Wyrok z dnia 11 marca 1999 r.
III RN 127/98

W sprawie zastosowania przymusu rozbiórkowego na podstawie art. 37
ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 24 października 1974 r. - Prawo budowlane (Dz.U. Nr
38, poz. 229 ze zm.) z powodu niedopuszczalnego pogorszenia warunków by-
towych dla otoczenia istotne jest wyjaśnienie czy takie pogorszenie nie wynika
z samowolnego działania pokrzywdzonego.


Przewodniczący: SSN Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Andrzej Wasilewski, Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Włodzimierza
Skoniecznego, po rozpoznaniu w dniu 11 marca 1999 r. sprawy ze skargi Janiny Z.,
Bożeny G., Jerzego B. i Anny B. na decyzję Głównego Inspektora Nadzoru Budow-
lanego z dnia 18 czerwca 1997 r. [...] w przedmiocie przymusowej rozbiórki części
ścian i stropu oraz przywrócenia do stanu pierwotnego konstrukcji dachu budynku,
na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Naczelnego
Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 6 stycznia 1998 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Naczelnemu Sądowi Admi-
nistracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e


Wyrokiem z dnia 6 stycznia 1998 r., od którego Minister Sprawiedliwości
wniósł rozpatrywaną rewizję nadzwyczajną, Naczelny Sąd Administracyjny uchylił nie
tylko zaskarżoną w skardze Janiny Z., Bożeny G., Jerzego B. i Anny B. decyzję
Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego z dnia 18 czerwca 1997 r. i poprzedza-
jącą ją decyzję Wojewody K. z dnia 14 marca 1997 r. wydaną w trybie art. 151 § 1
KPA po przeprowadzeniu postępowania co do przyczyn wznowienia oraz co do rozs-
trzygnięcia istoty sprawy, ale także uchylił z urzędu postanowienie Wojewody K. z
dnia 31 sierpnia 1996 r. o wznowieniu postępowania wydane w trybie art. 149 § 1
KPA.

Z uzasadnienia tego wyroku wynika, że Naczelny Sąd Administracyjny w isto-
cie uznał, że zbędne jest rozważanie zarzutów skargi przeciwko podstawom zaskar-
żonej decyzji Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego, skoro stosownie do art.
29 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr
74, poz. 368 ze zm.) można było zbadać i uchylić wadliwe - zdaniem Sądu - posta-
nowienie o wznowieniu postępowania. Z kolei stwierdzenie wadliwości wznowienia
postępowania odbierało podstawę postępowaniu zakończonemu zaskarżoną decy-
zją.

Koncentrując uwagę na postanowieniu Wojewody K. z dnia 31 sierpnia 1996 r.
o wznowieniu postępowania w sprawie zakończonej poprzednio ostateczną decyzją
Wojewody K. z dnia 27 stycznia 1994 r. nakazującą Grzegorzowi i Marii S. rozbiórkę
nowo wybudowanych części ścian i stropu oraz przywrócenie do stanu pierwotnego
konstrukcji dachu budynku, Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że ta ostatecz-
na decyzja została objęta oceną prawną wyrażoną w wyroku Naczelnego Sądu Ad-
ministracyjnego z dnia 9 marca 1995 r. [...] oddalającym skargę Grzegorza i Marii S.
W świetle tej oceny powoływane teraz nowe dowody i okoliczności faktyczne nie są
istotne w rozumieniu podstawy wznowienia postępowania z art. 145 § 1 pkt 5 KPA,
gdyż nie mogły w niczym zaważyć na rozstrzygnięciu sprawy.

