Wyrok z dnia 2 grudnia 1999 r.
III RN 105/99

"Kradzież towaru" nie może być utożsamiana ze "zniszczeniem towaru",
o którym mowa w art. 14 ust. 1 pkt 38 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. Prawo
celne (jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 71, poz. 312 ze zm.).


Przewodniczący: SSN Andrzej Wasilewski (autor uzasadnienia), Sędziowie
SN: Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca), Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Waldemara
Grudzieckiego, po rozpoznaniu w dniu 2 grudnia 1999 r. sprawy ze skargi Jana K. na
decyzję Prezesa Głównego Urzędu Ceł z dnia 19 grudnia 1997 r. [...] w przedmiocie
wymiaru cła, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku
Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
z dnia 30 października 1998 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił skargę.

U z a s a d n i e n i e


Dyrektor Urzędu Celnego w S. decyzją z dnia 13 maja 1995 r. przekazał pod
osłoną karnetu TIR [...] towar, przewożony przez Spółkę Cywilną Międzynarodowy
Transport Drogowy ,,P." - Jan K. w K. z Niemiec do Składu Celnego ,,P." w B., celem
dokonania odprawy celnej ostatecznej przez Dyrektora Urzędu Celnego w W. Jed-
nakże przedmiotowy towar nie został dostarczony w wyznaczonym terminie ani do
wskazanego, ani też do innego urzędu celnego, co było równoznaczne z narusze-
niem przez posiadacza karnetu TIR obowiązku, o którym stanowi art. 42 ustawy z
dnia 28 grudnia 1989 r. Prawo celne (jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 71, poz. 312
ze zm. - powoływanej nadal jako: Prawo celne) w związku z art.36 Konwencji celnej
dotyczącej międzynarodowego przewozu towarów z zastosowaniem karnetów TIR
(Konwencji TIR), sporządzonej w Genewie dnia 14 listopada 1975 r. (Dz.U. z 1984 r.
Nr 17, poz.76). W tej sytuacji Dyrektor Urzędu Celnego w W. decyzją z dnia 7 marca
1997 r. [...]dokonał wymiaru należności celnych, która następnie została utrzymana w
mocy decyzją, wydaną na podstawie art. 24, art. 42 i art. 45 ust. 3 Prawa celnego
oraz art. 28 i art. 36 Konwencji TIR przez Prezesa Głównego Urzędu Ceł w dniu 19
grudnia 1997 r. [...]. W uzasadnieniu tej decyzji Prezes Głównego Urzędu Ceł pod-
niósł w szczególności, że przewoźnik przyczynił się w znacznym stopniu do wprowa-
dzenia towaru na polski obszar celny z pominięciem kontroli celnej, bowiem zamiast
do Urzędu Celnego w W., wskazanego w manifeście karnetu TIR, przywiózł towar w
dniu 14 maja 1995 r. do B., gdzie w nocy na zaparkowany samochód na niestrzeżo-
nym terenie, nieznani sprawcy dokonali napadu rabunkowego. Prowadzone w tej
sprawie śledztwo nie doprowadziło do wykrycia sprawców rabunku i zostało umo-
rzone przez Prokuraturę Rejonową w G.M. W ocenie Prezesa Głównego Urzędu Ceł,
w rozpoznawanej sprawie nie wystąpiły natomiast okoliczności, które uzasadniałyby
uznanie skradzionego towaru za wolny od cła na podstawie art. 14 ust. 1 pkt 38
Prawa celnego, bowiem użyte w tym przepisie określenie ,,zniszczenie" towaru nie
obejmuje przypadków jego ,,kradzieży".
Jan K. w skardze na powyższą decyzję Prezesa Głównego Urzędu Ceł wniósł
o jej uchylenie, zarzucając równocześnie, że błędne jest ustalenie, jakoby kierowca -
zawożąc towar pod adres odbiorcy, czyli Składu Celnego ,,P." w B. - przyczynił się do
zaistnienia opisanej kradzieży towaru, a w konsekwencji także do wprowadzenia
przedmiotowego towaru na polski obszar celny bez kontroli celnej.
Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 30 października
1998 r. [...] uchylił zaskarżoną decyzję Prezesa Głównego Urzędu Ceł. W uzasadnie-
niu tego wyroku Naczelny Sąd Administracyjny podniósł w szczególności, że dla
rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy, podstawowe znaczenie ma art. 14 ust. 1 pkt
48 Prawa celnego oraz art. 36 i art. 41 Konwencji TIR. Sąd stanął na stanowisku, że
w ustalonym w niniejszej sprawie stanie faktycznym, w wyniku użycia przemocy wo-
bec posiadacza karnetu TIR, przewożony towar został skradziony (wraz ze środkiem
transportu), przed jego podjęciem do obrotu na polskim obszarze celnym w sposób
określony przepisami art. 24 w związku z art. 67 ust. 1 Prawa celnego. W tej sytuacji,
znaczenie podstawowe w niniejszej sprawie ma interpretacja dotycząca zakresu sto-
sowania zwolnienia na podstawie art. 14 ust. 1 pkt 38 Prawa celnego, wedle którego
zwolnienie takie obejmuje w szczególności także ,,towary celne, które przed podję-
ciem do obrotu na polskim obszarze celnym uległy zniszczeniu". Naczelny Sąd Ad-
ministracyjny stanął przy tym na stanowisku, że w dotychczasowym orzecznictwie
utrwalił się pogląd, iż ,,zniszczenie towaru przed podjęciem do obrotu na polskim ob-
szarze celnym jest równoznaczne z kradzieżą, bowiem oznacza całkowitą jego utratę
i pozbawienie na trwałe możliwości korzystania z rzeczy". W opinii tego Sądu: ,,Wy-
kładnia funkcjonalna tego przepisu także prowadzi do powyższego wniosku, gdyż
celem tego przepisu jest nieobciążanie obowiązkiem uiszczenia cła, osób, które zos-
tały na trwałe pozbawione towaru przed dopuszczeniem go do obrotu na polskim ob-
szarze celnym". Przy tym Sąd stwierdził, że skoro w danym wypadku sprawcy dopu-
ścili się kradzieży kwalifikowanej, to: ,,Nie można zatem podzielić poglądu (...), że
posiadacz karnetu TIR przyczynił się w znacznym stopniu do wprowadzenia towaru
na polski obszar celny z pominięciem kontroli celnej, gdyż zamiast do urzędu celne-
go wskazanego w manifeście karnetu przywiózł go do B., zaś samochód zaparkował
na terenie niestrzeżonym", tym bardziej jeśli zważyć - jak to ujął Sąd, że: ,,Niedostar-
czenie towaru celnego do urzędu celnego wskazanego w dokumencie przewozowym
(art. 42 ustawy - Prawo celne) mogące stanowić naruszenie postanowień Konwencji
TIR (art. 36) oznacza świadome i zawinione działanie, czego w niniejszej sprawie
osobie przewożącej towar pod osłoną karnetu TIR nie można przypisać". Ponadto
Naczelny Sąd Administracyjny podniósł w uzasadnieniu, że organy celne,
podejmując rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, ,,nie dokonały oceny zwolnienia od
odpowiedzialności celnej przewoźnika na tle powołanego wyżej art. 41 Konwencji
TIR".

