Wyrok z dnia 17 września 2001 r.
III RN 143/00

Pełnienie przez żołnierza z poboru służby w Wojsku Polskim w okresie
od 10 maja 1945 r. do 30 czerwca 1947 r. jest w rozumieniu art. 25 ust. 2 pkt 2
zdanie drugie ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych
osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 142, poz. 950 ze zm.) przesłanką zachowania
uprawnień kombatanckich nabytych wyłącznie z tytułu utrwalania władzy lu-
dowej, nie jest natomiast wystarczającą przesłanką nabycia uprawnień komba-
tanckich.


Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Jerzy Kwaśniewski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 17 września 2001 r. sprawy ze skargi
Mieczysława S. na decyzję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Re-
presjonowanych w W. z dnia 22 kwietnia 1998 r. [...] w przedmiocie pozbawienia
uprawnień kombatanckich, na skutek rewizji nadzwyczajnej Prezesa Naczelnego
Sądu Administracyjnego w Warszawie [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administra-
cyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Katowicach z dnia 9 lutego 2000 r. [...]

o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.

U z a s a d n i e n i e

Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych decyzją
z dnia 3 lipca 1997 r. wydaną na podstawie art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 24
stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji
wojennych i okresu powojennego (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 142, poz. 950)
pozbawił Mieczysława S. uprawnień kombatanckich. W ocenie organu administracji
publicznej, skoro Mieczysław S. brał udział w walkach z reakcyjnym podziemiem w
okresie od kwietnia 1947 r. do lipca 1947 r., a zatem dotychczasowe uprawnienia
kombatanckie nabył wyłącznie z tytułu utrwalania władzy ludowej, to zgodnie z po-
wołanym wyżej przepisem należało pozbawić go tych uprawnień. Jeżeli zaś nie wy-
kazał działalności kombatanckiej, bo nie udowodnił udziału w walkach z oddziałami
wymienionymi w art. 1 ust. 2 pkt 6 ustawy, to nie przysługują mu uprawnienia kom-
batanckie wynikające z przepisów powołanej ustawy.
Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych decyzją
z dnia 22 kwietnia 1998 r., po rozpatrzeniu wniosku Mieczysława S. o ponowne roz-
patrzenie sprawy, utrzymał w mocy własną decyzję z dnia 3 lipca 1997 r. Podzielił
uprzednio przedstawione ustalenia i zapatrywania prawne. W szczególności podkre-
ślił, że skarżący nie może powoływać się na przepis art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy sta-
nowiący, że uprawnienia kombatanckie zachowują między innymi żołnierze z poboru,
którzy pełnili służbę wojskową w Wojsku Polskim w okresie od 10 maja 1945 r. do 30
czerwca 1947 r., gdyż pełnił on tę służbę ochotniczo, a nie z poboru, co wynika z
podanych przez niego informacji.
Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy w Katowicach wyrokiem
z dnia 9 lutego 2000 r. [...] oddalił skargę Mieczysława S. na powyższą decyzję Kie-
rownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia 22 kwiet-
nia 1998 r. W ocenie Sądu przepis art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy powinien być interpre-
towany w ten sposób, że osoby, które nabyły uprawnienia kombatanckie z tytułu
utrwalania władzy ludowej, a nadto mają uprawnienia z innego tytułu określonego w
ustawie, zachowują te uprawnienia, jeżeli nie zachodzą przesłanki jednoznacznie i
rygorystycznie przekreślające możliwość przyznania uprawnień kombatanckich, w
szczególności z mocy art. 21 ust. 2 ustawy. Skarżący mógłby zachować dotychcza-
sowe uprawnienia kombatanckie z tytułu pełnienia służby w formacjach Wojska Pols-
kiego, gdyby pełnił służbę z poboru, zaś w rzeczywistości zgłosił się do wojska
ochotniczo. Skarżący przyznaje, że nie walczył z bandami UPA i Wehrwolfem, przeto
w ocenie Sądu nie wykazał tytułu określonego w art. 1 ust. 2 pkt 6 ustawy, ani też
innej podstawy uprawnień, np. art. 1 ust. 2 pkt 1 ustawy. Skarżący nigdy nie sprzeci-
wiał się zawartym w dokumentach b. ZBOWiD stwierdzeniom, że walczył z reakcyj-
nym podziemiem, przeto jego zarzuty są według Sądu chybione i nie mogą podwa-
żyć legalności zapadłych w sprawie decyzji.
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego w rewizji nadzwyczajnej od po-
wyższego wyroku zarzucił rażące naruszenie art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 11 maja