Minister Sprawiedliwości w rewizji nadzwyczajnej oprócz zarzutu dotyczącego
uchybień przepisom postępowania (art. 48 ustawy o Naczelnym Sądzie Administra-
cyjnym oraz art. 44 KPA) zarzucił rażące naruszenie art. 30 ustawy o NSA w związku
z art. 145 § 1 pkt 5 KPA przez błędne ustalenie zakresu związania oceną prawną
zawartą w wyroku z dnia 9 marca 1995 r. i w konsekwencji bezpodstawne rozstrzyg-
nięcie według art. 22 ust. 1 ustawy o NSA. W tym zakresie stanowisko Ministra
Sprawiedliwości jest następujące:

W niniejszej sprawie niewątpliwe jest, że po wyroku Naczelnego Sądu Admi-
nistracyjnego Ośrodka Zamiejscowego w Katowicach z dnia 9 marca 1995 r. [...] zos-
tało stwierdzone w sposób niebudzący wątpliwości, że samowoli budowlanej dopuś-
cili się nie tylko objęci nakazem rozbiórki Maria i Grzegorz S. ale także osoby dys-
ponujące sąsiednim budynkiem nr 18 przy ul. S. w R. Samowolnie bowiem dokonano
modernizacji tego budynku, wybijając dodatkowe okno w ścianie szczytowo-granicz-
nej z budynkiem nr 16 położonym przy tej samej ulicy. Wybicie przedmiotowego okna
poprzedzone było także samowolnym zabudowaniem istniejącej loggii, która doświet-
lała pomieszczenie kuchni należącej do Tadeusza B. Powyższe ustalenia potwier-
dzone zostały opiniami budowlanymi i technicznymi sporządzonymi, zarówno na
wniosek Marii i Krzysztofa S., współwłaścicieli budynku nr 16, jak i na wniosek Sądu
Rejonowego w Rybniku [...]. W opinii biegłych, powstanie tego okna niezgodne jest z
obowiązującymi przepisami w zakresie warunków technicznych jakim powinny odpo-
wiadać budynki (rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska i Gospodarki Tereno-
wej z dnia 3 lipca 1980 r. Dz.U. Nr 17, poz. 62), ale także stwarza zagrożenie poża-
rowe. Wymieniony stan faktyczny nie był znany organom, które wydały decyzję
ostateczną będącą przedmiotem kontroli Naczelnego Sądu Administracyjnego-
Ośrodka Zamiejscowego w Katowicach z dnia 9 marca 1995 r. Także ten Sąd w uza-
sadnieniu swojego wyroku jedynie stwierdził, że kwestia zgodności z przepisami za-
budowania okien budynku nr 18 ,,w tym postępowaniu jest absolutnie otwarta i nie-
rozstrzygnięta". Nie może zatem Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie, bada-
jący legalność decyzji wydanych w innym postępowaniu twierdzić, że kwestia tych
okien została już rozstrzygnięta w poprzednim wyroku NSA. Należy bowiem jeszcze
raz stwierdzić, opierając się na materiale dowodowym sprawy, że dopiero w trakcie
nowego postępowania wznowionego powołanym postanowieniem Wojewody K. bez-
spornie ustalono, że budynki nr 16 i 18 przy ul. S. w R. stanowiły odrębne nierucho-
mości i miały oddzielnych właścicieli, przy czym budynek nr 18 został wcześniej sa-
mowolnie przebudowany, co stwarza zagrożenie pożarowe. Trzeba także pamiętać,
że to organ administracji nakazał właścicielowi budynku nr 16 wyłączyć go z eksploa-
tacji i przeprowadzić jego remont celem zlikwidowania istniejącego zagrożenia bez-
pieczeństwa życia i mienia. Do kwestii tej organ wznawiający postępowanie nie usto-
sunkował się, a Sąd orzekający pominął ją w swoim wyroku. Powyższe ustalenia
faktyczne uzasadniały zatem dopuszczalność wznowienia postępowania na podsta-
wie art. 145 § 1 pkt 5 KPA. Twierdzenie przeciwne, poparte wywodami zawartymi w
kwestionowanym wyroku rażąco narusza powołane na wstępie przepisy, a także
konstytucyjną zasadę równości wobec prawa i ochrony własności bezpodstawnie
bowiem uprzywilejowuje właścicieli budynku nr 18 przy ul. S. w R.


Sąd Najwyższy uznał, że rewizja nadzwyczajna ma usprawiedliwioną podsta-
wę z następujących powodów.

