Wyrok z dnia 13 maja 1999 r.
III RN 1/99

Naczelny organ administracji państwowej, do którego strona zwróciła się
o usunięcie naruszenia prawa jest obowiązany ocenić, czy wniosek spełnia
wymagania określone w art. 127 § 3 KPA i rozpatrzyć go w trybie tego przepisu,
mimo błędnego pouczenia w decyzji, że służy od niej skarga do sądu admini-
stracyjnego.


Przewodniczący: SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Andrzej
Wasilewski, Andrzej Wróbel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Włodzimierza
Skoniecznego, po rozpoznaniu w dniu 13 maja 1999 r. na rozprawie sprawy ze skargi
Ł. Zakładów Graficznych na decyzję Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 5 październi-
ka 1995 r. [...] w przedmiocie przejęcia przedsiębiorstwa na własność Państwa , na
skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Naczelnego
Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 14 maja 1998 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i odrzucił skargę.

U z a s a d n i e n i e


Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 14 maja 1998 r.
[...] uchylił decyzję Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 5 października 1995 r. [...] w
przedmiocie przejęcia przedsiębiorstwa na własność Państwa.

Minister Przemysłu i Handlu decyzją z dnia 5 października 1995 r. stwierdził
nieważność:
1. orzeczenia Nr 8 Ministra Przemysłu Lekkiego z dnia 5 sierpnia 1949 r. o przejęciu
przedsiębiorstwa na własność Państwa w części dotyczącej przejęcia wraz z
przedsiębiorstwem Zakłady Graficzne ,,B. K. i S-ka, Sp. Akc" w Ł. przy ul. D. i T.
nieruchomości stanowiącej własność B. K., położonej w Ł., przy ul. D. i T.,
2. orzeczenia Ministra Przemysłu Lekkiego z dnia 31 marca 1950 r. w sprawie zat-
wierdzenia protokołu zdawczo - odbiorczego przedsiębiorstwa: Zakłady Graficzne
,,B. K. i S-ka, Sp. Akc." w Ł. przy ul. D. i T., w części dotyczącej nieruchomości,
stanowiącej własność B. K. położonej w Ł., przy ul. D. i T.
Pismem pochodzącym z 1995 r. (bez daty) Ł. Zakłady Graficzne wezwały Mi-
nistra Przemysłu i Handlu do usunięcia naruszenia prawa, a następnie pismem z
dnia 2 listopada 1995 r. skierowały skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Minister Sprawiedliwości zaskarżył powyższy wyrok rewizją nadzwyczajną, w
której zarzucił rażące naruszenie art. 34 ust. 1 i 2 ustawy o NSA i wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i odrzucenie skargi. W ocenie Ministra Sprawiedliwości za-
warte w decyzji Ministra Przemysłu i Handlu, jako organu pierwszej instancji, z dnia 5
października 1995 r, pouczenie: ,,Decyzja niniejsza jest ostateczna. Z powodu jej nie-
zgodności z prawem strony mogą wnieść skargę do Naczelnego Sądu Administra-
cyjnego za pośrednictwem Ministra Przemysłu i Handlu w terminie 30 dni od daty
doręczenia", jest nieprawidłowe, albowiem pomija treść art. 127 § 3 KPA. Przepis ten
przewiduje, że od decyzji wydanej w pierwszej instancji przez naczelny organ admi-
nistracji państwowej nie służy odwołanie, jednakże strona niezadowolona z decyzji
może zwrócić się do tego organu z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy; do
wniosku tego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące odwołań od decyzji. Mylne
pouczenie strony nie może wywołać dla niej ujemnych konsekwencji. W tym wypadku
zastosowanie się do mylnego pouczenia, według Ministra Sprawiedliwości, pozbawiło
stronę jednej instancji. Zasada dwuinstancyjności jest zasadą ogólną postępowania
administracyjnego (art. 15 KPA). Jednoinstancyjność postępowania przed organem
naczelnym została złagodzona wprowadzeniem nowelizacją KPA z 1980 r. nowego
środka zaskarżenia opartego na konstrukcji niedewolutywnej. Tym środkiem jest
wniosek o ponowne rozpoznanie sprawy. Do jego rozpatrzenia stosuje się odpo-
wiednio przepisy dotyczące odwołań. W konsekwencji, w następstwie rozpoznania
wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy, organ naczelny winien wydać nową decy-
zję administracyjną. Dopiero od tej decyzji przysługiwałaby skarga do Naczelnego
Sądu Administracyjnego. Ogólną regułą i warunkiem wnoszenia skarg do Naczelne-
go Sądu Administracyjnego jest konieczność wyczerpania środków odwoławczych.
W późniejszym czasie, (w stosunku do daty decyzji Ministra Przemysłu i Handlu), w
orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego wykształciła się reguła, że wez-
wanie do usunięcia naruszenia prawa, o którym mowa w art. 34 ust. 3 ustawy o Na-
czelnym Sądzie Administracyjnym nie może mieć zastosowania w sprawie, w której
postępowanie jest unormowane przepisami Kodeksu postępowania administracyjne-
go, albowiem w tym postępowaniu są przewidziane środki odwoławcze. Tego stanu
rzeczy nie zmienia w niczym okoliczność, iż niektóre rozstrzygnięcia w tym postępo-
waniu są ostateczne, a więc nie przysługuje od nich środek odwoławczy (uchwała
NSA z 29 września1997 r., OPK 36/97, ONSA 1998 nr 1, poz. 6, także uchwała NSA
z 9 grudnia 1996 r., OPS 4/96, ONSA 1997 nr 2, poz. 44). W uchwale siedmiu sę-
dziów NSA z dnia 9 grudnia 1996 r., OPS 4/96 (ONSA 1997 nr 2, poz. 44) wyrażono
pogląd, że ,,w sprawie, w której naczelny organ administracji państwowej wydaje de-
cyzję w pierwszej instancji w postępowaniu określonym przepisami kodeksu postę-
powania administracyjnego, skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego można
wnieść, stosownie do art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Są-
dzie Administracyjnym (Dz. U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) po wyczerpaniu wniosku o
ponowne rozpatrzenie sprawy określonego w art. 127 § 3 KPA". Tymczasem wbrew
art. 34 ust. 1 i art. 35 ust. 1 obowiązującej od 1 października 1995 r. ustawy z dnia 11
maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym, decyzja Ministra Przemysłu i
Handlu z dnia 5 października 1995 r. zawiera pouczenie o możliwości wniesienia
skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego i to za pośrednictwem Ministra
Przemysłu i Handlu (pouczenie takie mogło być aktualne na tle poprzednio obowią-
zujących przepisów). Brakowało natomiast pouczenia o treści art. 127 § 3 KPA.

