Wyrok z dnia 13 stycznia 2000 r.
III RN 116/99

Za "osobę przeciwko której prowadzone jest postępowanie przygoto-
wawcze" w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o
paszportach (Dz.U. z 1991 r. Nr 2, poz. 5 ze zm.) w związku z jej art. 10 ust. 1 nie
może zostać uznana osoba, której nie ogłoszono postanowienia o przedsta-
wieniu zarzutów i dlatego jej paszport nie może zostać unieważniony na pods-
tawie tych przepisów.


Przewodniczący: SSN Andrzej Wróbel, Sędziowie SN: Walerian Sanetra
(sprawozdawca), Andrzej Wasilewski.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Waldemara
Grudzieckiego, po rozpoznaniu w dniu 13 stycznia 2000 r. sprawy ze skargi Proku-
ratora Wojewódzkiego w P. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji
w W. z dnia 15 czerwca 1998 r. [...] w przedmiocie unieważnienia paszportu Jerzego
D. na skutek rewizji nadzwyczajnej Prokuratora Generalnego RP [...] od wyroku Na-
czelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 4 lutego 1999 r. [...]

o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.

U z a s a d n i e n i e


Prokurator Generalny wniósł rewizję nadzwyczajną od wyroku Naczelnego
Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 4 lutego 1999 r. [...] w sprawie ze
skargi Prokuratora Wojewódzkiego w P. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i
Administracji z dnia 15 czerwca 1998 r. [...]. Wyrokowi temu zarzucił rażące naru-
szenie art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administra-
cyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) w związku z art. 10 ust. 1 i art. 6 ust. 1 pkt 3
ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o paszportach (Dz.U. z 1991 r. Nr 2, poz. 5).

Na podstawie doniesienia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w P., Prokuratu-
ra Rejonowa w J. wszczęła dochodzenie w sprawie niealimentowania córki przez
Jerzego D. W wyniku czynności procesowych w dniu 20 lutego 1998 r. wydano pos-
tanowienie o przedstawieniu Jerzemu D. zarzutu popełnienia przestępstwa z art. 186
§ 1 d. KK. Nie zostało jednak podejrzanemu ogłoszone, albowiem od dłuższego
czasu przebywał on za granicą. Prokurator zawiesił prowadzone przeciwko niemu
dochodzenie, a do Wojewody W. wystąpił z wnioskiem o unieważnienie paszportu w
oparciu o przepis art. 10 ust. 1 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 3 ustawy o paszportach.
Wojewoda W. decyzją z dnia 30 kwietnia 1998 r. [...] odmówił unieważnienia pasz-
portu [...] Jerzego D. W jej uzasadnieniu wskazał między innymi, że Jerzy D. nie jest
osobą podejrzaną, ,,a więc taką, wobec której wydano postanowienie o przedstawie-
niu zarzutów zgodnie z art. 61 § 1 i art. 269 d. KK" i powołał się przy tym na wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 kwietnia 1996 r. [...]). Minister Spraw
Wewnętrznych i Administracji, po rozpatrzeniu odwołania Prokuratora Rejonowego w
J. od tej decyzji, decyzją z dnia 15 marca 1998 r. [...] utrzymał ją w mocy. Skargę na
tę decyzję wniósł Prokurator Wojewódzki w P., a Naczelny Sąd Administracyjny w
Warszawie oddalił ją wyrokiem z dnia 4 lutego 1999 r. W uzasadnieniu wyroku NSA
wskazał, że przepisy Kodeksu postępowania karnego z 1969 r. odróżniają osobę
podejrzaną o popełnienie przestępstwa od podejrzanego. Regułą jest, że osoba po-
dejrzana o popełnienie przestępstwa staje się podejrzanym z chwilą wydania posta-
nowienia o przedstawieniu zarzutów. W pojęciu ,,wydania postanowienia o przedsta-
wieniu zarzutów" mieści się nie tylko jego sporządzenie, lecz także obowiązek nie-
zwłocznego ogłoszenia (art. 269 § 1 KPK). Wobec tego, że w sprawie będącej
przedmiotem rozpoznania osobie podejrzanej nie ogłoszono sporządzonego posta-
nowienia o przedstawieniu zarzutów, rację mają organy paszportowe, iż postępowa-
nie karne nie toczy się przeciwko osobie w rozumieniu powołanych wyżej przepisów
ustawy o paszportach i dlatego też brak było podstaw do unieważnienia paszportu.

