Wyrok z dnia 13 grudnia 2001 r.
III RN 156/00

Kary umowne (art. 483 § 1 KC) nie były wolne od podatku na podstawie
art. 17 ust. 1 pkt 12 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od
osób prawnych (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 106, poz. 482 ze zm.) w
brzmieniu obowiązującym w 1996 r.


Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Jerzy
Kwaśniewski, Andrzej Wasilewski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 13 grudnia 2001 r. sprawy ze skargi
Przedsiębiorstwa Inżynieryjnego ,,T." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w P.
na decyzję Izby Skarbowej w P. z dnia 3 grudnia 1998 r. [...] w przedmiocie podatku
dochodowego od osób prawnych za 1996 r., na skutek rewizji nadzwyczajnej Pierw-
szego Prezesa Sądu Najwyższego [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administracyj-
nego-Ośrodka Zamiejscowego w Poznaniu z dnia 8 lutego 2000 r. [...]

o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.

U z a s a d n i e n i e


Izba Skarbowa w P. decyzją z dnia 3 grudnia 1998 r. utrzymała w mocy, zas-
karżoną przez podatnika - Przedsiębiorstwo Inżynieryjne ,,T." Spółka z o. o. w P.,
decyzję Inspektora Kontroli Skarbowej w Urzędzie Kontroli Skarbowej w P. z dnia 22
czerwca 1998 r. określającą zobowiązanie z tytułu podatku dochodowego od osób
prawnych za 1996 r. w wysokości 7. 526, - zł. W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia
Izba Skarbowa stwierdziła w szczególności, że analiza dyspozycji art. 17 ust. 1 pkt
12 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 106, poz. 482 ze zm. - w brzmieniu obowiązującym w
1996 r.) w porównaniu z dyspozycją art. 16 ust. 1 pkt 22 tej ustawy wskazuje na to, iż
ustawodawca świadomie uczynił wyraźne rozróżnienie pomiędzy ,,karą umowną" a
,,odszkodowaniem" z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług
albo zwłoki w ich dostarczeniu lub wykonaniu, a w konsekwencji przyjął rozwiązanie
prawne, w myśl którego ,,kara umowna" nie podlega zwolnieniu z opodatkowania po-
datkiem dochodowym od osób prawnych.
Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy w Poznaniu wyrokiem z
dnia 8 lutego 2000 r. [...] oddalił skargę podatnika na powyższą decyzję Izby Skar-
bowej w P., a w jego uzasadnieniu w pełni podzielił pogląd prawny, wedle którego
art. 17 ust. 1 pkt 12 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych należy inter-
pretować w ten sposób, iż wolne od tego podatku jest wprawdzie otrzymane przez
podatnika na podstawie prawa cywilnego odszkodowanie, ale już nie kary umowne, o
których mowa w art. 483 § 1 KC.
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego pismem z dnia 3 października 2000 r. [...]
wniósł rewizję nadzwyczajną od powyższego wyroku Naczelnego Sądu Administra-
cyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Poznaniu, któremu zarzucił rażące naruszenie
art. 17 ust. 1 pkt 12 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (w brzmieniu
obowiązującym w 1996 r.) w związku z art. 483 KC przez przyjęcie, że ,,nie są wolne
od podatku dochodowego kary umowne pobrane w 1996 r. przez Spółkę ,,T." dlatego,
że nie są odszkodowaniem otrzymanym na podstawie przepisów prawa cywilnego"
oraz na podstawie art. 57 ust. 2 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie
Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu-Ośrodkowi
Zamiejscowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu zarzutów
rewizji nadzwyczajnej podniesiono w szczególności, że: po pierwsze - brzmienie art.
483 § 1 i art. 484 § 1 KC wskazuje, iż ,,dochodząc kary umownej wierzyciel nie musi
udowodnić poniesienia szkody i jej wysokości. Nie zmienia to jednak faktu, że szkoda
jest przesłanką odpowiedzialności dłużnika"; po drugie - związek pomiędzy
wystąpieniem szkody i jej rozmiarem a obowiązkiem zapłaty kary umownej wynika z
art. 484 § 2 KC; po trzecie - przyjmuje się, iż jeżeli dłużnik udowodni, że wierzyciel
