Wyrok z dnia 29 sierpnia 2001 r.
III RN 132/00

Funkcjonariusz Milicji Obywatelskiej, który na mocy rozkazu został skie-
rowany do służby w specjalnej grupie operacyjnej utworzonej w celu walki z
oddziałami Ukraińskiej Powstańczej Armii i podlegał dowództwu Wojska Pols-
kiego, nie traci uprawnień kombatanckich na podstawie art. 1 ust. 2 pkt 6
ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach
będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (jednolity tekst:
Dz.U. z 1997 r. Nr 142, poz. 950 ze zm.).


Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera
(sprawozdawca), Andrzej Kijowski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 29 sierpnia 2001 r. sprawy ze skargi
Władysława K. na decyzję Kierownika Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Repre-
sjonowanych w W. w przedmiocie pozbawienia uprawnień kombatanckich, na skutek
rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Naczelnego Sądu Ad-
ministracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Rzeszowie z dnia 3 grudnia 1999 r. [...]

o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.

U z a s a d n i e n i e

Kierownik Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych decyzją
z dnia 12 marca 1998 r., wydaną na podstawie art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 24
stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji
wojennych i okresu powojennego (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 142, poz. 950 ze
zm.), pozbawił Władysława K. przyznanych mu w dniu 3 października 1978 r. przez
Zarząd Wojewódzki ZBOWiD w W. uprawnień kombatanckich z tytułu walk o utrwa-
lanie władzy ludowej w okresie od 13 lutego 1945 r. do 31 grudnia 1947 r.
W uzasadnieniu tej decyzji Kierownik Urzędu do spraw Kombatantów i Osób
Represjonowanych stwierdził, że Władysław K. był zatrudniony w Milicji Obywatel-
skiej od 13 lutego 1945 r. do 31 marca 1956 r., początkowo w KPMO w K., następnie
w KWMO w R. i w tym okresie uczestniczył w walkach z ,,bandami i zbrojnym pod-
ziemiem oraz oddziałami UPA". Zdaniem Kierownika Urzędu Milicja Obywatelska nie
była zmilitaryzowaną służbą państwową, a zatem jakiekolwiek zadania wykonywane
podczas zatrudnienia w Milicji Obywatelskiej, bez względu na zajmowane stanowi-
sko, nie mogą być uznane za działalność kombatancką w rozumieniu art. 1 ust. 2 pkt
6 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach.
Po ponownym rozpatrzeniu sprawy Kierownik Urzędu do spraw Kombatantów
i Osób Represjonowanych decyzją z dnia 2 czerwca 1998 r. utrzymał w mocy powyż-
szą decyzję przyjmując, że Władysław K. uzyskał uprawnienia kombatanckie wyłącz-
nie z tytułu udziału w walkach o utrwalanie władzy ludowej oraz że Milicja Obywatel-
ska nie była zmilitaryzowaną służbą państwową.
Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy w Rzeszowie wyrokiem
z dnia 3 grudnia 1999 r. [...] uchylił zaskarżoną przez Władysława K. decyzję z dnia 2
czerwca 1998 r. Sąd przyjął, że zachodziła potrzeba bliższego wyjaśnienia uczest-
nictwa skarżącego jako funkcjonariusza Milicji Obywatelskiej w walkach z oddziałami
Ukraińskiej Powstańczej Armii, gdyż mogło to stanowić podstawę do przyznania mu
uprawnień kombatanckich z innego tytułu, w szczególności z art. 1 ust. 2 pkt 6
ustawy z dnia z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach. Zgodnie z jego treścią za
działalność kombatancką uznaje się uczestniczenie w walkach w jednostkach Wojs-
ka Polskiego oraz zmilitaryzowanych służbach państwowych z oddziałami Ukraiń-
skiej Powstańczej Armii oraz grupami Wehrwolfu, a do takich zmilitaryzowanych
służb państwowych należała - zdaniem Sądu - Milicja Obywatelska. Tymczasem
Kierownik Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych nie zaliczył
Milicji Obywatelskiej do zmilitaryzowanych służb państwowych. W ocenie Sądu jest
to pogląd odosobniony i mijający się z dotychczasowym orzecznictwem Naczelnego
Sądu Administracyjnego, które Milicję Obywatelską utożsamiało ze zmilitaryzowaną