W ocenie Prokuratora Generalnego, wyrok zapadł z rażącym naruszeniem
wskazanych w rewizji nadzwyczajnej przepisów prawa. W jej uzasadnieniu wywodzi
on, że zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o paszportach, je-
żeli wobec osoby, która posiada paszport, zachodzą okoliczności określone w art. 6
ust. 1, organ paszportowy wydaje decyzję o unieważnieniu paszportu. Art. 6 ust. 1
pkt 3 przewiduje, że wydania paszportu w kraju odmawia się na wniosek organu
prowadzącego przeciw osobie ubiegającej się o paszport postępowanie przygoto-
wawcze lub wykonawcze w sprawie karnej o przestępstwo ścigane z oskarżenia pub-
licznego albo w sprawie karnej skarbowej. Istota sporu sprowadza się do określenia
kogo należy uznać za ,,osobę przeciwko której prowadzone jest postępowanie przy-
gotowawcze".

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji jako organ drugiej instancji, za-
miast rozpatrywać sprawę w całokształcie okoliczności faktycznych i prawnych, zajął
się oceną interpretacji orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25
kwietnia 1996 r. [...], w którym wypowiedziano tezę, że ,,osobą przeciwko której pro-
wadzone jest postępowanie przygotowawcze w sprawie karnej o przestępstwo ści-
gane z urzędu w rozumieniu art. 10 ust. 1 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 3 ustawy z
dnia 29 listopada 1990 r. o paszportach (Dz.U. z 1991 r. Nr 2, poz. 5) jest osoba po-
dejrzana, to znaczy taka, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu za-
rzutów (art. 61 § 1 i art. 269 d. Kodeksu postępowania karnego), zaś w sprawach
podlegających rozpoznaniu w trybie uproszczonym, gdzie nie jest wymagane wyda-
nie takiego postanowienia, osoba która przesłuchana została co do treści stawianych
jej zarzutów (art. 422 Kodeksu postępowania karnego)". Traktując to orzeczenie jak
przepis prawa, Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji wyprowadził wniosek,
że spójnik ,,i" łączący oba wymienione przepisy prawne wyraźnie wskazuje na ko-
nieczność łącznego spełnienia przesłanek ujętych w tych artykułach. Tymczasem
orzeczenie to ma charakter jednostkowy i wiąże tylko w danej sprawie. Z jego treści
nie można wyprowadzać wniosków normatywnych. Wniosek ten należy zresztą
uznać za błędny. Przepis art. 61 d. KPK jednoznacznie stanowi, że za podejrzanego
uważa się osobę, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów.
Przepis ten nie określa żadnych innych wymogów. Natomiast art. 269 d. KPK odnosi
się do przebiegu postępowania przygotowawczego i nie definiuje osoby podejrzanej
lec nakazuje organowi prowadzącemu postępowanie przygotowawcze, po zebraniu
niezbędnych dowodów, wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów ogłosze-
nie go podejrzanemu oraz przesłuchania go. W odpowiedzi na skargę Minister Spraw
Wewnętrznych i Administracji stwierdził, że Jerzy D. nie został zapoznany z posta-
wionymi zarzutami i nie wie o toczącym się postępowaniu przygotowawczym w
sprawie karnej. Według Prokuratora Generalnego, nie jest to istotne dla postępowa-
nia administracyjnego. ,,Okoliczność taką przewidują przepisy Kodeksu postępowa-
nia karnego, które w takiej sytuacji pozwalają na wydanie postanowienia o tymcza-
sowym aresztowaniu i wydaniu listu gończego". Czynności te mogą być podjęte tylko
w stosunku do podejrzanego, czyli wobec osoby, której wydano postanowienie o
przedstawieniu zarzutów. Nie jest istotne czy podejrzany posiada świadomość wy-
danych przeciwko niemu postanowień.