Minister Sprawiedliwości pismem z dnia 29 czerwca 1999 r. [...] wniósł rewizję
nadzwyczajną od powyższego wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w War-
szawie z dnia 30 października 1998 r. [...], zarzucając mu rażące naruszenie art. 22
ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym
(Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm. - powoływanej nadal jako: ustawa o NSA) w związku z
art. 14 ust. 1 pkt 38 Prawa celnego, a w konsekwencji na podstawie art. 57 ust. 2
ustawy o NSA wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie skargi. W uza-
sadnieniu rewizji nadzwyczajnej podkreślono, że istota sporu sprowadza się w niniej-
szej sprawie do interpretacji art. 14 ust. 1 pkt 38 Prawa celnego. W szczególności,
obok interpretacji przedstawionej przez Naczelny Sąd Administracyjny w zaskarżo-
nym wyroku, w orzecznictwie reprezentowany jest także pogląd zmierzający do res-
tryktywnej wykładni tego przepisu. Przyjmuje się zwłaszcza, że przepis ten, jako do-
puszczający wyjątek od zasady powszechności obowiązku celnego, nie może być
interpretowany rozszerzająco, a w braku legalnej definicji pojęcia ,,zniszczenie" nale-
ży przez nie rozumieć ,,zagładę, dewastację, zużycie czegoś, czyli zmianę dotych-
czasowego stanu czy funkcji", natomiast brak jest przesłanek, aby postawić znak
równości między pojęciami ,,zniszczenie" i ,,kradzież". Jest to pogląd tym bardziej za-
sadny, że także w art. 15 Prawa celnego ustawodawca wprowadza rozróżnienie po-
między ,,zniszczeniem towaru" oraz ,,jego utratą". Taką właśnie restryktywną inter-
pretację art. 14 ust. 1 pkt 38 Prawa celnego podzielił także skład siedmiu sędziów
Naczelnego Sądu Administracyjnego w uchwale z dnia 4 maja 1999 r. (FPS 4/99). W
uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej podniesiono również, że w art. 214 § 2 nowego
Kodeksu celnego stwierdza się już wprost, że: ,,Za ostatecznie utracony uważa się
towar, który nie może już zostać przez nikogo wykorzystany. Utraty towaru w wyniku
kradzieży nie traktuje się jako jego całkowitego zniszczenia lub ostatecznej utraty".
Równocześnie w rewizji nadzwyczajnej podniesiono, że nie jest trafny również, pod-
niesiony w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, zarzut niedokonania przez organy
celne oceny dopuszczalności zwolnienia skarżącego od odpowiedzialności celnej w
rozpoznawanej sprawie na podstawie art. 41 Konwencji TIR. Przewidziane tym prze-
pisem Konwencji TIR zwolnienie od zapłaty, normalnie wymaganych należności cel-
nych, dopuszczalne jest też wyjątkowo, a użyte tam pojęcia ,,siły wyższej" i ,,wypad-
ku", także nie mogą być interpretowane rozszerzająco i nie obejmują one ,,kradzieży".
Natomiast, skoro przewozy dokonywane pod osłoną karnetu TIR korzystają ze
szczególnych uproszczeń, to tym bardziej wynika stąd dla posiadaczy takich karne-
tów obowiązek ścisłego przestrzegania przepisów Konwencji TIR, bowiem Konwen-
cja ta nie przewiduje możliwości obciążenia należnościami celnymi innych podmio-
tów niż posiadaczy karnetu TIR. W odpowiedzi na rewizję nadzwyczajną, skarżący
wniósł o jej oddalenie, podnosząc przy tym, że rozstrzygnięcie Naczelnego Sądu
Administracyjnego w niniejszej sprawie jest zgodne także z dyspozycją art. 17 ust. 2
Konwencji o Umowie Międzynarodowego Przewozu Drogowego Towarów - CMR
(Dz.U. z 1962 r. Nr 49, poz. 238 ze zm.), bowiem - jak to ujęto: ,,towar został skra-
dziony w czasie między przyjęciem przez przewoźnika towaru, a jego wydaniem".