formacją służb państwowych (np. niepublikowany wyrok Naczelnego Sądu Admini-
stracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Łodzi z dnia 28 kwietnia 1995 r., SA/Ł
1855/94, oraz wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 29 maja 1995 r ., V
SA 1034/93, OSP 1995 nr 12, poz. 245). Zaliczenie zatem Milicji Obywatelskiej do
kręgu organizacji i jednostek stanowiących zmilitaryzowane służby państwowe na-
kłada na organ administracji obowiązek ustalenia w oparciu o zaoferowane przez
skarżącego dowody i dowody dopuszczone z urzędu, czy rzeczywiście uczestniczył
on jako funkcjonariusz Milicji Obywatelskiej w walkach z oddziałami Ukraińskiej Po-
wstańczej Armii, a jeśli tak, to w jakim charakterze.
Minister Sprawiedliwości w rewizji nadzwyczajnej od powyższego wyroku za-
rzucił rażące naruszenie art. 22 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 11 maja 1995
r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.), art. 1 ust. 2
pkt 6 oraz art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz
niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego
(tekst jednolity: Dz.U. z 1997 r., Nr 142, poz. 950 ze zm.) i wniósł o uchylenie zaskar-
żonego wyroku i oddalenie skargi.
W uzasadnieniu powyższych zarzutów Minister Sprawiedliwości przytoczył ar-
gumentację prawną zawartą w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14
października 1999 r., III RN 93/99 (OSNAPiUS 2000 nr 15, poz. 572). Sąd Najwyższy
stwierdził między innymi, że ,,mylące w szczególności wydaje się założenie, ażeby w
pewnych atrybutach "militarności", takich jak uzbrojenie i hierarchiczna struktura,
upatrywać zasadniczych elementów definiujących. Przy takim rozumieniu omawiane-
go przepisu do zakresu działalności kombatanckiej należałaby między innymi służba
w organach bezpieczeństwa publicznego, którą przecież w ustawie traktuje się w
sposób zasadniczo odmienny (por. przepisy art. 21 ust. 2 pkt 1 i art. 25 ust. 2 pkt 1
lit. a.)." Ponadto Sąd Najwyższy stwierdził, że w art. 1 ust. 2 pkt 6 ustawy nie chodzi
o wszystkie uzbrojone (milicyjne - od łacińskiego słowa militus) służby państwowe,
ale o takie, które choć w swej zwykłej działalności nie miały charakteru wojskowego -
to zostały w określonej sytuacji "zmilitaryzowane" i w ten sposób podporządkowane
zadaniom i strukturze wojskowości. Właśnie ten element przejścia w stan zmilitary-
zowania wydaje się decydujący, a ma on podstawę w znaczeniu pojęcia "zmilitary-
zowane". Militaryzacja w okresie, o którym mowa w ustawie, miała ściśle określone
podstawy prawne. Wynikały one np. z ustawy z dnia 30 marca 1939 r. o komunikacji
w służbie ochrony Państwa (Dz.U. RP Nr 29, poz. 195), na podstawie której PKWN
wydał w dniu 4 listopada 1944 r. dekret o militaryzacji Polskich Kolei Państwowych
(Dz.U. Nr 11, poz. 55). Po zakończeniu działań wojennych wyczerpały się przesłanki
militaryzacji PKP i stan ten został zmieniony ustawą z dnia 1 lipca 1949 r. o zniesie-
niu militaryzacji Polskich Kolei Państwowych (Dz.U. Nr 42, poz. 305). Żadne inne
służby państwowe nie zostały w tym okresie zmilitaryzowane. Milicja Obywatelska
nie została poddana jakiemuś instytucjonalnemu zmilitaryzowaniu. Została ona utwo-
rzona dekretem PKWN z dnia 7 października 1944 r. (Dz.U. RP Nr 7, poz. 33) jako
,,prawnopubliczna formacja służby Bezpieczeństwa Publicznego", podlegająca kie-
rownikowi tego resortu, z zadaniami dotyczącymi ochrony bezpieczeństwa i porząd-
ku publicznego, bezpieczeństwa obywateli i ich mienia oraz mienia społecznego. W
ocenie Ministra Sprawiedliwości, Milicja Obywatelska miała charakter służby porząd-
kowej nie podporządkowanej Ministrowi Obrony Narodowej. Charakteryzowała ją
dyspozycyjność, posiadanie w bieżącej dyspozycji broni palnej, jednakże nie są to
czynniki, które pozwalałyby zaliczyć ją do zmilitaryzowanych służb państwowych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rewizja nadzwyczajna jest nieuzasadniona. Trafny jest pogląd wnoszącego
rewizję nadzwyczajną Ministra Sprawiedliwości, że Milicja Obywatelska nie była zmi-
