 2 i art. 65 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
(Dz.U. Nr 78, poz. 483), art. 6 Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych Spo-
łecznych i Kulturalnych z dnia 16 grudnia 1966 r. oraz art. 33 ust. 1 w związku z art.
24 ust. 1 pkt 1 - pkt 5 i art. 60 pkt 8 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych
(Dz.U. Nr 19, poz. 145 ze zm.) oraz na podstawie art. 39313 KPC w związku z art. 10
ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozpo-
rządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu
układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 189) wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Naczelnemu Sądowi Adminis-
tracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu rewizji nad-
zwyczajnej podniesiono w szczególności, że brak było podstaw dla stwierdzenia
zgodności z prawem zaskarżonej uchwały podjętej przez Krajową Radę Radców
Prawnych z dnia 2 września 1997 r., skoro wedle stanu prawnego obowiązującego w
chwili podejmowania zaskarżonych rozstrzygnięć na listę aplikantów radcowskich
mogła zostać wpisana osoba, która spełniała warunki określone ustawą, a brak było
ustawowych podstaw dla przeprowadzania przez organ samorządu sprawdzianu
wiadomości kandydata na aplikanta (w art. 24 ust. 1 pkt 6 ustawy o radcach praw-
nych mowa była jedynie o obowiązku złożenia egzaminu przez osoby ubiegające się
o wpis na listę radców prawnych, a nie aplikantów, natomiast art. 33 ust. 1 ustawy o
radcach prawnych odwoływał się wyłącznie do warunków określonych w art. 24 ust. 1
pkt 1 - pkt 5 ustawy o radcach prawnych). Dopiero w wyniku zmian wprowadzonych
ustawą z dnia 22 maja 1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze i ustawy o
radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 75, poz. 471), która
weszła w życie z dniem 15 września 1997 r., wprowadzono zasadę, w myśl której
wpis na listę aplikantów radcowskich następuje po przeprowadzeniu konkursu przez
radę okręgowej izby radców prawnych (art. 33 ust. 2 oraz art. 60 pkt 8b ustawy o
radcach prawnych). Natomiast przepis art. 60 pkt 8 ustawy o radcach prawnych, na
podstawie którego uchwalony został zaskarżony Regulamin postępowania Krajowej
Rady Radców Prawnych i rad okręgowych izb radców prawnych w należących do ich
właściwości indywidualnych sprawach radców prawnych i aplikantów radcowskich
oraz prowadzenia list radców prawnych i aplikantów radcowskich, który stanowił
załącznik do uchwały nr 42/II/89 Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 11
października 1996 r., nie mógł stanowić podstawy prawnej dla podjęcia takiej
uchwały, bowiem pośród wymienionych w nim enumeratywnie spraw, co do których
przyznana została Krajowej Radzie Radców Prawnych kompetencja do podejmowa-
nia uchwał, nie obejmuje upoważnienia do wprowadzenia w tym trybie procedury
przeprowadzania konkursów dla kandydatów na aplikantów radcowskich. Stąd, jak
wywodzi rewizja nadzwyczajna, zaskarżona uchwała Krajowej Rady Radców Praw-
nych w rażący sposób naruszyła nie tylko wskazane wyżej przepisy ustawy o rad-
cach prawnych, ale w konsekwencji także postanowienia Konstytucji Rzeczypospo-
litej, w szczególności prawo wyboru i wykonywania określonego zawodu (65 ust. 1),
a tym samym także wiążący Polskę art. 6 Międzynarodowego Paktu Praw Gospo-
darczych Społecznych i Kulturalnych z dnia 16 grudnia 1966 roku, bowiem norma ta
gwarantuje nie tylko prawo wyboru określonego zawodu, ale także prawo właściwego
i starannego przygotowania do jego wykonywania, czego pozbawiono skarżącego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona.