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Rewizja nadzwyczajna jest zasadna.
Wedle art. 14 ust. 1 pkt 38 Prawa celnego, przywóz towarów z zagranicy w ra-
mach ustanowionych norm jest wolny od cła i od wymaganego zgodnie z art. 7 poz-
wolenia, między innymi wówczas, gdy przedmiotem przywozu są: ,,towary celne,
które przed podjęciem do obrotu na polskim obszarze celnym uległy zniszczeniu
(...)". Przepis ten dopuszcza więc wyjątek od zasady powszechności obowiązku cel-
nego (art. 4 ust. 1 Prawa celnego) i już z tej przyczyny nie może być interpretowany
w sposób rozszerzający (exceptiones non sunt extendendae). Jego interpretacja
musi odpowiadać równocześnie regułom wykładni systemowej, a więc musi być do-
konywana także w kontekście pozostałych przepisów tej ustawy i nie może prowa-
dzić do wniosków z nią sprzecznych. Jeśli więc zważyć, że art. 15 Prawa celnego
stanowi, iż ,,Zwalnia się od cła towary dopuszczone do czasowego przewozu, jeżeli
ich powrotny wywóz nie nastąpił wskutek zniszczenia towaru albo jego utraty nie za-
winionej przez podmiot dokonujący obrotu towarowego, jeżeli zostały przedstawione
dowody stwierdzające przyczyny niewywiezienia towaru", to wynika stąd w sposób
nie budzący wątpliwości, że w przepisach Prawa celnego ustawodawca wyraźnie
odróżnia sytuację określoną jako ,,zniszczenie towaru", w której bierze się pod uwagę
stan towaru uniemożliwiający wprowadzenie go do obrotu, od sytuacji ,,jego nie zawi-
nionej utraty przez podmiot dokonujący obrotu towarowego z zagranicą", w której
bierze się pod uwagę to, że podmiot dokonujący obrotu towarowego z zagranicą nie
jest już w posiadaniu towaru, co może być także rezultatem ,,kradzieży towaru".
Oznacza to, że na gruncie przepisów Prawa celnego ustawodawca posługuje się
pojęciem ,,zniszczenia towaru" w znaczeniu ścisłym i w żadnym razie nie utożsamia
go z pojęciem ,,kradzieży towaru". ,,Kradzież towaru" nie oznacza bowiem jego
,,zniszczenia", ale wyłącznie bezprawne zawłaszczenie towaru, który pozostawał w
posiadaniu innego podmiotu. Dotyczy to również interpretacji art.14 ust.1 pkt 38
Prawa celnego, w którym zwrot ,,zniszczenie" musi być rozumiany w sposób ścisły.

