Wyrok z dnia 7 czerwca 2001 r.
III RN 110/00

Właściwe organy państwa, podejmując decyzję w sprawie przyznania
statusu uchodźcy, niezależnie od dokonania ustaleń dotyczących ogólnej sy-
tuacji w kraju pochodzenia wnioskodawcy, obowiązane są wyjaśnić jedynie
wskazane okoliczności dotyczące zagrożenia jego osoby (art. 56 ust. 2 Konsty-
tucji RP w związku z art. 10 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 29 marca 1963 r. o cudzo-
ziemcach, jednolity tekst: Dz.U. z 1992 r. Nr 7, poz. 30 ze zm. i sprostowaniem:
Dz.U. Nr 25, poz. 112 oraz art. 1A pkt 2 Konwencji dotyczącej uchodźców, spo-
rządzonej w Genewie dnia 28 lipca 1951 r., Dz.U. z 1991 r. Nr 119, poz. 515, w
brzmieniu ustalonym art. 1 ust. 2 Protokółu dotyczącego statusu uchodźców,
sporządzonego w Nowym Jorku w dniu 31 grudnia 1967 r., Dz.U. z 1991 r. Nr
119, poz. 517).


Przewodniczący SSN Andrzej Wasilewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kwaśniewski, Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 czerwca 2001 r. sprawy ze skargi
Mohameda A.M. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26
lutego 1999 roku [...] w przedmiocie odmowy nadania statusu uchodżcy, na skutek
rewizji nadzwyczajnej Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego [...] od wyroku
Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 5 listopada 1999 r. [...]

o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.

U z a s a d n i e n i e


Minister Spraw Wewnętrznych decyzją z dnia 4 sierpnia 1997 r. odmówił Mo-
hamedowi A.M. nadania statusu uchodźcy, podając w uzasadnieniu tego rozstrzy-
gnięcia, że panująca w Somalii skomplikowana sytuacja polityczna oraz trudne wa-
runki społeczno - ekonomiczne nie są okolicznościami istotnymi z punktu widzenia
definicji ,,uchodźcy" zawartej w Konwencji dotyczącej uchodźców, sporządzonej w
Genewie dnia 28 lipca 1951 r. (Dz.U. z 1991 r. Nr 119, poz. 515 - powoływanej nadal
jako: Konwencja dotycząca statusu uchodźców). W wyniku wniosku Mohameda A.M.
o ponowne rozpoznanie jego sprawy, Minister Spraw Wewnętrznych, uwzględniając
negatywną opinię wyrażoną w postanowieniu Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 4
lutego 1999 r., decyzją z dnia 26 lutego 1999 r. utrzymał w mocy swą poprzednią
negatywną decyzję w sprawie, podnosząc w uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia w
szczególności, że aktualnie w Somalii nie dochodzi już do poważniejszych konfliktów
zbrojnych, na normalizację sytuacji wskazuje również prowadzona tam przez
UNHCR akcja repatriacyjna. W tej sytuacji należy przyjąć, że ubiegający się o status
uchodźcy nie będzie już narażony na prześladowania z powodu swojej rasy, naro-
dowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań
politycznych po powrocie do kraju swego pochodzenia. W skardze do Naczelnego
Sądu Administracyjnego na powyższą decyzję Mohamed A.M. zarzucił, że została
ona wydana z naruszeniem art. 7 KPA, bowiem została ona oparta na ustaleniach
dotyczących ogólnej sytuacji w zakresie przestrzegania praw człowieka w Somalii,
natomiast przy jej podjęciu zaniechano wyjaśnienia okoliczności dotyczących indywi-
dualnej sytuacji skarżącego.

Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 5 listopada 1999
r. [...] oddalił skargę Mohameda A.M. na powyższą decyzję Ministra Spraw We-
wnętrznych z dnia 26 lutego 1999 r. W uzasadnieniu tego wyroku Naczelny Sąd Ad-
ministracyjny stwierdził, że: po pierwsze - w toku postępowania ustalono, iż skarżący
opuścił kraj pochodzenia w następstwie wojny domowej w Somalii, gdzie nie prowa-
dził działalności politycznej lub społecznej, a jego problemy wynikały wyłącznie z sy-
tuacji wewnętrznej tego kraju. Dlatego nie jest uzasadniony zarzut skargi, że rozpa-
trzenie sprawy nastąpiło z naruszeniem zasady indywidualnego rozpoznania wniosku
osoby ubiegającej się o status uchodźcy; po drugie - ustalenia zaskarżonej decyzji
nie naruszają zasady swobodnej oceny dowodów (art. 80 KPA), jeśli zważyć, że
uchodźcą jest osoba, która uzasadni obawy przed prześladowaniem z powodu swo-
jej rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z
powodu przekonań politycznych i przebywa poza granicami państwa, którego jest
obywatelem oraz nie może lub nie chce z racji tych obaw korzystać z ochrony tego
państwa. Ponadto: ,,W paragrafie 65 podręcznika Biura Wysokiego Komisarza do
Spraw Uchodźców ONZ 'Zasady i tryb ustalania statusu uchodźcy' (Genewa, styczeń
1992 r.) akcentuje się, że prześladowanie zazwyczaj związane jest z działaniem
władz danego kraju z tym, że jeśli przez miejscową ludność popełniane są poważne
czyny dyskryminacyjne lub akty wrogości, mogą one być uważane za prześladowa-
nie, o ile są świadomie tolerowane przez władze lub jeśli władze odmawiają bądź nie
są w stanie zapewnić skutecznej ochrony". Z kolei, w wyniku postępowania wyja-
śniającego w rozpoznawanej sprawie ustalono, że ,,w następstwie wybuchu walk
plemiennych w Somalii przestały istnieć jakiekolwiek struktury władzy państwowej.
Państwo zostało podzielone pomiędzy poszczególne plemiona. Nie można zatem
mówić o odpowiedzialności państwa za powstałe zagrożenie dla członków poszcze-
gólnych grup etnicznych lub społeczności lokalnych, gdyż de facto państwo przestało
istnieć". Tymczasem w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego przyjmuje
się, że: ,,Konwencja Genewska, aczkolwiek nie wyłącza całkowicie, ale zasadniczo
nie przyznaje ochrony przed ogólnymi konsekwencjami wojny domowej lub we-
wnętrznymi konfliktami zbrojnymi (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia
5 lutego 1999 r., V SA 1274/97) i że prześladowanie, jako przesłanka nadania statu-
su uchodźcy, winno być związane z działaniami lub biernością (akceptacją) władz
państwowych (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 29 stycznia 1999 r.,
1499/98)".
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego pismem z dnia 3 lipca 2000 r. [...]
wniósł rewizję nadzwyczajną od powyższego wyroku Naczelnego Sądu Administra-
cyjnego w Warszawie z dnia 5 listopada 1999 r. [...], zarzucając rażące naruszenie
art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym
(Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) w związku z art. 10 ust. 3 i ust. 4 ustawy z dnia 29
marca 1963 r. o cudzoziemcach (jednolity tekst: Dz.U. z 1992 r. Nr 7, poz. 30 ze
sprostowaniem: Dz.U. Nr 25, poz. 112) oraz art. 56 ust. 2 Konstytucji RP i w konse-
kwencji, na podstawie art. 57 ust. 2 ustawy o NSA, wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie
do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej podniesiono w
szczególności, że:
Po pierwsze - ,,podstawową czynnością w przypadku badania, czy ubiegający
się o status uchodźcy wypełnia przesłanki definicji uchodźcy z Konwencji Genewskiej
z dnia 28 lipca 1951 r. (Dz.U. z 1991 r. Nr 119, poz. 515), jest zbadanie jego sprawy
pod kątem indywidualnego zagrożenia z powodów enumeratywnie wymienionych w
definicji uchodźcy (zawartej w konwencji), tzn. obawa prześladowania z powodu
rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub poglą-
dów politycznych". Tymczasem z ustaleń dokonanych w toku postępowania wynika,
że skarżący, który pochodzi z plemienia D. i do 1995 r. zamieszkiwał w M., uciekł z
kraju ojczystego z obawy przed prześladowaniami grożącymi ze strony plemienia H. i
A., bowiem ofiarami represji byli członkowie jego najbliższej rodziny. Od 1991 r. So-
malia stała się terenem wojny domowej, pozbawionym jakiejkolwiek władzy ustawo-
dawczej, wykonawczej i sądowniczej. Aktualna sytuacja w Somalii, po zakończeniu
najbardziej intensywnych walk plemiennych prowadzonych w latach 1992 - 1995, w
świetle ustaleń dokonanych przez Ministra Spraw Wewnętrznych w toku postępowa-
nia, nie daje podstawy do stwierdzenia, czy sytuacja w tym kraju jest ustabilizowana i
powrót skarżącego ,,nie wiąże się nadal z zagrożeniem istniejącym w chwili opusz-
czenia Somalii", tym bardziej jeżeli zważyć, że ,,nawet organ administracyjny w od-
powiedzi na skargę z dnia 2 sierpnia 1999 r. podaje, że w Somalii 'w chwili obecnej
nie dochodzi do poważniejszych konfliktów zbrojnych' i 'sytuacja w M. nie jest do
końca stabilna'. Wobec tego, uznać należy, że w świetle zgromadzonego materiału
sprawy, nie było zasadne twierdzenie, że sytuacja w kraju skarżącego nie budzi
obaw przed prześladowaniem".

