Wyrok z dnia 25 marca 1999 r.
III RN 158/98

Użyte w art. 2 pkt 2 lit. a ustawy z dnia 31 maja 1996 r. o świadczeniu
pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej
oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych
Republik Radzieckich (Dz.U. Nr 87, poz. 395) pojęcie "deportacji" odnosi się
wyłącznie do czasu trwania II wojny światowej na terytorium III Rzeszy i tere-
nach przez nią okupowanych, a więc dotyczy okresu od dnia 1 września 1939 r.
do dnia 8 maja 1945 r.


Przewodniczący: SSN Andrzej Wasilewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kwaśniewski, Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Waldemara
Grudzieckiego, po rozpoznaniu w dniu 25 marca 1999 r. na rozprawie sprawy ze
skargi Franciszka W. na decyzję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób
Represjonowanych w W. z dnia 4 sierpnia 1997 r. [...] w przedmiocie przyznania
uprawnień do świadczenia pieniężnego, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra
Sprawiedliwości od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodka Zamiejs-
cowego w Poznaniu z dnia 21 kwietnia 1998 r. [...]


u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Naczelnemu Sądowi Admi-
nistracyjnemu-Ośrodkowi Zamiejscowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e


Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych decyzją
z dnia 12 czerwca 1997 r. [...] wydaną na podstawie art. 1 ust. 1 i art. 4 ust. 1 i ust. 2
ustawy z dnia 31 maja 1996 r. o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom
deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III
Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (Dz.U. Nr 87, poz.) przyz-
nał Franciszkowi W. uprawnienia do świadczenia pieniężnego z tytułu deportacji do
pracy przymusowej w III Rzeszy w okresie od grudnia 1943 r. do kwietnia 1945 r., tj.
w okresie 17 miesięcy. Jednakże Franciszek W. zwrócił się o ponowne rozpatrzenie
sprawy, uzasadniając to tym, że błędnie ustalono okres jego pracy przymusowej,
ponieważ także od dnia 25 kwietnia 1945 r. do dnia 12 maja 1945 r. pracował przy
budowie okopów, a następnie został przeniesiony do obozu w B., skąd powrócił w
dniu 20 października 1945 r. Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Rep-
resjonowanych decyzją z dnia 4 sierpnia 1997 r. [...] na podstawie art. 4 ust. 1, 2 i 4
ustawy o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym oraz art.
127 § 3 i art. 138 § 1 pkt 1 KPA utrzymał w mocy decyzję z dnia 12 czerwca 1997 r.,
podnosząc w uzasadnieniu, że do okresu pracy przymusowej zaliczono jedynie okres
od grudnia 1943 r. do kwietnia 1945 r., albowiem praca po 8 maja 1945 r. straciła
charakter represji i nie może być uważana za pracę przymusową w rozumieniu art. 2
pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom represjono-
wanym. Ponadto w uzasadnieniu tej decyzji podano także, że osiem dni z maja 1945
r. doliczono zainteresowanemu do miesiąca grudnia 1943 roku. Franciszek W. wniósł
na powyższą decyzję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjo-
nowanych z dnia 4 sierpnia 1997 r. skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego,
powtarzając argumenty podniesione wcześniej we wniosku o ponowne rozpoznanie
sprawy, a ponadto podając, że w dniu 25 listopada 1943 r. zabrano go już do obozu
zbiorczego w P. w celu przygotowania do wyjazdu do Niemiec i dlatego brak było
podstaw doliczenia 8 dni z maja 1945 r. do miesiąca grudnia 1943 r. W odpowiedzi
na skargę Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych
wniósł o jej oddalenie, podnosząc równocześnie, iż wskazana w skardze nowa oko-
liczność, że skarżący został zabrany już w dniu 25 listopada 1943 r. do obozu
zbiorczego (przesiedleńczego) w P., nie ma wpływu na rozstrzygnięcie sprawy, bo-
wiem także po doliczeniu do miesiąca listopada 1943 r. ośmiu dni z maja 1945 r. nie
uzyska się pełnego miesiąca, o którym mowa jest w art. 3 ust. 1 ustawy o świadcze-
niu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym.
Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy w Poznaniu wyrokiem z
dnia 21 kwietnia 1998 r. [...] uchylił zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decy-
zję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia 12
czerwca 1997 r. W uzasadnieniu tego wyroku podniesiono, iż z uwagi na to, że art. 3
ust. 1 ustawy o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym
uzależnia wysokość świadczenia od pełnego miesiąca trwania pracy przymusowej, o
której mowa w art. 1 i art. 2 tej ustawy, obowiązkiem organu administracyjnego jest
dokładne ustalenie okresu pracy przymusowej. Dlatego, w opinii Sądu, podniesiony
w skardze zarzut, że błędnie ustalono okres pracy przymusowej na 17 miesięcy jest
uzasadniony. Natomiast całkowicie nieuzasadnione jest twierdzenie zawarte w zas-
karżonej decyzji, że w rozpoznawanej sprawie brak było podstaw do zaliczenia mie-
siąca maja 1945 r. do okresu pracy przymusowej z tej przyczyny, że praca po zakoń-
czeniu wojny straciła charakter represji i nie może być uważana za pracę przymuso-
wą. Bowiem należało mieć na uwadze to, że w rozumieniu art. 2 pkt 2 powoływanej
ustawy okres deportacji obejmuje lata 1939 - 1945, a zatem przepis ten dopuszcza
przyjęcie okresu deportacji do końca 1945 r. Dlatego organ podejmujący rozstrzyg-
nięcie w sprawie miał obowiązek ustalić to, czy w maju 1945 r. skarżący był również
deportowany do pracy przymusowej, mając na uwadze wyjaśnienia skarżącego,
zaświadczenie [...] Ministerstwa Administracji - Państwowego Urzędu Repatriacyj-
nego, z którego wynika, że skarżący powrócił do Polski z Niemiec w dniu 20 paź-
dziernika 1945 r., a także ustalenia dokonane przez Fundację ,,Polsko-Niemieckie
Pojednanie", z których wynika, że w danym wypadku w grę wchodzi 18-miesięczny
okres pracy przymusowej.