Naczelny Sąd Administracyjny nie podzielił poglądów zawartych w skardze
prokuratora, z których wynika utożsamianie pojęć ,,wydanie postanowienia o przeds-
tawieniu zarzutów" z czynnością techniczną sporządzenia takiego postanowienia.
Ponieważ w rozpoznawanej sprawie - zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego
- osobie podejrzanej nie przedstawiono zarzutów, rację mają organy paszportowe, iż
postępowanie karne nie toczy się przeciwko osobie w rozumieniu przepisów ustawy
paszportowej. Według Prokuratora Generalnego nie jest trafny pogląd, że skoro oso-
bie podejrzanej nie ogłoszono sporządzonego postanowienia o przedstawieniu za-
rzutów, to brak jest podstaw do traktowania takiej osoby jako podejrzanej i tym sa-
mym brak podstaw do unieważnienia paszportu. Pogląd ten jest zaprzeczeniem lite-
ralnego brzmienia art. 61 § 1 d. KPK. Za podejrzanego - uważa się osobę, co do
której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów. W stosunku do takiej osoby
można wydać list gończy i zastosować tymczasowe aresztowanie (art. 237 d.
KPK).Dopuszczalne jest również zbieranie danych osobopoznawczych dotyczących
tej osoby. ,,Stosownie do art. 261 pkt 4 KPK dane osobopoznawcze zbiera się dopie-
ro o podejrzanym, za takiego zaś według art. 61 KPK może być uznana osoba, w
stosunku do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów" (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 30 sierpnia 1974 r., I CR 384/74, OSP 1977 nr 10, poz. 161).
Nie jest uzasadniony pogląd, że za podejrzanego należy uznać tylko osobę wobec
której ogłoszono postanowienie o przedstawieniu zarzutów. Wymóg ten jest spełnio-
ny z chwilą wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów. Również obecny Ko-
deks postępowania karnego w art. 71 § 1 za podejrzanego uważa osobę ,,co do któ-
rej wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów". Wydanie postanowienia o
przedstawieniu zarzutu jest wyraźnym ukierunkowaniem postępowania przeciwko
określonej osobie. Orzecznictwo Sądu Najwyższego rozszerzająco interpretuje
wszczęcie postępowania karnego przeciwko określonej osobie, uznając, że korzysta
ona ze statusu podejrzanego jeszcze przed wydaniem postanowienia o przedstawie-
niu zarzutów, jeśli określona czynność organu ścigania skierowana jest wyraźnie na
ściganie danej osoby z powodu określonego przestępstwa (wyrok Sądu Najwyższe-
go z dnia 24 marca 1970, V KRN 52/70, OSNKW 1970/7-8/77).


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Rewizja nadzwyczajna nie ma usprawiedliwionych podstaw i skutkiem tego nie
mogła zostać uwzględniona. Istota problemu sprowadza się do tego jak należy inter-
pretować występujący w art. 6 ust. 1 pkt 3 ustawy o paszportach zwrot ,,prowadzenie
przeciwko osobie postępowania przygotowawczego". Zwrot ten odbiega od sformu-
łowań występujących w (dawnym, a także obecnie obowiązującym) Kodeksie postę-
powania karnego, choć jednocześnie jest oczywiste, że nie może być on wykładany
w oderwaniu od regulacji karnej, gdyż w istocie do tej procedury odsyła. W zakresie
w jakim budzi on wątpliwości kierować należy się głównie tymi założeniami i wartoś-
ciami, które leżą u podstaw prawa paszportowego, a nie procesowego prawa karne-
go, gdyż decyzji o wydaniu paszportu lub o jego unieważnieniu nie można traktować
jako środka zapobiegawczego prawa karnego. W konsekwencji też pojawiające się
wątpliwości interpretacyjne powinny być wyjaśnione przy uwzględnieniu konstytucyj-
nej zasady, że każdy może swobodnie opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
(art. 52 ust. 2 Konstytucji RP). Wolność ta może wprawdzie podlegać ograniczeniom
określonym w ustawie (art. 52 ust. 3 Konstytucji), ale wynika stąd, że ograniczenia te
- jako wyjątki od konstytucyjnej reguły - nie mogą być wykładane w sposób rozsze-
rzający.