Wyrażona w powołanym wyroku NSA z dnia 9 marca 1995 r. ocena prawna
dotyczy zastosowania art. 37 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 24 października 1974 r.
Prawo budowlane (Dz.U. Nr 38, poz. 229 ze zm.) do konkretnego stanu faktycznego
sprawy. Właśnie ten aspekt tej oceny jest tu bardzo istotny, gdyż Sąd rozpoznający
wówczas skargę Grzegorza i Marii S. stwierdził, że wobec samowolnie wykonanych
robót budowlanych i ich konsekwencji w zakresie pogorszenia warunków użytkowych
posiadaczy budynku sąsiedniego, organy administracyjne mogły zastosować sankcję
z art. 37 ust. 1 pkt 2 Prawa budowlanego. Ocena ta wynikała na tle konkretnego
stanu faktycznego sprawy, nie miała natomiast charakteru interpretacji powołanego
przepisu prawa materialnego, a zwłaszcza nie ma w niej uogólnionej wykładni tej
przesłanki przymusowej rozbiórki części obiektu budowlanego, która dotyczy stwier-
dzenia niedopuszczalnego pogorszenia warunków zdrowotnych lub użytkowych dla
otoczenia. Oceniając legalność decyzji rozbiórkowej Sąd nie wypowiedział się w
szczególności za taką tezą, że powyższa przesłanka zachodzi, gdy następuje pogor-
szenie warunków dla otoczenia niezależnie od wpływu owego ,,otoczenia" na wytwo-
rzony stan rzeczy. Tymczasem zasadnie akcentuje się w rewizji nadzwyczajnej, że
przymusu rozbiórkowego nie uzasadnia samo pogorszenie się warunków zdrowot-
nych lub użytkowych dla otoczenia ale ma być ono kwalifikowane cechą niedopusz-
czalności. Wyrażenie ustawowe ,,niedopuszczalne pogorszenie" należy do kategorii
zwrotów ogólnych (niedookreślonych), których konkretyzacja wymaga oceny wielu
elementów dotyczących naruszyciela, przedmiotu naruszenia (intensywności owego
pogorszenia warunków zdrowotnych lub użytkowych dla otoczenia), a także po-
krzywdzonego naruszeniem otoczenia.

Naczelny Sąd Administracyjny w zaskarżonym rewizją nadzwyczajną wyroku
przyjął, że ocena prawna Sądu w sprawie poprzedniej [...] jest jakby oceną pełną,
uzasadniającą zastosowanie art. 37 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo budowlane z 1974 r.
niezależnie od nowych okoliczności faktycznych i dowodów, które odnosiłyby się do
udziału osób pokrzywdzonych, choćby pośredniego w tym pogorszeniu ich warun-
ków. Ta właśnie generalna ocena budzi zastrzeżenia, gdyż nie odpowiada bardzo
skonkretyzowanej do stanu faktycznego (także w sensie zespołu ujawnionych oko-
liczności) wypowiedzi zawartej w wyroku z dnia 9 marca 1995 r. Należy zwrócić
uwagę na to, że wypowiedzi, z których NSA w niniejszej sprawie wyprowadził tak
kategoryczne wnioski nie odnoszą się bezpośrednio do przesłanki ,,niedopuszczal-
nego pogorszenia" lecz do aktu samowoli budowlanej. Sąd wówczas ustosunkowy-
wał się do: ,,argumentów skarżących, że nie naruszyli prawa budowlanego bowiem
okna 3 kondygnacji budynku nr 18 i okno kuchni Tadeusza B. zostały zabudowane
niezgodnie z przepisami". Tych argumentów w zakresie oceny wybudowania przed-
miotowej części obiektu budowlanego Sąd nie podzielił, stwierdzając, że: ,,Nawet
gdyby przyjąć, że okna w budynku nr 18 zostały zabudowane niezgodnie z przepi-
sami (a w tym postępowaniu jest to kwestia absolutnie otwarta i nierozstrzygnięta), to
nie mogłoby to uprawniać skarżących do postępowania sprzecznego z prawem".