litaryzowaną służbą państwową w rozumieniu przepisów art. 1 ust. 2 pkt 6 i art. 2 pkt
2 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będą-
cych ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (jednolity tekst: Dz.U. z 1997
r. Nr 142, poz. 950 ze zm.). Pogląd ten utrwalił się w orzecznictwie Sądu Najwyższe-
go (por. wyrok z dnia 14 października 1999 r., III RN 93/99, OSNAPiUS 2000 nr 15,
poz. 572; wyrok z dnia 9 lutego 2001 r., III RN 59/00, OSNAPiUS 2001 nr 17 -
wkładka) i Naczelnego Sądu Administracyjnego (uchwała składu siedmiu sędziów
Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 czerwca 2000 r., OPS 5/00 - ONSA
2001 nr 1, poz. 3). Odmienny pogląd w tej kwestii, wyrażony w uzasadnieniu zaskar-
żonego wyroku, nie może być zaaprobowany w kontekście przytoczonych orzeczeń.
Nie oznacza to jednak, że rozstrzygnięcie Naczelnego Sądu Administracyjnego nie
odpowiada prawu.
W rozpoznawanej sprawie jest niesporne, że Władysław K. był zatrudniony w
Milicji Obywatelskiej od 13 lutego 1945 r. do 31 marca 1956 r., początkowo w Ko-
mendzie Powiatowej MO w K., następnie w Komendzie Wojewódzkiej MO w R. i w
tym okresie uczestniczył w walkach z ,,bandami i zbrojnym podziemiem oraz oddzia-
łami UPA". Nie oznacza to jednak, że nie ma potrzeby bliższego wyjaśnienia uczest-
nictwa skarżącego jako funkcjonariusza Milicji Obywatelskiej w walkach z oddziałami
Ukraińskiej Powstańczej Armii. Skarżący bowiem konsekwentnie twierdzi, iż w wal-
kach tych brał udział jako członek specjalnej grupy operacyjnej składającej się z
funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej i żołnierzy Wojska Polskiego. W tej sytuacji
prawna kwalifikacja Milicji Obywatelskiej jako niezmilitaryzowanej służby państwowej
nie przesądza o prawnym charakterze formacji, w jakiej skarżący działał ani też o
prawnym charakterze jego udziału w walkach z oddziałami Ukraińskiej Powstańczej
Armii. Nie ulega bowiem wątpliwości, że funkcjonariusz Milicji Obywatelskiej, który
został wcielony do specjalnej grupy operacyjnej powołanej w celu prowadzenia dzia-
łań ,,wojennych" przeciwko oddziałom UPA i w tym zakresie nie podlegał rozkazom
swojego przełożonego służbowego, lecz rozkazom oficera Wojska Polskiego, nie brał
udziału w tych walkach w wykonywaniu swoich obowiązków funkcjonariusza Milicji
Obywatelskiej. Jednak kwestie związane z uczestnictwem skarżącego w ramach
specjalnej grupy operacyjnej nie zostały wyjaśnione w postępowaniu administracyj-
nym, co trafnie zauważył Sąd w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. W szczególno-
ści nie wyjaśniono, jakim aktem skarżący został powołany do tej grupy, czyim podle-
gał rozkazom, co stanowiło przedmiot jego działania. Zagadnienia te nie były przed-
miotem postępowania administracyjnego, bowiem przyjęcie tezy o braku zmilitaryzo-
wanego charakteru MO, w sytuacji gdy skarżący był jednocześnie milicjantem, elimi-
nowało, według błędnego poglądu organu administracji publicznej, potrzebę dokład-
niejszego badania okoliczności faktycznych sprawy co do zwalczania oddziałów
Ukraińskiej Powstańczej Armii. Tymczasem jeśli przyjąć, że teza o braku zmilitary-
zowanego charakteru Milicji Obywatelskiej nie dotyczy działalności specjalnych, wy-
dzielonych i współdziałających z wojskiem grup operacyjnych, składających się rów-
nież z funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej, to ustalenie charakteru wydzielonej
grupy operacyjnej i uczestnictwa w niej skarżącego wymaga przeprowadzenia dodat-
kowych ustaleń w zakresie stanu faktycznego sprawy, co trafnie podkreślił Sąd w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Funkcjonariusz Milicji Obywatelskiej, który na
mocy rozkazów został skierowany do służby w specjalnej grupie operacyjnej utwo-
rzonej w celu walki z oddziałami Ukraińskiej Powstańczej Armii i podlegał w tej walce
dowództwu Wojska Polskiego, nie traci uprawnień kombatanckich ze względu na
treść art. 1 ust. 2 pkt 6 ustawy o kombatantach.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================