W rewizji nadzwyczajnej kładzie się akcent na tym, że w myśl art. 61 § 1 d.
KPK za podejrzanego uważa się osobę, co do której wydano postanowienie o
przedstawieniu zarzutów. W art. 6 ust. 1 pkt 3 ustawy o paszportach nie przewiduje
się jednak odmowy wydania paszportu (i odpowiednio - z mocy jej art. 10 ust. 1 -
jego unieważnienia) w odniesieniu do osoby, która uważana jest za podejrzanego.
Przepis art. 61 ust. 1 pkt 3 ustawy o paszportach czynności tego typu nie łączy z
osobą, która z mocy definicji art. 61 § 1 d. KPK ma ,,status podejrzanego", lecz decy-
zje te mogą być podjęte jedynie wobec osoby przeciw której prowadzone jest ,,postę-
powanie przygotowawcze". W myśl zaś art. 6 ust. 1 pkt 3 ustawy o paszportach (w
związku jej z art. 10 ust. 1) unieważnia się paszport osoby, przeciwko której prowa-
dzone jest postępowanie przygotowawcze, a nie osoby , która uważana jest za po-
dejrzanego. ,,Status podejrzanego", a toczenie się ("przebieg") postępowania przy-
gotowawczego przeciw danej osobie, to samo. To, że dana osoba ma taki ,,status"
wynika z art. 61 § 1 d. KPK, natomiast to czy toczy się przeciwko niej postępowanie
przygotowawcze (i od kiedy), wynika z art. 269 d. KPK. Status podejrzanego (,,strony"
w pojęciu KPK) uzyskuje się z mocy art. 61 d. KPK, ale nie jest to równoznaczne że
status osoby przeciwko której toczy się postępowanie przygotowawcze w rozumieniu
działu VII d. KPK. W myśl art. 255 d. KPK postępowanie przygotowawcze wszczyna
się, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że popełniono przestępstwo
(,,postępowanie przygotowawcze"), natomiast postępowanie przygotowawcze prze-
ciwko danej osobie określone zostało w art. 269 d. KPK, a to oznacza, że o tym kiedy
ono zostaje wszczęte rozstrzyga regulacja w nim zawarta (a nie w art. 61 § 1 d.
KPK). Wprawdzie nie mówi się w nim wprost, że postępowanie przygotowawcze
,,wszczyna się" przeciwko danej osobie z chwilą sporządzenia postanowienia o
przedstawieniu zarzutów i ogłoszeniu ich podejrzanemu (oraz jego przesłuchania),
ale z analizy tego przepisu wynika, iż o wszczęciu postępowania przygotowawczego
- i odpowiednio o tym, że toczy się ono przeciwko danej osobie - można mówić do-
piero po spełnieniu się warunków (dokonaniu czynności) przewidzianych w tym prze-
pisie. W konsekwencji, o prowadzeniu postępowania przygotowawczego przeciwko
danej osobie można mówić tylko pod warunkiem ogłoszenia jej zarzutów (sporzą-
dzenie postanowienia o ich przedstawieniu nie jest wystarczające), gdyż to od kiedy i
w jaki sposób postępowanie to się toczy unormowane zostało w rozdziale noszącym
tytuł ,,przebieg postępowania przygotowawczego" (art. 269 d. KPK i następne), a nie
w art. 61 § 1 d. KPK, gdyż przepis ten jedynie określa ,,podejrzanego" (ściśle biorąc
,,osobę uważaną za podejrzanego"), a nie zawiera definicji ,,postępowania przygoto-
wawczego".

