Wyrok z dnia 19 lipca 2002 r.
III RN 134/01

Faktura VAT wystawiona przed zawarciem umowy, dla której zastrzeżona
jest forma aktu notarialnego, stanowi podstawę do obniżenia kwoty podatku
należnego o podatek naliczony przy nabyciu nieruchomości. Dotyczy to rów-
nież faktury wystawionej dla stwierdzenia czynności dokonanej w stanie praw-
nym sprzed zmiany ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i
usług oraz o podatku akcyzowym (Dz.U. Nr 11, poz. 50 ze zm.) dokonanej
ustawą z dnia 15 lutego 2002 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług
oraz o podatku akcyzowym, o zmianie ustawy o Policji oraz o zmianie ustawy -
Kodeks wykroczeń (Dz.U. Nr 19, poz. 185) oraz wydania rozporządzenia
Ministra Finansów z dnia 22 marca 2002 r. w sprawie wykonania niektórych
przepisów ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym
(Dz.U. Nr 27, poz. 268).

Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Administracyjnej, Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w dniu 9 lipca 2002 r. sprawy ze skargi G.T.I. Spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością w S. na decyzję Izby Skarbowej w S. - Ośrodka
Zamiejscowego w K. z dnia 27 sierpnia 1999 r. [...] w przedmiocie podatku od towa-
rów i usług, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku
Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodka Zamiejscoweg w Szczecinie z dnia 8
listopada 2000 r. [...]

o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.

U z a s a d n i e n i e

Minister Sprawiedliwości wniósł rewizję nadzwyczajną od wyroku Naczelnego
Sądu Administracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Szczecinie z dnia 8 listopada
2002 roku, wydanego w sprawie ze skargi G.T.I. Spółki z ograniczoną odpowiedzial-
nością w S. na decyzję Izby Skarbowej w S. - Ośrodka Zamiejscowego w K. z dnia
27 sierpnia 1999 roku w przedmiocie podatku od towarów i usług.

Wyrokowi temu zarzucił rażące naruszenie art. 22 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia
11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze
zm.) w związku z art. 19 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od to-
warów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz.U. Nr 11, poz. 50 ze zm.) i wniósł o
uchylenie powyższego wyroku i oddalenie skargi. Zaskarżonym wyrokiem uchylono
decyzje podatkowe organów obu instancji w sprawie określenia wysokości zobowią-
zania podatkowego od towarów i usług za luty 1999 roku, ustalenia dodatkowego
zobowiązania podatkowego oraz odsetek za zwłokę. Naczelny Sąd Administracyjny
podzielił stanowisko organów podatkowych, że faktury, które dokumentują sprzedaż
nieruchomości bez zachowania formy aktu notarialnego nie są podstawą do obniże-
nia podatku należnego o podatek naliczony. G.T.I. Spółka z o.o. jako nabywca nieru-
chomości, otrzymał fakturę z dnia 19 lutego, gdzie określono miesiąc i rok dokonania
sprzedaży - luty 1999 r. i odliczył podatek naliczony w rozliczeniu za ten miesiąc.
Natomiast sprzedaż przedmiotowej nieruchomości w formie aktu notarialnego nastą-
piła w dniu 26 lutego 1999 roku. Sąd podkreślając prawidłowość stanowiska organów
podatkowych co do wykładni przepisów o podatku od towarów i usług, uznał, że
przyjęcie, iż strona skarżąca nie miała prawa do obniżenia podatku należnego w sy-
tuacji, gdy sprzedaż nastąpiła w tym samym miesiącu co uprzednie wystawienie
faktury, a w konsekwencji zastosowanie wobec niej sankcji określonej w art. 27 ust. 6
ustawy, jest przejawem nadmiernego rygoryzmu. Sąd uznał, że w tej konkretnej
sprawie decyzje zapadły z naruszeniem przepisów art. 19 i art. 27 ust. 4, 5, 6 ustawy
o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym.


Sąd Najwyższy zważył co następuje:

Rewizja nadzwyczajna nie zasługuje na uwzględnienie. Rozstrzygnięcie Na-
czelnego Sądu Administracyjnego pozostaje w zgodzie z obowiązującymi przepisami
regulującymi podatek od towarów i usług, przy czym Sąd Najwyższy nie podziela
sposobu wykładni przepisów zaprezentowanego w uzasadnieniu zaskarżonego
orzeczenia. W szczególności nie można uznać za trafne twierdzenia, iż organy po-
datkowe zastosowały prawidłowe przepisy, ale w okolicznościach konkretnej sprawy
są one nadmiernie rygorystyczne.
U podstaw konstrukcji podatku od towarów i usług, jako podatku obrotowego,
leży zasada potrącalności. Zgodnie z nią, gdy zostanie dokonana czynność, z którą
ustawa wiąże obowiązek podatkowy, podatek zapłacony przez sprzedawcę może
zostać odliczony przez kupującego od podatku należnego. Dzięki temu pobór VAT
nie wywołuje lawinowego wzrostu cen.
Ustalenie zarówno kwot podatku należnego, jak i naliczonego oparte jest na
fakturach wystawionych przez podatnika lub przez niego otrzymanych. Instytucja
faktury, jako szczególnego rodzaju sformalizowanego dokumentu, mająca podsta-
wowe znaczenie dla realizacji celu ustawy o podatku od towarów i usług została
skonstruowana na potrzeby tej ustawy. Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 8
stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym podatnicy
są obowiązani wystawiać fakturę stwierdzającą sprzedaż towarów, jej datę, sprzedaż
jednostkową bez podatku, wartość sprzedaży, kwotę podatku, kwotę należności oraz
dane dotyczące podatnika i nabywcy. Z przepisu tego należy wysnuć wniosek, że
istnieje obowiązek ewidencjonowania czynności podlegających opodatkowaniu za
pomocą faktur spełniających wymogi formalne przewidziane w tym przepisie; nato-
miast norma prawna wyrażona w tym przepisie nie stoi na przeszkodzie wystawieniu
faktury z wykazanym podatkiem, która dokumentuje sprzedaż objętą obowiązkiem
podatkowym przed przekształceniem tego obowiązku w zobowiązanie podatkowe, co
w przypadku podatku od towarów i usług następuje z tzw. momentem powstania
obowiązku podatkowego. Pogląd ten wyrażony w uchwale składu siedmiu sędziów
Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 kwietnia 2002 roku, FPS 2/02, po-
dzielił Sąd Najwyższy.
Zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku
akcyzowym, podatnik ma prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę po-
datku naliczonego przy nabyciu towarów i usług, ust. 2 tego artykułu określa, iż
kwotę podatku naliczonego stanowi suma kwot podatku określonych w fakturach
stwierdzających nabycie towarów i usług. Zdaniem Sądu Najwyższego niewłaściwa
jest interpretacja, zgodnie z którą zwrot: ,,w fakturach stwierdzających nabycie towa-
rów i usług" oznacza, iż fakturę stanowiącą podstawę odliczenia można wystawić
dopiero po dokonaniu czynności podlegającej opodatkowaniu. W przepisie tym
mowa jest o ,,podatku" naliczonym, którego kwota zostaje wskazana w fakturze.
Zgodnie z art. 6 ustawy obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania towaru lub
wykonania usługi, a w sytuacji gdy sprzedaż winna być potwierdzona fakturą, nie
później niż w terminie siedmiu dni od dnia wydania towaru. Zatem przepis art. 19 ust.
2 odnosi się do oceny stanu faktycznego, jaki zaistniał najwcześniej po powstaniu
zobowiązania podatkowego, a więc w chwili, gdy faktura wystawiona nawet przed
dokonaniem czynności, już dokumentuje tę czynność. Podkreślić należy, że data wy-
stawienia faktury nie ma znaczenia dla możliwości obniżenia kwoty podatku należ-
nego, natomiast doniosła jest data wykonania opodatkowanej czynności albo otrzy-
mania faktury potwierdzającej dokonanie przedpłaty podlegającej opodatkowaniu
(art. 19 ust. 3 pkt 1 w związku z art. 19 ust. 3a). Prawo do obniżenia podatku należ-
nego nie powstaje nigdy przed powstaniem obowiązku podatkowego. Zatem stan
faktyczny określony w dyspozycji normy art. 19 ust. 3 wskazującej na sposób obli-
czania kwoty podatku naliczonego, doniosły dla ustalenia kwoty, o jaką może być
obniżony podatek należny, może zaistnieć dopiero wówczas, gdy zostanie skonkre-
tyzowane zobowiązanie podatkowe, a zatem po wykonaniu umowy, czyli najwcze-
śniej w dniu, w którym faktura wystawiona nawet przed dokonaniem czynności,
stwierdza już nabycie towaru. Przy tym z punktu widzenia systemu podatku od towa-
rów i usług dla opodatkowania czynności, jak i dla obniżenia kwoty podatku należ-
nego nie ma znaczenia, czy dla dokonania czynności przepisy prawa cywilnego
przewidują formę szczególną, kontroli podlega jedynie fakt skutecznego dokonania
sprzedaży nieruchomości, której to dotyczy faktura.
Prawodawca w § 42 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 21 grudnia
1995 r. sprawie wykonania przepisów ustawy o podatku od towarów i usług oraz o
podatku akcyzowym (Dz.U. Nr 154, poz. 797 ze zm.), przewidział możliwość wysta-
wiania faktur dokumentujących czynności opodatkowane podatkiem przed powsta-
niem obowiązku podatkowego, przy czym w sytuacjach określonych w tym przepisie
wskazał, że faktura nie może być wcześniej wystawiona niż 30 dni przed powstaniem
obowiązku podatkowego. Przepisy wskazanego rozporządzenia, w szczególności §
54 ust. 4, mający podstawowe znaczenie dla realizacji zasady potrącalności, po-
twierdzają, że formalnoprawną podstawą do obniżenia podatku należnego, może być
tylko faktura, która stwierdza czynności dokonane w rzeczywistości. Jak przyjmuje
się w literaturze przedmiotu, celem tego unormowania jest eliminowanie przypadków,
w których wystawiona faktura potwierdzałaby fikcyjny zakup towarów, a co za tym
idzie fikcyjny podatek, co z kolei mogłoby dać możliwość zwrotu różnicy podatku lub
zwrotu podatku należnego.
Sąd Najwyższy uznał, że błędna jest wykładnia § 54 ust. 4 pkt 5 lit. a rozpo-
rządzenia w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i
usług oraz o podatku akcyzowym przedstawiona przez organy podatkowe i potwier-
dzona w zaskarżonym orzeczeniu, iż faktura wystawiona przed dokonaniem czynno-
ści, dla ważności której wymagana jest forma aktu notarialnego, nie stanowi podsta-
wy do obniżenia podatku należnego. Żaden przepis ustawy o podatku od towarów i
usług oraz o podatku akcyzowym nie wskazuje, iż początkiem terminu, od którego
można wystawić fakturę, jest dzień dokonania czynności; takiego nakazu nie można
wywodzić również z przepisów rozporządzenia, które zostało wydane na podstawie
delegacji zawartej w art. 23 ustawy. Przy tym Sąd Najwyższy podzielił pogląd wyra-
żony przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 15 maja 1997 roku, I
SA/Lu 1231/95, że rozszerzenie wymogów dotyczących faktury w przepisach rozpo-
rządzenia, o ile dotyczy innych wymogów niż określone w art. 32 ust. 1 ustawy, ma
na celu usprawnienie kontroli faktur, nie stanowi natomiast wprowadzenia nowych
materialnoprawnych wymogów dotyczących faktur. Ponadto należy wskazać, że
zgodnie z art. 217 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej nakładanie podatków, innych
danin publicznych, określania podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek po-
datkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów
zwolnionych od podatku następuje w drodze ustawy, dlatego też nie można w decyzji
pozbawić podmiotu prawa do odliczenia podatku naliczonego, uznając, że zachodzą
negatywne przesłanki do zmniejszenia podatku należnego określone li tylko w prze-
pisach rozporządzenia.

