Wyrok z dnia 20 września 2002 r.
III RN 139/01

Podstawę rozstrzygnięcia wątpliwości w przedmiocie zameldowania w
postępowaniu, które kończy decyzja administracyjna, stanowi wyjaśnienie ma-
terialnoprawnych przesłanek zameldowania, a nie sprawdzenie formularza
zgłoszenia meldunkowego.

Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 września 2002 r.
sprawy ze skargi Zenona M. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego
w L. w przedmiocie uchylenia czynności materialno-technicznej zameldowania, na
skutek rewizji nadzwyczajnej Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego od wyroku
Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Poznaniu z dnia 30
listopada 2000 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Naczelnemu Sądowi Admi-
nistracyjnemu-Ośrodkowi Zamiejscowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e


Decyzją z dnia 18 czerwca 1999 r. Burmistrz Miasta B.W. na podstawie art. 47
w związku z art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i do-
wodach osobistych (jednolity tekst: Dz.U. z 1984 r. Nr 32, poz. 174 ze zm.) oraz § 7
ust. 1 pkt 14 i 15 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 czerwca
1984 r. w sprawie wykonania obowiązku meldunkowego i prowadzenia ewidencji
ludności (Dz.U. Nr 32, poz. 76) i art. 104 KPA stwierdził nieważność czynności pole-
gającej na zameldowaniu na pobyt stały Zenona M. pod adresem C. gmina B.W.,
dokonanej w dniu 29 września 1995 r. W uzasadnieniu tej decyzji podano, że Zenon
M. został wadliwie zameldowany, gdyż potwierdzenie faktu pobytu oraz uprawnienia
do przebywania w lokalu zameldowania zostało dokonane przez Władysława M., na
rzecz którego została ustanowiona dożywotnia służebność mieszkania w budynku
położonym w C., a powinno być dokonane przez właścicieli nieruchomości, to jest
małżonków Jana i Wandę M.

W odwołaniu od powyższej decyzji Zenon M. wskazywał na to, że jego upraw-
nienie do przebywania w mieszkaniu zajmowanym przez jego rodziców wynikało nie
tylko z ich woli, ale także uzyskał zgodę na zameldowanie od Jana M. Samorządowe
Kolegium Odwoławcze w L. decyzją z dnia 2 sierpnia 1999 r. utrzymało w mocy
decyzję Burmistrza Miasta B. W., podzielając jej przesłanki. Samorządowe Kolegium
Odwoławcze, podobnie jak Burmistrz, uznało, że brak potwierdzenia uprawnień Ze-
nona M. do przebywania w lokalu dokonanego przez współwłaścicieli nieruchomości
przesądza o tym, że nie było podstaw do dokonania zameldowania. W skardze do
Naczelnego Sądu Administracyjnego Zenon M. zarzucił wadliwe ustalenie, że Jan M.
nie wyraził zgody na jego zameldowanie oraz powoływał się na to, że zajmuje się
prowadzeniem gospodarstwa domowego swoich rodziców Bronisławy i Władysława
M., potrzebujących jego pomocy, na co wskazuje to, że pobierają oni zasiłki pielę-
gnacyjne.

Wyrokiem z dnia 30 listopada 2000 r. Naczelny Sąd Administracyjny w War-
szawie Ośrodek Zamiejscowy w Poznaniu oddalił skargę Zenona M. W uzasadnieniu
tego wyroku Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że dokonanie materialno-tech-
nicznej czynności zameldowania na pobyt stały przez zarejestrowanie danych doty-
czących osoby i miejsca jej pobytu może nastąpić jedynie ,,na podstawie zgłoszenia",
a więc wniosku osoby wykonującej obowiązek meldunkowy. Nie może to jednak być
jakikolwiek wniosek, lecz tylko taki, który odpowiada prawnym warunkom określonym
w § 7 wyżej powołanego rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28
czerwca 1984 r. Brak wypełnionego i podpisanego przez stronę formularza ,,Zgłosze-
nia pobytu stałego" wyłącza możliwość dokonania zameldowania na pobyt stały w
drodze czynności rejestracyjnej rodzącej skutki prawne. Zgodnie z art. 9 ust. 2
ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych przy zameldowaniu na pobyt
stały lub czasowy trwający ponad dwa miesiące należy przedstawić potwierdzenie
uprawnienia do przebywania w lokalu, w którym ma nastąpić zameldowanie. Po-
twierdzenia uprawnienia może dokonać jedynie właściciel lub zarządca lokalu (po-
mieszczenia). Zdaniem NSA w stanie faktycznym sprawy jedynymi osobami upraw-
nionymi do potwierdzenia uprawnień do przebywania Zenona M. w lokalu byli współ-
właściciele nieruchomości, to jest Jan M. i jego żona. Uprawnień takich nie miał na-
tomiast ojciec skarżącego, Władysław M., na rzecz którego ustanowiono służebność
mieszkania (określoną jako - służebność ,,dożywocia"). Zatem, w ocenie Naczelnego
Sądu Administracyjnego, skoro w formularzu ,,Zgłoszenia pobytu stałego", brak było
potwierdzenia uprawnienia przez właściciela lokalu, to brak było podstaw do zamel-
dowania Zenona M. Wobec tego, że przepisy wyraźnie nakładają obowiązek potwier-
dzenia uprawnień w formularzu zgłoszenia pobytu, to brak jest podstaw do powoły-
wania się na potwierdzenie tych uprawnień złożone w innej formie. W tej sytuacji nie
ma istotnego znaczenia dowód przedłożony przez skarżącego, który nie dotyczy
treści formularza.