nie poniósł żadnej szkody, będzie mógł odmówić zapłaty kary umownej; dowodzi to,
że kara umowna jest także rodzajem odszkodowania otrzymywanym na podstawie
przepisów prawa cywilnego; jeżeli więc ,,w danym stanie faktycznym strona zapłaciła
karę umowną, to można domniemywać, że zostały spełnione przesłanki odpowie-
dzialności odszkodowawczej, wierzyciel poniósł szkodę"; po czwarte - fktem jest
natomiast, że w sprawie niniejszej podatnik, który otrzymał kary umowne, informował
w toku postępowania podatkowego, że otrzymał je w związku z rzeczywistą szkodą,
jaką poniósł w następstwie niewykonania lub nienależytego wykonania przez
określone firmy zawartych z nim umów. Naruszeniem analizowanej normy po-
datkowej byłoby natomiast obciążenie podatnika, który wykazał, że określoną kwotę
uzyskał tytułem kary umownej, obowiązkiem przeprowadzenia dowodu poniesienia
szkody i wykazania, że poniesiona szkoda jest równa karze umownej lub większa od
tej kary, skoro dla otrzymania 'odszkodowania (w formie kary umownej) na podstawie
przepisów prawa cywilnego' dowód taki nie obciążał go"; po piąte - w rewizji nad-
zwyczajnej wskazano równocześnie na to, że w kwestii interpretacji art. 17 ust. 1 pkt
12 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych w związku z art. 483 i art. 484
KC dotychczasowe orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego nie było jed-
nolite.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rewizja nadzwyczajna jest oczywiście bezzasadna. Jakkolwiek na gruncie
przepisów prawa cywilnego kara umowna (art. 483 § 1 KC) pełni funkcję analogiczną
do odszkodowania z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania
(art. 471 i nast. KC), to jednak równocześnie zasadniczo różni się ona od odszkodo-
wania z uwagi na fakt, że należy się ona wierzycielowi zawsze wtedy, gdy zaistnieją
okoliczności uzasadniające postawienie zarzutu niewykonania lub nienależytego wy-
konania zobowiązania i to bez względu na wysokość poniesionej przez niego szkody
(art. 484 § 1 KC). Nawiązując wyraźnie do powyższego cywilnoprawnego rozróżnie-
nia - z jednej strony ,,odszkodowań", a z drugiej strony ,,kar umownych" - ustawo-
dawca w art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (w
jej brzmieniu obowiązującym w 1996 r.) wyraźnie stwierdził, iż ,,nie uważa się za
koszty uzyskania przychodów kar umownych i odszkodowań z tytułu wad dostar-
czonych towarów, wykonanych robót i usług oraz zwłoki w dostarczeniu towaru wol-
nego od wad albo zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług", a
z kolei w art. 17 ust. 1 pkt 12 tej samej ustawy (w jej brzmieniu obowiązującym w
1996 r.) przyjął rozwiązanie prawne, w myśl którego wolne od tego podatku są już
nie ,,kary umowne", lecz tylko ,,odszkodowania otrzymane na podstawie przepisów
prawa cywilnego".
W rozpoznawanej sprawie organy podatkowe prawidłowo zastosowały wobec
podatnika art. 17 ust. 1 pkt 12 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (w
brzmieniu obowiązującym w 1996 r.), który wykluczał możliwość zwolnienia od tego
rodzaju podatku uzyskanych przez podatnika kwot z tytułu cywilnoprawnych ,,kar
umownych", a w konsekwencji trafna była ich decyzja określająca zobowiązanie po-
datnika z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych za 1996 r. Natomiast pod-
niesiony w rewizji nadzwyczajnej zarzut ,,rażącego naruszenia prawa" jest oczywiście
bezzasadny, bowiem opiera się on na wykładni, która jest sprzeczna z literalnym
brzmieniem art. 17 ust. 1 pkt 12 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych
(w wersji obowiązującej w 1996 r.).
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 KPC w
związku z art. 10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania
cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i
Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego,
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 43, poz.189 ze zm.) orzekł jak w sentencji.
========================================