1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) w
związku z art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz
niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego
(jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 142, poz. 950 ze zm.) oraz art. 32 ust. 1 Konstytu-
cji RP i wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz decyzji Kierownika Urzędu do
Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia 22 kwietnia 1998 r. i utrzyma-
nej nią w mocy decyzji z dnia 3 lipca 1997 r. W ocenie Prezesa Naczelnego Sądu
Administracyjnego z wykładni przepisu art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy wynika, iż jedynym
warunkiem do zachowania uprawnień kombatanckich w tym przypadku jest pełnienie
służby wojskowej w Wojsku Polskim od 10 maja 1945 r. do 30 czerwca 1947 r. Usta-
wodawca dodając to zdanie uhonorował osoby, które pełniły zasadniczą służbę wojs-
kową tuż po zakończeniu wojny. Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego jest
zdania, że zarówno pojęcie ,,żołnierz z poboru" jak i ,,żołnierz-ochotnik" są synoni-
mami sformułowania ,,żołnierz zasadniczej służby wojskowej", zaś prezentowana
przez organ administracji publicznej interpretacja przepisu art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy
stoi w sprzeczności z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rewizja nadzwyczajna nie ma usprawiedliwionych podstaw. Nie jest trafny za-
rzut rażącego naruszenia zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy
z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofia-
rami represji wojennych i okresu powojennego stanowiącego, że ,,pozbawia się
uprawnień kombatanckich osoby (...), które na mocy dotychczasowych przepisów
uzyskały uprawnienia kombatanckie wyłącznie z tytułu działalności w latach 1944-
1956 w charakterze "uczestników walk o ustanowienie i utrwalenie władzy ludowej"
lub innych tytułów niż wymienione w art. 1 ust. 2, w art. 2 oraz w art. 4. Uprawnienia
te zachowują jednak osoby, które uczestniczyły w Wojnie Domowej w Hiszpanii w
latach 1936-1939 lub które uprawnienia te uzyskały z tytułów określonych w ustawie,
oraz żołnierze z poboru, którzy pełnili służbę wojskową w Wojsku Polskim w okresie
od 10 maja 1945 r. do 30 czerwca 1947 r."
W rozpoznawanej sprawie jest niesporne, że skarżący uzyskał uprawnienia
kombatanckie wyłącznie z tytułu działalności w latach 1944-1956 w charakterze
"uczestnika walk o ustanowienie i utrwalenie władzy ludowej" oraz że zmierzał do
wykazania, iż zachowuje te uprawnienia z tytułu służby wojskowej w 57 pułku Pie-
choty Wojska Polskiego. Skarżący przyznał, że pełniąc ochotniczo służbę w Wojsku
Polskim nie walczył z oddziałami Ukraińskiej Powstańczej Armii oraz grupami Wehr-
wolfu, lecz ,,z innymi bandami." Wnoszący rewizję nadzwyczajną nie kwestionuje
prawidłowości tych ustaleń faktycznych, które w związku z tym są miarodajne dla
rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Na tle powyższych istotnych dla sprawy okoliczno-
ści faktycznych jest oczywiste, że podstawą prawną jej rozstrzygnięcia jest przepis
art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy o kombatantach, jednakże tylko w takim zakresie, w jakim
przewiduje, że osoby, które na mocy dotychczasowych przepisów uzyskały upraw-
nienia kombatanckie wyłącznie z tytułu działalności w latach 1944-1956 w charakte-
rze "uczestników walk o ustanowienie i utrwalenie władzy ludowej" pozbawia się tych
uprawnień, chyba że jako żołnierze z poboru pełnili służbę wojskową w Wojsku Pols-
kim w okresie od 10 maja 1945 r. do 30 czerwca 1947 r. Trafnie bowiem podkreślił
Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że w razie
wszczęcia postępowania w kierunku pozbawienia uprawnień ciężar dowodu spoczy-
wa na organie, natomiast w przypadku dochodzenia uprawnień - na zainteresowa-
nym. W okolicznościach rozpoznawanej sprawy na organie administracji publicznej
ciążył zatem obowiązek wykazania, że skarżący uzyskał uprawnienia kombatanckie
wyłącznie z tytułu działalności w latach 1944 - 1956 w charakterze "uczestnika walk o
ustanowienie i utrwalenie władzy ludowej", zaś na skarżącym ciążył obowiązek
wskazania dowodów (lub przynajmniej sformułowania stosownych stwierdzeń) na
jedną z wymienionych w art. 25 ust. 2 pkt 2 zdanie drugie ustawy okoliczności uza-
sadniających zachowanie nabytych uprawnień kombatanckich, a mianowicie: a)
uczestnictwa w Wojnie Domowej w Hiszpanii w latach 1936-1939, lub b) uzyskania