Po drugie - Naczelny Sąd Administracyjny w zaskarżonym wyroku ,,błędnie
przyjął wykładnię definicji uchodźcy zawartą w art. 1 A ust. 2 Konwencji Genewskiej z
1951 r., uzależniającą ochronę międzynarodową jaką gwarantuje konwencja, od
możliwości znalezienia podmiotu, któremu można by było przypisać prawnomiędzy-
narodową odpowiedzialność za prześladowania. Sąd wadliwie, na potwierdzenie do-
konanej przez siebie wykładni, powołał punkt 65 cytowanego poradnika Urzędu Wy-
sokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców (UNHOR), przyj-
mując, że warunkiem przyznania statusu uchodźcy jest wadliwe działanie władz pań-
stwowych, a warunek ten nie występuje w wypadku rozpadu struktur państwa, co
miało miejsce w Somalii". Taka interpretacja Konwencji dotyczącej statusu uchodź-
ców jest - w opinii rewizji nadzwyczajnej - niezgodna z jej celami oraz z treścią art. 56
ust. 2 Konstytucji RP, a także z trafną wykładnią tej Konwencji, która przyjęta została
w innych wyrokach Naczelnego Sądu Administracyjnego, w szczególności w wyroku
z dnia 26 listopada 1999 r. (V SA 409/99) oraz w wyroku z dnia 4 kwietnia 2000 r. (V
SA 2068/99).