Powyższy wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego zaskarżył rewizją nad-
zwyczajną Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, zarzucając mu rażące naruszenie
prawa przez obrazę: art. 301 § 1 KC w związku z art. 51 ustawy z dnia 11 maja 1995
r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.), wobec
przejścia do porządku nad uprawnieniami osoby mającej służebność mieszkania,
skutecznymi erga omnes w zakresie przyjmowania do mieszkania, a więc i potwier-
dzania uprawnień do zamieszkiwania w lokalu stanowiącym przedmiot służebności
mieszkania dla osób określonych w art. 301 § 1 KC; art. 47 ust. 1 ustawy z dnia 10
kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach (jednolity tekst: Dz.U. z 1984 r. Nr
32, poz. 174 ze zm.) w związku z art. 9 ust. 2 i z art. 10 ust. 1 tej ustawy, oraz w
związku z art. 301 § 1 KC przez przyjęcie, że zgodę na zameldowanie osoby po-
trzebnej przy prowadzeniu gospodarstwa domowego w lokalu zajmowanym przez
mającego służebność mieszkania, a więc osoby potrzebnej dla mającego służebność
mieszkania i przebywającej w mieszkaniu objętym tą służebnością, powinien wyrazić
właściciel budynku, a nie mający taką służebność; § 7 ust. 1 pkt 14 i 15 oraz ust. 2
rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 czerwca 1984 r. w sprawie
wykonywania obowiązku meldunkowego i prowadzenia ewidencji ludności (Dz.U. Nr
32, poz. 76 ze zm.), wobec odwołania się przez organy orzekające w sprawie do tre-
ści tych przepisów, które w okolicznościach niniejszej sprawy nie mogły mieć zasto-
sowania ze względu na oczywistą sprzeczność tych przepisów prawa z normą wyż-
szego rzędu, jaką jest art. 301 § 1 KC; art. 9 ust. 2 ustawy o ewidencji ludności i do-
wodach osobistych, wobec dokonania zawężającej wykładni tego przepisu prawa
materialnego, to jest wykładni ograniczającej się do powtórzenia treści powołanych
wyżej przepisów rozporządzenia z dnia 28 czerwca 1984 r.; art. 27 ust. 1 i art. 22 ust.
2 pkt 1 ustawy o NSA wobec oddalenia skargi mimo, iż zaskarżone decyzje obu in-
stancji - w świetle niespornej części materiału dowodowego - w sposób oczywisty
naruszały, skuteczny także wobec właścicieli nieruchomości (art. 301 § 1 KC).
Rewizja nadzwyczajna zawierała wnioski o uchylenie zaskarżonego wyroku
Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz o uchylenie decyzji Samorządowego Ko-
legium Odwoławczego w L. z dnia 2 sierpnia 1999 r. oraz utrzymanej nią w mocy
decyzji Burmistrza Miasta B.W. z dnia 18 czerwca 1999 r.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Ocena rejestracji meldunkowej w trybie art. 47 ust. 1 ustawy o ewidencji lud-
ności i dowodach osobistych oraz § 7 wykonawczego do tej ustawy rozporządzenia
Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 czerwca 1984 r., którą przedstawił Naczelny
Sąd Administracyjny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku nie nasuwa zastrzeżeń;
w szczególności w pełni odpowiada warunkom zastosowania wskazanych przepisów.
Dokonanie zameldowania w trybie rejestracji zgłoszenia jest tak zwaną czynnością
materialno-techniczną, która charakteryzuje się kazuistycznym określeniem wszyst-
kich wymaganych warunków formalnych, których spełnienie ma zapewniać proste,
bo techniczne tylko, wykonanie przez właściwy organ czynności rejestracyjnej. Zu-
pełnie inna jest natomiast struktura realizacji obowiązku meldunkowego, jeżeli zgło-
szone dane budzą wątpliwości. W takim wypadku o dokonaniu zameldowania (lub
wymeldowania) rozstrzyga właściwy organ gminy. Ta struktura zameldowania ma
swą odrębną podstawę prawną w art. 47 ust. 2 ustawy o ewidencji ludności i dowo-
dach osobistych i odpowiada postępowaniu administracyjnemu według Kodeksu po-
stępowania administracyjnego. Postępowanie to kończy rozstrzygnięcie wątpliwości
meldunkowych w drodze decyzji administracyjnej (por. uchwałę składu siedmiu sę-
dziów Sądu Najwyższego z dnia 31 października 1991 r. III AZP 6/91 - OSNC 1992
nr 4, poz. 51).