Zdaniem Sądu Najwyższego w sytuacji gdy, z jednej strony, zasadą jest po-
wszechność opodatkowania, a z drugiej - skorelowany z nią system obniżania po-
datku należnego o kwotę podatku naliczonego, stanowisko organów podatkowych,
że podatnik traci uprawnienie do zmniejszenia swego podatku, w sytuacji gdy doku-
ment ewidencjonujący czynność został wystawiony przed dokonaniem czynności
opodatkowanej, lecz w obrębie tego samego, miesięcznego okresu rozliczeniowego,
wskazuje na nadmierny i nieuzasadniony fiskalizm.

Sąd Najwyższy zwraca przy tym uwagę, że zgodnie z art. 7b ustawy o podat-
ku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym, w brzmieniu nadanym z dniem 26
marca 2002 roku przez ustawę z dnia 15 lutego 2002 roku o zmianie ustawy o podat-
ku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym, o zmianie ustawy o Policji oraz o
zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń (Dz.U. Nr 19, poz. 185) w przypadku sprzedaży
lokali i budynków, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania całości lub
części zapłaty, nie później jednak niż 30 dnia od dnia wydania. Dodatkowo należy
przytoczyć § 40 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 marca 2002 r.
w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług
oraz o podatku akcyzowym (Dz.U. Nr 27, poz. 268), iż w przypadku sprzedaży mają-
cej za przedmiot lokal lub budynek, fakturę wystawia się nie później niż z chwilą po-
wstania obowiązku podatkowego, przy czym nie może ona być wystawiona wcze-
śniej niż 30 dnia przed powstaniem obowiązku podatkowego. Tak też w obowiązują-
cym w chwili orzekania przez Sąd Najwyższy stanie prawnym ustawodawca wprost
przewidział możliwość wystawienia faktury przed zawarciem umowy w formie aktu
notarialnego. Uwzględniając, że instytucje sprzedaży oraz podatku od towarów i
usług nie uległy zasadniczym zmianom, należy przyjąć, że w braku regulacji ograni-
czającej taką możliwość, dopuszczalne było wystawienie faktury przed dokonaniem
czynności również w chwili dokonania przedmiotowej sprzedaży.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy nie dopatrując się w rozstrzygnięciu za-
skarżonego wyroku rażącego naruszenia prawa orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 393 12 KPC w związku z art. 10 ustawy z dnia 1 marca 1996 roku o zmianie Ko-
deksu postępowania cywilnego ... (Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.).
========================================