Minister Sprawiedliwości wniósł rewizję nadzwyczajną od powyższego wyroku
Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Poznaniu z dnia 21
kwietnia 1998 r. [...] zarzucając mu rażące naruszenie art. 22 ust. 1 pkt 1 ustawy z
dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz.368
ze zm.) oraz art. 2 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniu pieniężnym przysługującym oso-
bom represjonowanym, a w konsekwencji na podstawie art. 57 ust. 2 ustawy o NSA
wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Naczelnemu Sądowi
Administracyjnemu-Ośrodkowi Zamiejscowemu w Poznaniu do ponownego rozpoz-
nania. W uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej podniesiono, że w zaskarżonym wyro-
ku Naczelny Sąd Administracyjny nie wziął w szczególności pod uwagę dyspozycji
art. 2 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom repres-
jonowanym, który stanowi, że w rozumieniu tej ustawy ,,deportacją" jest wywiezienie
do pracy przymusowej na okres co najmniej 6 miesięcy z terytorium państwa pols-
kiego w jego granicach sprzed dnia 1 września 1939 r. na terytorium III Rzeszy i te-
reny przez nią okupowane w okresie wojny w latach 1939 - 1945, z czego wynika, że
praca przymusowa po dniu 8 maja 1945 r. (tzn. po dacie zakończenia II wojny świa-
towej) nie miała już charakteru represji w rozumieniu powołanego przepisu.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona.

Stosownie do dyspozycji art. 2 pkt 2 lit. a ustawy z dnia 31 maja 1996 r. o
świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymu-
sowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych
Republik Radzieckich (Dz.U. Nr 87, poz. 395) represją w rozumieniu tej ustawy jest
także deportacja, czyli wywiezienie do pracy przymusowej na okres co najmniej 6
miesięcy z terytorium państwa polskiego, w jego granicach sprzed dnia 1 września
1939 r., na terytorium III Rzeszy i terenów przez nią okupowanych: ,,w okresie wojny
w latach 1939-1945". Oznacza to, że użyte w tym przepisie pojęcie ,,deportacji" od-
nosi się wyłącznie do czasu trwania II wojny światowej na terytorium III Rzeszy i te-
renach przez nią okupowanych, a więc obejmuje okres od dnia 1 września 1939 r. do
dnia 8 maja 1945 r. W tej sytuacji w pełni uzasadniony jest zarzut podniesiony w re-
wizji nadzwyczajnej, że zaskarżony wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego-
Ośrodka Zamiejscowego w Poznaniu z dnia 21 kwietnia 1998 r. [...] rażąco naruszył
art. 2 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom repres-
jonowanym, skoro Naczelny Sąd Administracyjnym stanął na stanowisku, że przepis
ten dopuszcza przyjęcie okresu deportacji aż do końca 1945 r.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 236 ust. 2
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz.
483) oraz art. 39313 §1 KPC w związku art.10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmia-
nie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej -
Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania
administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektó-
rych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.) orzekł jak w sentencji.
========================================