W kontekście problemu przedstawionego w rewizji nadzwyczajnej wymaga
podkreślenia właśnie istotnie odmienna struktura postępowań meldunkowych okre-
ślonych po pierwsze w art. 47 ust. 1 i po drugie w art. 47 ust. 2 ustawy o ewidencji
ludności i dowodach osobistych. Oba te postępowania zmierzają do realizacji, okre-
ślonych w ustawie (por. zwłaszcza jej art. 4, art. 5, art. 8 i art. 9) warunków zameldo-
wania. Jednakże o ile w strukturze prostego postępowania rejestracyjnego, właściwy
organ, niczego nie rozstrzygając, ogranicza się do sprawdzenia czy formularz zgło-
szenia jest dobrze wypełniony pod względem wymagań formalnych, to zupełnie inne
zadanie ma organ decydujący w sprawie zameldowania w procesie administracyj-
nym. Istotą tego postępowania wyraźnie dostrzegalną w porównaniu z postępowa-
niem rejestracyjnym, jest rozstrzyganie - według reguł ogólnego postępowania admi-
nistracyjnego - o tym czy zachodzą materialnoprawne przesłanki zameldowania. W
procesie administracyjnym nie chodzi o to, czy zgłoszenie odpowiadało wymaganiom
formalnym, ale czy zachodzą materialnoprawne warunki obowiązku meldunkowego.
Ocena zaskarżonego rewizją nadzwyczajną wyroku jest - jak o tym wspomniano na
wstępie - oceną rejestracji meldunkowej, która została dokonana w 1995 r., w świetle
formalnych wymagań rejestracji według ówcześnie obowiązujących przepisów, w tym
art. 9 ust. 2 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych. Jeżeli zgłoszenie
meldunkowe - wbrew wymaganiom określonym w § 7 pkt 15 wymienionego wyżej
rozporządzenia wykonawczego nie zawierało potwierdzenia uprawnienia do
przebywania wnioskodawcy w danym lokalu dokonanego przez właściciela
(zarządcę) budynku - to zgłoszenie takie jako wadliwe formalnie nie spełniało
wymaganych warunków rejestracji. Zasadniczą wadliwością wyroku jest natomiast
ograniczenie jego oceny tylko do wskazanych problemów rejestracyjnych w zupeł-
nym oderwaniu od istoty sprawy. Sprawę w postępowaniu administracyjnym okre-
ślało wyjaśnienie - w trybie art. 47 ust. 2 ustawy - wątpliwości zameldowania doty-
czącej braku przy rejestracji potwierdzenia przez właściciela uprawnienia do przeby-
wania w lokalu dokonanego. W tym postępowaniu, prowadzonym na zasadach pro-
cesu administracyjnego, osoba zameldowana twierdziła, że zameldowanie jest
zgodne z prawem, a w szczególności jest zgodne z uprawnieniem do przebywania w
mieszkaniu zameldowania bo pochodzącym od osób uprawnionych do korzystania z
tego mieszkania i po drugie, że właściciele budynku (ewentualnie jeden ze współwła-
ścicieli łącznych) także godzili się z uprawnieniami wnioskodawcy. Rozstrzygnięcie
tych wątpliwości, to jest czy Zenon M. jest zameldowany zgodnie z uprawnieniem do
przebywania w lokalu zameldowania, należało do istoty procesu administracyjnego
zakończonego ostateczną decyzją Samorządowego Kolegium Odwoławczego w L. z
dnia 2 sierpnia 1999 r. W decyzji tej budząca wątpliwości kwestia została rozstrzy-
gnięta negatywnie dla osoby zameldowanej, jednakże bez wyjaśnienia spornej kwe-
stii uprawnień do przebywania w lokalu - jedynie ze względu na braki formalne czyn-
ności materialno-technicznej zameldowania. Istotę sprawy sądowo-administracyjnej
ze skargi na powyższe rozstrzygnięcie stanowiło zatem rozstrzygnięcie przedmioto-
wej wątpliwości w ramach art. 47 ust. 2 ustawy o ewidencji ludności. Tymczasem Na-
czelny Sąd Administracyjny ograniczając - tak jak Samorządowe Kolegium Odwoław-
cze w L. - rozstrzygnięcie wyłącznie do zbadania formularza zgłoszenia, nie rozpo-
znał istoty sprawy a przyjął pozycję swoistego kontrolera czynności materialno-tech-
nicznej do czego nie był właściwy.

