Wyrok z dnia 9 listopada 2001 r.
III RN 1/01

1. Brak przepisów przejściowych w ustawie z dnia 24 lipca 1998 r. o
zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji
publicznej - w związku z reformą ustrojową państwa (Dz.U. Nr 106, poz. 668 ze
zm.) zmieniającej warunki uzyskania obywatelstwa polskiego nie wyłącza za-
stosowania art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie pols-
kim (Dz.U. Nr 10, poz. 49 ze zm.), w brzmieniu sprzed tej zmiany, do cudzoziem-
ki, która pod jego rządem dokonała czynności, które wówczas wystarczały dla
naturalizacji.
2. Przepis art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie
polskim (Dz.U. Nr 10, poz. 49 ze zm.) w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24
lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów
administracji publicznej - w związku z reformą ustrojową państwa (Dz.U. Nr
106, poz. 668 ze zm.) nie jest sprzeczny z art. 3 Konwencji o obywatelstwie ko-
biet zamężnych, otwartej do podpisu w Nowym Yorku dnia 20 lutego 1957 r.
(Dz.U. z 1959 r. Nr 56, poz. 334).


Przewodniczący SSN Andrzej Wasilewski, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 listopada 2001 r.
sprawy ze skargi Tetiany S. na decyzję Wojewody P. z dnia 20 kwietnia 1999 r. [...] w
przedmiocie przyjęcia oświadczenia w sprawie obywatelstwa, na skutek rewizji nad-
zwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administra-
cyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Gdańsku z dnia 23 maja 2000 r. [...]


o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.

U z a s a d n i e n i e


Zaskarżonym rewizją nadzwyczajną Ministra Sprawiedliwości wyrokiem z dnia
23 maja 2000 r. Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy w Gdańsku po
rozpoznaniu skargi Tetiany S. uchylił decyzję Wojewody P. z dnia 20 kwietnia 1999 r.
oraz wydaną w pierwszej instancji decyzję Prezydenta miasta S. z dnia 1 marca
1999 r. o odmowie przyjęcia oświadczenia Tetiany S. o nabyciu obywatelstwa pol-
skiego.

Naczelny Sąd Administracyjny nie kwestionował poprawności ustalenia faktów
w postępowaniu administracyjnym; przedstawiają się one jak następuje.

Tetiana G. będąc obywatelką Ukrainy w dniu 4 października 1997 r. zawarła
związek małżeński z Pawłem S. obywatelem polskim, przyjmując jego nazwisko.
Następnie w dniu 4 grudnia 1997 r., to jest z zachowaniem trzymiesięcznego terminu
określonego w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim
(Dz.U. Nr 10, poz. 49), złożyła w ówczesnym Urzędzie Wojewódzkim w S. w wyma-
ganej formie oświadczenie wyrażające wolę nabycia obywatelstwa polskiego. Na
znajdującym się w aktach postępowania administracyjnego piśmie zawierającym
oświadczenie Tetiany S. znajduje się adnotacja urzędowa o przyjęciu oświadczenia
pod warunkiem dostarczenia przez zainteresowaną zrzeczenia się obywatelstwa
Ukrainy. W dniu 17 lutego 1999 r. Tetiana S. złożyła w Urzędzie Miejskim w S. kse-
rokopię zaświadczenia właściwego organu Ukrainy z dnia 26 listopada 1998 r.,
stwierdzającego, że ustało - na skutek zrzeczenia się przez Tetianę S. - jej obywa-
telstwo Ukrainy.

Ze względu na złożenie powyższego dokumentu pod rządem zmienionego art.
10 ust. 1 powołanej wyżej ustawy o obywatelstwie polskim, Prezydent miasta S. de-
cyzją z dnia 1 marca 1999 r. odmówił przyjęcia oświadczenia Tetiany S. Przepis ten
bowiem, znowelizowany ustawą z dnia 24 lipca 1998 r. (Dz.U. Nr 106, poz. 668),
określał dodatkowe, w porównaniu z przepisem poprzednio obowiązującym, warunki
uzyskania obywatelstwa polskiego, których Tetiana S. nie spełniła. Mianowicie cho-
dziło o to, że nie przedstawiła ona zezwolenia na osiedlenie się na terytorium RP i
nie upłynął jeszcze wówczas 3 letni okres pozostawania w związku małżeńskim z
osobą posiadającą obywatelstwo polskie. Taką ocenę prawną podtrzymał Wojewoda
P. w decyzji zaskarżonej do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Rozpoznając sprawę w zakresie jej kontrowersyjnego problemu - która z wer-
sji art. 10 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim powinna stanowić podstawę decyzji
- Naczelny Sąd Administracyjny zajął następujące stanowisko. Art. 10 ust. 1 ustawy z
dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, w brzmieniu nadanym ustawą z dnia
24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw, pozostaje w sprzeczności z art. 3 Kon-
wencji o obywatelstwie kobiet zamężnych otwartej do podpisu w Nowym Jorku, do
której Polska przystąpiła w 1959 r. (Dz.U. z 1959 r. Nr 56 , poz. 334 i 335). Z tego
powodu przepis ten, zgodnie z art. 91 ust. 2 w związku z art. 241 ust. 1 i art. 89 ust. 1
pkt 2 Konstytucji, nie może mieć zastosowania w sprawie o przyjęcie oświadczenia w
przedmiocie nabycia obywatelstwa polskiego, złożonego przez cudzoziemkę, która
zawarła związek z obywatelem polskim, w szczególności wówczas, gdy oświadcze-
nie cudzoziemki złożone zostało pod rządem art. 10 ust. 1 ustawy o obywatelstwie, w
jego pierwotnym brzmieniu, a więc wówczas, kiedy przepis ten pozostawał w zgod-
ności z art. 3 powołanej Konwencji.