Ł. Zakłady Graficzne, jako strona postępowania, zwróciły się z wnioskiem o
usunięcie naruszenia prawa, przy czym ustalono, że pismo to nosi datę 23 paździer-
nika 1995 r. Jeżeli został zachowany termin, Ministerstwo Przemysłu i Handlu winno
zatem potraktować to pismo jako odwołanie - wniosek o ponowne rozpoznanie
sprawy. Do pisma tego Ministerstwo Przemysłu i Handlu nie ustosunkowało się w
ogóle. W tej sytuacji Ł. Zakłady Graficzne w Ł. pismem z dnia 21 listopada 1995 r.
wniosły skargę bezpośrednio do sądu administracyjnego.

Rozpoznanie tej skargi nastąpiło wbrew treści art. 34 ust. 1 ustawy o Naczel-
nym Sądzie Administracyjnym. Naczelny Sąd Administracyjny nie ustosunkował się
do kwestii naruszenia art. 127 § 3 KPA. Jak to już wskazano, zasada dwuinstancyj-
ności postępowania jest zasadą ogólną postępowania administracyjnego, respekto-
waną także przez inne procedury. W chwili obecnej jest to norma konstytucyjna (art.
78 Konstytucji). Naruszenie tej zasady, leżącej u podstaw państwa prawnego, należy
uznać za rażące, godzące w istotny interes strony.