Z powyższego wynika, jak to słusznie podniósł Minister Sprawiedliwości, że
NSA badał wówczas legalność decyzji na tle konkretnego materiału sprawy i miał na
uwadze między innymi brak podstaw do sformułowania zarzutów pod adresem użyt-
kowników budynku nr 18. W związku z tym, nie można uważać tak jak przyjął to NSA
w zaskarżonym wyroku, że ocena w sprawie [...] ma charakter definitywny, ogarnia-
jący wszystkie możliwe sytuacje działania użytkowników budynku nr 18 niezgodnie z
przepisami, zwłaszcza że mogą to być działania różnie kwalifikowane tak co do stop-
nia naruszenia przepisów jak i (a może przede wszystkim) znaczenia z punktu wi-
dzenia relacji pomiędzy użytkownikami sąsiadujących ze sobą budynków. Zasadni-
cze zastrzeżenia do tak kategorycznej oceny zaskarżonego wyroku na podstawie art.
30 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym wynikają stąd, że Naczelny Sąd
Administracyjny wyprowadził je w istocie bez rozważenia sprawy, która została mu
poddana kontroli, to jest bez ustosunkowania się do materiałów i ustaleń decyzji
Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego z dnia 18 czerwca 1997 r. Tymczasem
w decyzji tej wskazano na konkretne nowe okoliczności faktyczne i dowody, z których
- według Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego - ma wynikać w sposób nie
budzący wątpliwości, że obie nieruchomości znajdujące się na posesji przy ul. S. nr
16 i nr 18 nie były własnością jednej osoby i nie stanowiły jednej całości jak twierdziła
strona reprezentująca interesy użytkowników tej ostatniej posesji. Ma to - według tej
decyzji - szczególne znaczenie przy ocenie samowoli wybudowania okna na posesji
przy ul. S. nr 18. Sporne okno wykonano samowolnie niezgodnie z wcześniej jak i
obecnie obowiązującymi przepisami prawa budowlanego. W konsekwencji - stwier-
dził organ rozstrzygający rozpatrywaną sprawę - ta samowola dotycząca przebudowy
budynku przy ul. S. nr 18 ograniczyła Marii i Grzegorzowi S. sposób dysponowania
swoją własnością, ponieważ nie istniała żadna formalna przyczyna wydania odmowy
stosownego pozwolenia na rozbudowę ich obiektu w obecnej formie. Nie może za-
tem właściciel, któremu pogorszono warunki użytkowe, domagać się ograniczenia w
uprawnieniach właściciela sąsiedniej działki, skoro sam stworzył fakty dokonane nie-
zgodnie z prawem. Istotne jest wreszcie podkreślenie przez Głównego Inspektora
Nadzoru Budowlanego, że z powyższych ocen nie wynika, ażeby samowolna rozbu-
dowa pozostawała bez jakichkolwiek sankcji. W uzasadnieniu zaskarżonej decyzji
wskazuje się, że w odniesieniu do samowoli Marii i Grzegorza S., będą miały zasto-
sowanie procedury określone w art. 40 i 42 ustawy Prawo budowlane z 1974 r.

W kontekście analizy przedstawionych okoliczności Sąd Najwyższy podzielił
zarzuty rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości w zakresie dotyczącym bez-
podstawnego, z naruszeniem art. 30 ustawy o NSA w związku z art. 29 tej ustawy i
art. 145 § pkt 5 KPA, uchylenia postanowienia Wojewody K. z dnia 31 sierpnia 1996
r. o wznowieniu postępowania. NSA wadliwie, wbrew temu postanowieniu uznał, że
objęte nim nowe okoliczności faktyczne i nowe dowody nie były istotne dla sprawy.
Tymczasem o takiej istotności, to jest o znaczeniu dla rozstrzygnięcia sprawy świad-
czą, między innymi, sprzeczne ze sobą rozstrzygnięcia organów administracyjnych w
decyzjach poddanych kontroli Sądu Administracyjnego w rozpatrywanej skardze, któ-
rych jednakże NSA nie rozpatrzył. Trzeba przy tym zauważyć, że zaskarżona decyzja
- stosownie do art. 149 § 2 KPA - została wydana w postępowaniu, którym objęte
były także przyczyny wznowienia.

Z powyższych przyczyn, wobec usprawiedliwionej podstawy rewizji nadzwy-
czajnej i jej wniosku, Sąd Najwyższy orzekł stosownie do art. 39313 § 1 KPC w
związku z art. 10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania
cywilnego... (Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.).
========================================