Z kolei art. 41 Konwencji TIR stanowi, że: ,,Jeżeli ustalono w sposób zadowa-
lający władze celne, że towary wymienione w manifeście karnetu TIR zaginęły lub
zostały bezpowrotnie zagubione na skutek wypadku lub siły wyższej albo że nastąpił
ich ubytek naturalny, przyznane zostanie zwolnienie od zapłaty normalnie wymaga-
nych należności i podatków". Nawet gdyby przyjąć (co wydaje się wątpliwe), że w
określonych okolicznościach użyty w tym przepisie zwrot ,,wypadek" obejmuje rów-
nież ,,kradzież towaru", należy mieć na względzie, że bezwzględną przesłanką
prawną warunkującą dopuszczalność skorzystania z przewidzianego tym przepisem
zwolnienia, jest zawsze to, czy w konkretnej sytuacji faktycznej dokonano koniecz-
nych ustaleń ,,w sposób zadowalający władze celne" (sic!). Ale nawet wówczas, nie
uchyla to sformułowanej w art. 36 Konwencji TIR ogólnej zasady, w myśl której:
,,Każde naruszenie postanowień niniejszej konwencji narazi naruszającego w pańs-
twie, w którym naruszenie zostało dokonane, na sankcje przewidziane przez ustawo-
dawstwo tego państwa".

W rozpoznawanej sprawie jest poza sporem, że skarżący, który przewoził to-
war korzystając z osłony karnetu TIR, był obowiązany dostarczyć towar do wskaza-
nego w manifeście karnetu TIR Urzędu Celnego w W. Tymczasem przywiózł towar w
dniu 14 maja 1995 r. pod adres siedziby odbiorcy towaru - Składu Celnego ,,P." w B.
Tym samym skarżący naruszył swe obowiązki wynikające z Konwencji TIR i z tej też
przyczyny organy celne nie uznały wyjaśnień skarżącego dotyczących kradzieży to-
warów (art. 41 in principio Konwencji TIR). Natomiast podnoszona przez skarżącego
okoliczność, że nie wywiązał się następnie z ciążącego na nim obowiązku dostar-
czenia towaru do wskazanego urzędu celnego (art. 42 Prawa celnego), bowiem
przewożony przez niego towar został skradziony, nie mogła być brana pod uwagę w
celu zwolnienia przedmiotowego towaru od cła na podstawie art. 14 ust. 1 pkt 38
Prawa celnego, ponieważ nie zostały spełnione określone w tym przepisie przesłanki
prawne takiego zwolnienia, a w szczególności ,,kradzież towaru" nie może być w da-
nym wypadku utożsamiana z jego ,,zniszczeniem". W tej sytuacji, z punktu widzenia
dopuszczalności zwolnienia przedmiotowego towaru od cła, zbędne były dalsze
ustalenia dotyczące okoliczności i skutków dokonanej kradzieży tego towaru, a orga-
ny celne postąpiły prawidłowo, wydając decyzję w sprawie wymiaru należności cel-
nych za towar, który przewożony był przez skarżącego pod osłoną karnetu TIR i nie
został przez niego dostarczony do odprawy celnej. Należy bowiem mieć na uwadze,
że wobec braku jakichkolwiek dowodów wskazujących na ewentualne ,,zniszczenia
towaru", który został skradziony przewoźnikowi, zwolnienie skradzionego towaru od
cła oznaczałoby nie tylko, że w danym wypadku art. 14 ust. 1 pkt 38 Prawa celnego
został zinterpretowany i zastosowany z rażącym naruszeniem prawa, ale w konse-
kwencji prowadziłoby to faktycznie także do obciążenia Skarbu Państwa skutkami
ryzyka, które - również w razie kradzieży towaru - ponosić powinien przedsiębiorca,
w danym wypadku skarżący jako przewoźnik towaru.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 236 ust. 2
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz.
483) oraz art. 39315 KPC w związku z art. 10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmia-
nie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej -
Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania
administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektó-
rych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.) orzekł jak w sentencji.
======================================