W tej sytuacji, gdy nie zostały wyczerpane środki odwoławcze, skarga była
niedopuszczalna i na mocy art. 27 ust. 2 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyj-
nym podlegała odrzuceniu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z przepisem art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym
Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368) skargę do Naczelnego Sądu Admi-
nistracyjnego można wnieść po wyczerpaniu środków odwoławczych, jeżeli służyły
one skarżącemu w postępowaniu przed organem właściwym w sprawie, chyba że
skargę wnosi prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich, zaś zgodnie z art. 34 ust.
3 tej ustawy, jeżeli ustawa nie przewiduje środków odwoławczych w sprawie będącej
przedmiotem skargi, należy przed wniesieniem jej do sądu zwrócić się do właściwego
organu z wezwaniem do usunięcia naruszenia prawa. Z przepisów tych wynika jed-
noznacznie, że warunkiem prawidłowego wniesienia skargi do Naczelnego Sądu
Administracyjnego jest wyczerpanie środków odwoławczych, jeżeli służyły one skar-
żącemu w postępowaniu administracyjnym albo zwrócenie się do właściwego organu
z wezwaniem do usunięcia naruszenia prawa. Z wyraźnego i kategorycznego
brzmienia powyższych przepisów wynika ponadto, że jeżeli stronie służyły środki od-
woławcze w postępowaniu przed organem właściwym w sprawie, to nie jest dopusz-
czalne wniesienie skargi do sądu administracyjnego nie tylko wtedy, gdy strona przed
wniesieniem skargi nie wyczerpała środków odwoławczych w rozumieniu art. 34 ust.
2 ustawy, ale także wówczas, gdy strona błędnie zwróciła się do właściwego organu
z wezwaniem do usunięcia naruszenia prawa.
W rozpoznawanej sprawie jest niesporne, że w decyzji Ministra Przemysłu i
Handlu, jako organu pierwszej instancji, z dnia 5 października 1995 r. zawarte jest
pouczenie tej treści: ,,Decyzja niniejsza jest ostateczna. Z powodu jej niezgodności z
prawem strony mogą wnieść skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego za poś-
rednictwem Ministra Przemysłu i Handlu w terminie 30 dni od daty doręczenia." Po-
uczenie to, jak trafnie podkreśla się w uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej, jest
błędne, bowiem pomijało treść przepisu art. 127 § 3 Kodeksu postępowania adminis-
tracyjnego, który wówczas stanowił, że od decyzji wydanej w pierwszej instancji
przez naczelny organ administracji państwowej nie służy odwołanie, jednakże strona
niezadowolona z decyzji może zwrócić się do tego organu z wnioskiem o ponowne
rozpatrzenie sprawy. Pouczenie to było nieprawidłowe także z tego powodu, że na-
ruszało przepis art. 35 ust. 1 ustawy, który przewiduje wnoszenie skargi bezpośred-
nio do Naczelnego Sądu Administracyjnego, jednakże po spełnieniu warunków
przewidzianych w art. 34 ust. 1 lub art. 34 ust. 3 ustawy.
Zgodnie z przepisem art. 112 Kodeksu postępowania administracyjnego
błędne pouczenie w decyzji między innymi co do prawa wniesienia skargi do sądu
administracyjnego nie może szkodzić stronie, która zastosowała się do tego poucze-
nia. W rozpoznawanej sprawie jest jednak sporne, czy skarżący zastosował się do
pouczenia zawartego w tej decyzji, skoro zwrócił się w dniu 23 października 1995 r.
do Ministra Przemysłu i Handlu z wnioskiem o usunięcie naruszenia prawa na pods-
tawie art. 34 ust. 3 ustawy, a następnie w dniu 2 listopada 1995 z wezwaniem do
usunięcia naruszenia prawa, które zostało ujęte jako uzupełnienie powyższego wnio-
sku, zaś skargę wniósł w dniu 7 listopada 1995 r. bezpośrednio do Naczelnego Sądu
Administracyjnego. W związku z tym należy stwierdzić, że przepis art. 112 Kodeksu
postępowania administracyjnego nie ma zastosowania w niniejszej sprawie, skoro
skarżący nie zastosował się do błędnego pouczenia zawartego w decyzji, lecz przy
wniesieniu skargi zastosował tryb, który wedle jego oceny był prawidłowy. Nie jest
zatem trafny zarzut wyrażony w uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej, że błędne pou-
czenie zawarte w powyższej decyzji Ministra Przemysłu i Handlu pozbawiło stronę
jednej instancji. Strona została bowiem pozbawiona jednej instancji wskutek
sprzecznego z prawem zachowania się naczelnego organu administracji państwowej,
który wydał decyzję w pierwszej instancji. Z wyraźnego i nie budzącego żadnej wątp-
liwości przepisu art. 127 § 3 Kodeksu postępowania administracyjnego wynika bo-
wiem jednoznacznie, że od wydanej w pierwszej instancji decyzji naczelnego organu
administracji publicznej, nie służy stronie odwołanie, jednakże strona niezadowolona
z decyzji może się zwrócić do tego organu z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie
sprawy. Minister Przemysłu i Handlu był zatem obowiązany rozważyć, czego nie
uczynił, czy wniosek strony o usunięcie naruszenia prawa spełnia wymagania sta-
wiane wnioskowi o ponowne rozpatrzenie sprawy w rozumieniu przepisu art. 127 § 3
Kodeksu. Należy bowiem przyjąć, że organ administracji publicznej nie jest związany
pouczeniem zawartym w wydanej przez siebie decyzji, jeżeli pouczenie to jest błędne
i w związku z tym powinien podejmować wszelkie działania zmierzające do zapew-
nienia wniesienia skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego w trybie przewi-
dzianym przepisami ustawowymi. Tymczasem Minister Przemysłu i Handlu zamiast
skorygować swoje błędne stanowisko zawarte w pouczeniu o trybie wniesienia skargi
do Sądu, pismem z dnia 8 listopada 1995 r. wezwał skarżącego o wskazanie kon-
kretnych przepisów, które zostały naruszone decyzją z dnia 5 października 1995 r.,
gdyż ,, w przeciwnym wypadku pismo z dnia 23.10.1995 r. zostanie potraktowane
jako skarga na decyzję Ministra Przemysłu i Handlu i przekazane według właściwości
do rozpatrzenia Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu."
W orzecznictwie utrwalił się pogląd, że środkiem odwoławczym w rozumieniu
art. 34 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym jest również wniosek o ponow-
ne rozpatrzenie sprawy, o którym mowa w art. 127 § 3 i 4 Kodeksu postępowania
administracyjnego, a zatem skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego można
wnieść po wyczerpaniu tego środka odwoławczego (np. uchwała składu siedmiu sę-
dziów NSA z dnia 9 grudnia 1996 r., OPS 4/96, ONSA 1997 nr 2, poz. 44). Należy
zatem stwierdzić, że Naczelny Sąd Administracyjny zaskarżonym wyrokiem rażąco
naruszył przepis art. 34 ust. 1 i 2 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym,
skoro rozpoznał skargę na decyzję organu pierwszej instancji wniesioną bez wyczer-
pania środka odwoławczego przewidzianego w art.127§ 3 Kodeksu .
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================