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Rewizja nadzwyczajna nie jest zasadna. Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach zaskarżenia rewizją nadzwyczajną oraz jej podstaw (art. 39311 § 1 KPC w
związku z art. 10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania
cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i
Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego,
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw -
Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.), przy czym jest związany ustaleniami faktycznymi sta-
nowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 39311 § 2 KPC).
Podniesiony w rozpoznawanej sprawie w rewizji nadzwyczajnej zarzut rażą-
cego naruszenia art. 56 ust. 2 Konstytucji RP w związku z art. 10 ust. 3 i ust. 4
ustawy o cudzoziemcach oraz art. 1 A pkt 2 Konwencji dotyczącej statusu uchodź-
ców (w brzmieniu ustalonym art. 1 ust. 2 Protokółu dotyczącego statusu uchodźców
sporządzonego w Nowym Jorku w dniu 31 grudnia 1967 r. - Dz.U. z 1991 r. Nr 119,
poz. 517) okazał się niezasadny, ponieważ:
Po pierwsze - w uzasadnieniu wniosku o przyznanie statusu uchodźcy skarżą-
cy powoływał się na to, iż wyjechał z Somalii w czasie, gdy toczyła się tam wojna
domowa i trwały walki plemienne, w wyniku których zatrzymany został jego ojciec i
zabita matka, a on wraz z rodzeństwem zmuszony był się ukrywać w obawie o swoje
bezpieczeństwo. Dlatego, jak trafnie podkreślił Naczelny Sąd Administracyjny w uza-
sadnieniu zaskarżonego wyroku, dla oceny zgodności z prawem zaskarżonej decyzji
Ministra Spraw Wewnętrznych, pierwszoplanowe znaczenie miało ustalenie tego, jak
aktualnie kształtuje się sytuacja wewnętrzna w Somalii. Mając to na uwadze, zgodnie
z obowiązującymi przepisami prawa (art. 10 ust. 1, ust. 3 i ust. 4 ustawy o cudzo-
ziemcach), w tym także po uprzednim zasięgnięciu opinii Ministra Spraw Zagranicz-
nych, wyrażonej w jego postanowieniu z dnia 4 lutego 1999 r., w stosunku do którego
skarżący nie skorzystał z przysługującego mu zażalenia (art. 106 § 5 KPA), w wyniku
postępowania zmierzającego do wydania zaskarżonej decyzji z dnia 26 lutego 1999
r., Minister Spraw Wewnętrznych ustalił, że aktualnie sytuacja wewnętrzna w Somalii
uległa zasadniczej zmianie. W szczególności, w wyniku interwencji sił zbrojnych Or-
ganizacji Narodów Zjednoczonych i wojsk amerykańskich, która trwała do 1995 r.,
ustały walki plemienne. Z kolei, w wyniku kolejnych spotkań - w 1996 r. w Nairobi
(Kenia) oraz w maju 1997 r. w Sanie (Jemen), a następnie także w Kairze (Egipt) -
somalijscy politycy z M., gdzie mieszkał uprzednio skarżący, i z całej Somalii osią-
gnęli porozumienie pokojowe. Następnie, w dniu 4 sierpnia 1998 r. przedstawiciele
pozostających dotychczas w konflikcie ugrupowań z całej Somalii spotkali się w
kwaterze A. (tzw. V.S.) w celu zorganizowania nowej administracji w M. i w całej So-
malii i podjęli konkretne działania policyjne mające na celu ograniczenie napadów na
terenie M. i okolic. W konsekwencji, Urząd Wysokiego Komisarza Narodów Zjedno-
czonych do Spraw Uchodźców (UNHCR) podjął i nadal kontynuuje akcję repatriacyj-
ną uchodźców somalijskich z krajów ościennych, co świadczy dobitnie o tym, iż
ustały przyczyny ogólne, na które powoływał się w swoim wniosku skarżący i z po-
wodu których ubiegał się on o status uchodźcy w Polsce. Jednocześnie należy pod-
kreślić, że ani w skardze wniesionej do Naczelnego Sądu Administracyjnego, ani też
w rewizji nadzwyczajnej nie zostały zakwestionowane powyższe ustalenia dotyczące
aktualnej sytuacji w Somalii w ogóle, a w M. w szczególności.
Po drugie - w skardze do Naczelnego Sądu Administracyjnego, a następnie
także w rewizji nadzwyczajnej od zaskarżonego wyroku Naczelnego Sądu Admini-
stracyjnego podniesiony został zarzut, że podejmując rozstrzygnięcie w rozpozna-
wanej sprawie ani Minister Spraw Wewnętrznych w zaskarżonej decyzji, ani też Na-
czelny Sąd Administracyjny w zaskarżonym wyroku nie zbadał sprawy z punktu wi-
dzenia istnienia ewentualnego indywidualnego zagrożenia dla skarżącego w wypad-
ku jego powrotu do Somalii z przyczyn enumeratywnie wymienionych w definicji
uchodźcy zawartej w art. 1 A pkt 2 Konwencji dotyczącej statusu uchodźców (w
brzmieniu ustalonym art. 1 ust. 2 Protokółu dotyczącego statusu uchodźców sporzą-
dzonego w Nowym Jorku w dniu 31 grudnia 1967 r. - Dz.U. z 1991 r. Nr 119, poz.
517). Jednakże zarzut ten jest bezprzedmiotowy, skoro ani w skardze do Naczelnego
Sądu Administracyjnego, ani też w rewizji nadzwyczajnej w przedmiotowej sprawie
nie została równocześnie wskazana żadna konkretna okoliczność dotycząca indywi-
dualnie skarżącego, która - niezależnie od aktualnie istniejącej sytuacji w Somalii -
powinna zostać zbadana przed podjęciem rozstrzygnięcia w rozpoznawanej sprawie.
Należy bowiem podkreślić, że właściwe organy państwa, podejmując decyzję w
sprawie przyznania statusu uchodźcy określonej osobie, niezależnie od dokonania
ustaleń dotyczących ogólnej sytuacji w kraju pochodzenia osoby ubiegającej się o
status uchodźcy, obowiązane są ponadto do wyjaśnienia indywidualnych przyczyn
ewentualnego zagrożenia danej osoby jedynie w odniesieniu do tych konkretnych
faktów lub okoliczności, które zostaną przez tę osobę wskazane. W rozpoznawanej
sprawie jest poza sporem, że skarżący, ubiegając się o przyznanie statusu uchodźcy
powołał się na ogólną sytuację (wojna domowa i walki plemienne) w kraju ojczystym
w chwili, gdy opuszczał Somalię, natomiast nie wskazywał na żadne inne okoliczno-
ści, które mogłyby stanowić źródło jego indywidualnego (osobistego) zagrożenia w
razie powrotu do kraju.
Po trzecie - zgodzić się należy oczywiście z poglądem wyrażonym w uzasad-
nieniu rewizji nadzwyczajnej, wedle którego nie do przyjęcia jest stanowisko: ,,że wa-
runkiem przyznania statusu uchodźcy jest wadliwe działanie władz państwowych, a
warunek ten nie występuje w wypadku rozpadu państwa, co miało miejsce w Soma-
lii". Jednakże, w świetle przytoczonej wcześniej argumentacji, która przesądza o me-
rytorycznej trafności zaskarżonego wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego,
podniesienie w rewizji nadzwyczajnej tego zarzutu, wskazującego na niewłaściwą
interpretację i zastosowanie pkt 65 poradnika Urzędu Wysokiego Komisarza Naro-
dów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców (UNHCR), nie może mieć znaczenia de-
cydującego dla oceny zgodności z prawem zaskarżonego rozstrzygnięcia.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art.39312 KPC w
związku z art. 10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania
cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i
Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego,
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.) orzekł jak w sentencji.
========================================