uprawnień kombatanckich ,,z tytułów określonych w ustawie", lub c) pełnienia jako
żołnierz z poboru służby wojskowej w Wojsku Polskim w okresie od 10 maja 1945 r.
do 30 czerwca 1947 r. Skoro skarżący powoływał się wyłącznie na pełnienie służby
w Wojsku Polskim, jako na okoliczność uzasadniającą zachowanie uprawnień kom-
batanckich nabytych wyłącznie z tytułu utrwalania władzy ludowej, to zasadnie organ
administracji publicznej przeprowadził postępowanie dowodowe celem wyjaśnienia,
czy skarżący spełnił tę właśnie ustawową przesłankę zachowania uprawnień kom-
batanckich.
Wymaga podkreślenia, że pełnienie jako żołnierz z poboru służby w Wojsku
Polskim w okresie od 10 maja 1945 r. do 30 czerwca 1947 r. jest w rozumieniu art.
25 ust. 2 pkt 2 zdanie drugie ustawy przesłanką zachowania uprawnień kombatanc-
kich nabytych wyłącznie z tytułu utrwalania władzy ludowej. Osoba, która nabyła
uprawnienia kombatanckie wyłącznie z tytułu działalności w latach 1944-1956 w cha-
rakterze "uczestnika walk o ustanowienie i utrwalenie władzy ludowej" zachowuje
zatem te uprawnienia, jeżeli wykaże, że pełniła w tym charakterze służbę w Wojsku
Polskim we wskazanym okresie. Pełnienie służby w Wojsku Polskim nie jest nato-
miast wystarczającą przesłanką nabycia uprawnień kombatanckich, bowiem ustawa
wymaga w tym celu brania udziału w wojnach, działaniach zbrojnych i powstaniach
narodowych, w ramach formacji wojskowych lub organizacji walczących o suweren-
ność i niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej (art. 1 ust. 1 ustawy), a to: pełnienia
służby wojskowej w Wojsku Polskim lub w polskich formacjach wojskowych przy ar-
miach sojuszniczych podczas działań wojennych prowadzonych na wszystkich fron-
tach przez Państwo Polskie ( art. 1 ust. 2 pkt 1 ustawy) oraz uczestniczenia w wal-
kach w jednostkach Wojska Polskiego oraz zmilitaryzowanych służbach państwo-
wych z oddziałami Ukraińskiej Powstańczej Armii oraz grupami Wehrwolfu (art. 1 ust.
2 pkt 6). Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wy-
wiódł przekonująco, że skarżący nie wykazał, iż pełniąc ochotniczo służbę wojskową
w jednostce Wojska Polskiego spełnił jedną z powyższych przesłanek nabycia
uprawnień kombatanckich. Nie jest trafny pogląd wnoszącego rewizję nadzwyczajną,
że służba wojskowa w Wojsku Polskim w okresie od 10 maja 1945 r. do 30 czerwca
1947 r. stanowi ,,quasi podstawę prawną do uprawnień kombatanckich." Z wykładni
systemowej wynika bowiem, co wykazano wyżej, że służba w Wojsku Polskim we
wskazanym okresie stanowi jedynie przesłankę zachowania uprawnień kombatanc-
kich nabytych wyłącznie z tytułu utrwalania władzy ludowej, wszakże pod warunkiem,
że osoba, która nabyła takie uprawnienia, pełniła tę służbę jako żołnierz z poboru.
Wykładnia gramatyczna powyższego przepisu nie budzi pod tym względem żadnych
wątpliwości. Użyte w przepisie art. 25 ust. 2 pkt 2 zdanie drugie in fine ustawy sfor-
mułowanie: ,,żołnierze z poboru, którzy pełnili służbę wojskową w Wojsku Polskim"
nie może być zatem rozumiane szerzej, jako ,,żołnierze, którzy pełnili służbę w Wojs-
ku Polskim." Nie sposób bowiem przyjąć, że ustawodawca użył zwrotu ,,żołnierze z
poboru" przez przeoczenie, wskutek czego określenie ,,z poboru" powinno być
uznane jako zbędne lub nieistotne przy dokonywaniu wykładni tego przepisu.
Zawarty w uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej pogląd Prezesa Naczelnego
Sądu Administracyjnego, że zarówno pojęcie ,,żołnierz z poboru", jak i ,,żołnierz-
ochotnik" są synonimami sformułowania ,,żołnierz zasadniczej służby wojskowej", jest
być może prawidłowy, jednakże nie ma on żadnego związku z rozpoznawaną
sprawą, skoro przepis art. 25 ust. 2 pkt 2 zdanie drugie ustawy nie używa pojęcia
,,żołnierz zasadniczej służby wojskowej", lecz wyłącznie pojęcia ,,żołnierze z poboru",
co w sposób oczywisty wyklucza żołnierzy pełniących, jak skarżący, ochotniczo
służbę w Wojsku Polskim we wskazanym w tym przepisie okresie, z kręgu osób
uprawnionych do zachowania uprawnień kombatanckich nabytych wyłącznie z tytułu
utrwalania władzy ludowej.
Sąd Najwyższy uznał za nieusprawiedliwiony zarzut rażącego naruszenia
przepisu art. 32 ust. 1 Konstytucji RP, bowiem zarzut ten nie został uzasadniony
przez wnoszącego rewizję nadzwyczajną, a Sąd Najwyższy nie może snuć domy-
słów i przypuszczeń w tym zakresie.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================