Na tle powyższych rozważań należało się zgodzić z Pierwszym Prezesem
Sądu Najwyższego w tym sensie, że w konsekwencji błędnego założenia i nierozpo-
znania istoty sprawy nastąpiło naruszenie wskazanych w rewizji nadzwyczajnej prze-
pisów, a zwłaszcza art. 47 ust. 1 ustawy, przez oparcie orzeczenia na tym przepisie
zamiast na art. 47 ust. 2 ustawy oraz art. 9 ust. 2 ustawy, przez zupełne oderwanie
ustalenia co do nieprawidłowości zameldowania od rzeczywistego (skutecznego
prawnie) uprawnienia do przebywania w lokalu. Co do zarzutów rewizji nadzwyczaj-
nej dotyczących wskazanych w niej przepisów rozporządzenia Ministra Spraw We-
wnętrznych z dnia 28 czerwca 1984 r., to należało uznać, że wadliwość zaskarżone-
go wyroku także w tym zakresie stanowi konsekwencję opisanego wyżej błędnego
założenia co do rozstrzygnięcia sprawy według przepisów o rejestracji a nie według
przepisów o rozstrzyganiu wątpliwości co do danych zgłoszenia meldunkowego. W
tym kontekście należy zauważyć, że przepisy tego rozporządzenia - stosownie do
upoważnienia określonego dla przedmiotowej materii w art. 51 ust. 1 ustawy o ewi-
dencji ludności i dowodach osobistych - określały sposób zgłoszenia i przyjmowania
danych niezbędnych do zameldowania i wymeldowania. Tymczasem - jak to wyżej
przedstawiono - rozpatrywana sprawa dotyczyła czego innego.

W rewizji nadzwyczajnej przedstawione zostały fakty z materiału sprawy
wskazujące na to, że zameldowanie Zenona M., dokładnie odpowiada ustawowo
określonym przesłankom zameldowania, w szczególności, że zameldowany jest (i był
w dacie zameldowania) uprawniony do przebywania w lokalu zameldowania. Nie
rozpatrując tej kwestii, wobec jej bezzasadnego pominięcia w zaskarżonym wyroku,
należy zauważyć, że według aktualnie obowiązującego stanu prawa, z ustawy o ewi-
dencji ludności i dowodach osobistych, usunięty został wymóg wykazywania przy
zameldowaniu (na pobyt stały lub czasowy trwający ponad 2 miesiące) potwierdzenia
uprawnienia do przebywania w lokalu (pomieszczeniu), w którym ma nastąpić za-
meldowanie. Na skutek bowiem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 maja
2002 r., K 20/01 (Dz.U. Nr 78, poz. 716) z dniem 19 czerwca 2002 r. art. 9 ust. 2
ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych, utracił moc wobec niezgodności
tego przepisu z art. 52 ust. 1 i art. 83 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej.

Z przedstawionych wyżej przyczyn Sąd Najwyższy uznał, że rewizja nadzwy-
czajna miała usprawiedliwione podstawy co uzasadniało rozstrzygnięcie stosownie
do art. 39313 § 1 KPC w związku z art. 10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. (Dz.U. Nr
43, poz. 189).
========================================