W rewizji nadzwyczajnej stwierdza się, że w literaturze przedmiotu podkreśla
się, iż sprawca uzyskuje status podejrzanego z momentem wydania postanowienia o
przedstawieniu zarzutów (art. 269 d. KPK), sugerując w ten sposób, że wynika z niej,
iż błędny jest pogląd, że za podejrzanego na gruncie art. 260 d. KPK należy uznać
tylko osobę, wobec której ogłoszono postanowienie o przedstawieniu zarzutów. ,,W
doktrynie spornym zagadnieniem jest, czy samo sporządzenie postanowienia o
przedstawieniu zarzutów jest jego wydaniem, czy oprócz tego konieczne jest jego
ogłoszenie podejrzanemu. Jedni uważają, że postawienie zarzutów jest równoznacz-
ne ze sporządzeniem tego postanowienia. Inni stoją na stanowisku, że o przedsta-
wieniu zarzutów można mówić dopiero po ogłoszeniu postanowienia, w którym są
one sformułowane" (J. Bratoszewski, L. Gardocki, Z. Gostyński, S. Przyjemski, K.
Stefański, S. Zabłocki: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, I. II, Warszawa
1998, s. 74). W komentarzu tym stwierdzono równocześnie, że zasadnie Sąd Naj-
wyższy w wyroku z dnia 6 lutego 1962 r., IV K 961/60, OSN 1962 nr V, poz. 77 stanął
na stanowisku, że przez przedstawienie zarzutów należy rozumieć sporządzenie
przez prowadzącego śledztwo postanowienia o przedstawieniu zarzutów i ogłoszenie
tego postanowienia podejrzanemu. Przyjmuje się w nim, że przepisy Kodeksu postę-
powania karnego przemawiają za poglądem, iż wydanie postanowienia oznacza za-
razem jego uzewnętrznienie, a zatem nie można utożsamiać jego sporządzenia z
wydaniem. Stanowisko to dotyczy wprawdzie bezpośrednio przepisów obecnie obo-
wiązującego Kodeksu postępowania karnego (art. 71 § 1, art. 319), ale odnieść je
należy także do poprzednich unormowań (art. 61 § 1, art. 269 § 1 d. KPK). Przeds-
tawiony pogląd przyjęty został także w Komentarzu P. Hofmańskiego, E. Sadzik i K.
Zgryska (Kodeks postępowania karnego. Komentarz I. II, Warszawa 1999, s. 85 i
nast.), w którym uważa się, że z chwilą przedstawienia zarzutów pojawia się w pro-
cesie podejrzany jako strona procesowa, przy czym przedstawienie zarzutów jest
czynnością procesową o wieloelementarnej strukturze, na którą między innymi
składa się niezwłoczne ogłoszenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów. W
ocenie składu orzekającego w niniejszej sprawie pogląd ten jest bardziej uzasadnio-
ny niż stanowisko przeciwne. Niezależnie jednakże od tego należy stwierdzić, że
istota niniejszej sprawy nie polega wprost na wyjaśnieniu pojęcia ,,podejrzanego" w
rozumieniu procedury karnej, czy też określeniu ,,wydanie postanowienia o przedsta-
wieniu zarzutów", lecz na uzasadnieniu, co należy rozumieć pod pojęciem ,,osoby
przeciwko której prowadzone jest postępowanie przygotowawcze" w rozumieniu art.
6 ust. 1 pkt 3 ustawy o paszportach (w związku z jej art. 10 ust. 1). W ocenie Sądu
Najwyższego, ideologii i założeniom prawa paszportowego, tak jak jest i powinno być
ono pojmowane w demokratycznym państwie prawa, bardziej odpowiada ten sposób
rozumienia ,,postępowania przygotowawczego" ,,wydania postanowienia", ,,sporzą-
dzenia postanowienia", czy też ,,przedstawienia zarzutów", który przyjęty został we
wskazanych wyżej komentarzach niż stanowisko przeciwne. To zaś prowadzi do
konkluzji, że za ,,osobę przeciwko której prowadzone jest postępowanie przygoto-
wawcze" w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 3 ustawy o paszportach w związku z jej art. 10
ust. 1) nie może być uznana osoba, której nie ogłoszono postanowienia o przedsta-
wieniu zarzutów. Tym samym paszport takiej osoby nie może zostać unieważniony
na podstawie tych przepisów.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================