Stosownie do postanowienia art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o rad-
cach prawnych (Dz.U. Nr 19, poz. 145 ze zm.) na listę aplikantów radcowskich ,,może
być wpisana osoba", która spełnia warunki określone w art. 24 ust. 1 pkt 1, 3-5 (czyli:
a. ukończyła studia prawnicze w Polsce i uzyskała tytuł magistra prawa lub ukończyła
zagraniczne uniwersyteckie studia prawnicze uznane w Polsce za równorzędne oraz
włada językiem polskim w mowie i piśmie - art. 24 ust. 1 pkt 1; b. korzysta w pełni z
praw publicznych - art. 24 ust. 1 pkt 3; c. ma pełną zdolność do czynności prawnych -
art. 24 ust. 1 pkt 4 oraz d. jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym
zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu radcy prawnego -
art. 24 ust. 1 pkt 5) i zapewni pokrycie kosztów aplikacji radcowskiej. Użyty w tym
przepisie zwrot modalny ,,może być wpisana" nie upoważnia jednak do stwierdzenia,
że rozstrzygnięcie w sprawie dokonania wpisu określonej osoby na listę aplikantów
radcowskich ma charakter decyzji uznaniowej. Interpretacja taka byłaby sprzeczna
zarówno z postanowieniami art. 65 ust. 1 w związku z art. 8 ust. 1 oraz art. 2, art. 31
ust. 3 i art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U.
Nr 78, poz. 483), jak i z art. 6 ratyfikowanego przez Rzeczpospolitą Polską
Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych Społecznych i Kulturalnych (Dz.U. z
1977 r. Nr 38, poz. 169). Skoro bowiem wszelkie warunki realizacji prawa do pracy
oraz wyjątki w tym zakresie muszą być określone w ustawie (art. 31 ust. 3 oraz art.
65 ust. 1 Konstytucji RP), to należy stanąć na stanowisku, że dotyczy to również
warunków jakie muszą być spełnione w celu przyjęcia na aplikację radcowską.
Oznacza to, że spełnienie przez określoną osobę warunków, o których mowa w art.
33 ust. 1 ustawy o radcach prawnych przesądza o tym, że osoba ta będzie wpisana
na listę aplikantów radcowskich, chyba że wyraźny przepis ustawy stanowi inaczej.
Co więcej, żaden spośród wymienionych w art. 33 ust. 1 ustawy o radcach prawnych
warunków prawnych przyjęcia na aplikację radcowską nie daje podstaw do podjęcia
uznaniowej decyzji o wpisie lub o odmowie wpisu na listę aplikantów radcowskich.
Dotyczy to również wymagania określonego w art. 24 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 33
ust. 1 ustawy o radcach prawnych, w myśl którego na listę aplikantów radcowskich
wpisana może być jedynie osoba, która ,,jest nieskazitelnego charakteru i swym
dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu
radcy prawnego"; wprawdzie w grę wchodzi w tym wypadku przesłanka prawna
podlegająca ocenie, tym niemniej ocena ta nie może być dowolna, w każdym
wypadku musi opierać się na ustalonych faktach i podlega kontroli
sądowoadministracyjnej co do jej zgodności z prawem.

Równocześnie należy mieć na uwadze, że wedle stanu prawnego obowiązu-
jącego do dnia 15 września 1997 r., tzn. do dnia wejścia w życie zmian wprowadzo-
nych ustawą z dnia 22 maja 1997 r. o zmianie - ustawy - Prawo o adwokaturze i
ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 75, poz. 471),
przepisy ustawy o radcach prawnych nie dawały podstaw do przeprowadzania przez
radę okręgową radców prawnych postępowania konkursowego dla osób ubiegają-
cych się o wpis na listę aplikantów radcowskich. W szczególności tego typu postę-
powanie konkursowe nie mogło być wprowadzone również w drodze uchwały Krajo-
wej Rady Radców Prawnych podjętej na podstawie art. 60 pkt 8 ustawy o radcach
prawnych, skoro przepis upoważniał Krajową Radę Radców Prawnych jedynie do
uchwalania regulaminów w odniesieniu do wymienionych w nim enumeratywnie
spraw, a mianowicie w sprawach: a) działalności samorządu i jego organów; b) za-
kresu, trybu działania oraz zasad wynagradzania wizytatorów; c) odbywania aplikacji
radcowskiej i składania egzaminu radcowskiego oraz pokrywania kosztów aplikacji
radcowskiej i ustalania ich wysokości; a także d) prowadzenia list radców prawnych i
aplikantów radcowskich. Stąd wprowadzenie przez Krajową Radę Radców Prawnych
postępowania konkursowego dla kandydatów na aplikację radcowską w drodze ,,Re-
gulaminu postępowania Krajowej Rady Radców Prawnych i rad okręgowych izb rad-
ców prawnych i aplikantów radcowskich", który stanowił załącznik do uchwały nr
42/II/89 z dnia 11 października 1996 r. Krajowej Rady Radców Prawnych wydanej na
podstawie art. 60 pkt 8 ustawy o radcach prawnych, nawet jeżeli podyktowane było
względami organizacyjno-technicznymi i pragmatycznymi, stanowiło rażące naru-
szenie prawa polegające zarówno na przekroczeniu upoważnienia ustawowego wy-
nikającego z art. 60 pkt 8 ustawy o radcach prawnych, jak i na wkroczeniu w sferę
konstytucyjnie gwarantowanych praw podstawowych i to tym bardziej, że w zakresie
w jakim postanowienia tego regulaminu dotyczyły przeprowadzania ,,postępowania
konkursowego dla kandydatów na aplikację radcowską", odnosiły się one do kandy-
datów na aplikację radcowską, czyli do osób nie będących jeszcze członkami samo-
rządu radcowskiego (art. 55 ustawy o radcach prawnych). Dopiero z dniem 15 wrześ-
nia 1997 r., tzn. z dniem wejścia w życie zmian do ustawy o radcach prawnych
wprowadzonych na podstawie art. 2 pkt 33 i pkt 48 wymienionej wyżej ustawy nowe-
lizującej z dnia 22 maja 1997 r., w ustawie o radcach prawnych znalazły się wyraźne
postanowienia, w myśl których, niezależnie od wymagań określonych w art. 33 ust. 1
ustawy o radcach prawnych: po pierwsze - wpis na listę aplikantów radcowskich nas-
tępuje po przeprowadzeniu konkursu przez radę okręgowej izby radców prawnych,
który przeprowadza się w ustawą określonym trybie (art. 33 ust. 2 - ust. 4 ustawy o
radcach prawnych) oraz po drugie - Krajowa Rada Radców Prawnych upoważniona
została do ustalenia zasad przeprowadzenia konkursu na aplikantów radcowskich
(art. 60 pkt 8b ustawy o radcach prawnych).

W konsekwencji oznacza to, że zaskarżona przez Andrzeja B. do Naczelnego
Sądu Administracyjnego uchwała [...] z dnia 2 września 1997 r. Krajowej Rady Rad-
ców Prawnych jest dotknięta wadą powodującą jej nieważność, bowiem podjęta zos-
tała z rażącym naruszeniem prawa, skoro podstawą jej podjęcia było stwierdzenie,
że kandydat nie uzyskał pomyślnego rezultatu w wyniku postępowania konkursowe-
go dla kandydatów na aplikację radcowską przeprowadzonego przed dniem 15
września 1997 r., tzn. przed wejściem w życie ustawy z dnia 22 maja 1997 r. noweli-
zującej ustawę o radcach prawnych, która dodatkowo wprowadziła obowiązek prze-
prowadzenia konkursu dla kandydatów na aplikację radcowską. Jednakże stwier-
dzenie nieważności zaskarżonej uchwały z powyższej przyczyny, nie przesądza
samo przez się o obowiązku wpisania skarżącego na listę aplikantów radcowskich,
jest to bowiem uzależnione od tego, czy kandydat spełnia wymagania ustawowe
określone przepisem art. 33 ust. 1 ustawy o radcach prawnych.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 236 ust. 2
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz.
483) oraz art. 39313 § 1 KPC w związku art. 10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o
zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospo-
litej - Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępo-
wania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.) orzekł, jak w sentencji.
========================================