Minister Sprawiedliwości w rewizji nadzwyczajnej zarzucił rażące naruszenie
art. 22 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie
Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) oraz art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 15
lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz.U. Nr 10, poz. 49 ze zm.) i na podstawie
art. 57 ust. 2 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym, wniósł o uchylenie zas-
karżonego wyroku i oddalenie skargi. Według Ministra Sprawiedliwości przepis art.
10 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim w brzmieniu wynikającym z art. 19 ustawy
z dnia 24 lipca 1998 r., spełnia kryteria uproszczonej procedury naturalizacyjnej, o
których jest mowa w Konwencji powołanej w zaskarżonym wyroku i zasadnie stano-
wił podstawę odmowy przyjęcia oświadczenia Tetiany S. Ponadto, zdaniem Ministra
Sprawiedliwości, Tetiana S. nie spełnia także warunków wymaganych w stanie praw-
nym obowiązującym do dnia 1 stycznia 1999 r., dlatego, że nie zamieszkiwała w Pol-
sce.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Naczelny Sąd Administracyjny nie uzasadnił swego kategorycznego stanowis-
ka, iż art. 10 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim w brzmieniu nadanym ustawą
nowelizującą z dnia 24 lipca 1998 r. (jest sprzeczny z art. 3 Konwencji o obywatel-
stwie kobiet zamężnych. Zgodzić się trzeba z Ministrem Sprawiedliwości, iż arbitralna
ocena zaskarżonego wyroku pozostaje w sprzeczności z treścią obu porównywanych
regulacji prawnych. Przede wszystkim istotne jest to, że art. 3 Konwencji nie określa
normatywnych przesłanek uzyskiwania obywatelstwa, gdyż adresatem tego przepisu
są ,,Umawiające się Państwa". Państwa te zgodziły się na to, że uzyskiwanie
obywatelstwa małżonków będzie następowało ,,w drodze specjalnie uproszczonej
procedury naturalizacyjnej". Jeżeli zaś chodzi o regulację ustawową określającą
warunki takiej naturalizacji, to zmieniona wersja art. 10 ust. 1 ustawy o obywatelstwie
polskim jest z pewnością bardziej restryktywna od przepisu poprzednio obo-
wiązującego. Przed nowelizacją wystarczało ażeby cudzoziemka, która zawarła
związek małżeński z obywatelem polskim, złożyła w ciągu trzech miesięcy od dnia
zawarcia małżeństwa odpowiednie oświadczenie przed właściwym organem. Po-
nadto, przyjęcie oświadczenia mogło być uzależnione od złożenia dowodu utraty lub
zwolnienia z obywatelstwa obcego. W rozpatrywanym wypadku ten ostatni warunek
był obligatoryjny ze względu na obowiązującą między Polską a Ukrainą Konwencję w
sprawie zapobiegania powstawania przypadków podwójnego obywatelstwa (Dz.U. z
1966 r. Nr 4, poz. 19). Po nowelizacji art. 10 ustawy o obywatelstwie polskim dla na-
bycia obywatelstwa w omawianej procedurze naturalizacyjnej wymagane jest ażeby
cudzoziemiec korzystał z zezwolenia na osiedlenie się na terytorium Rzeczypospoli-
tej Polskiej i pozostawał co najmniej 3 lata w związku małżeńskim z osobą posiada-
jącą obywatelstwo polskie. Pomimo zmiany warunków naturalizacji przekonywająca
jest argumentacja Ministra Sprawiedliwości, iż nadal jest to ,,specjalnie uproszczona
procedura naturalizacyjna". Cudzoziemka pozostająca w związku małżeńskim z
obywatelem polskim uzyskuje bowiem - także pod rządem aktualnego przepisu -
możliwość uproszczonego i względnie szybkiego nabycia obywatelstwa polskiego w
porównaniu ze sposobami nabycia obywatelstwa polskiego poza tą procedurą (por.
zwłaszcza art. 8 ust. 1 i art. 9 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim, według których
wymagane jest zamieszkiwanie przez cudzoziemca na podstawie zezwolenia na
osiedlenie się, co najmniej pięć lat).

Stwierdzając, w związku z powyższym, że zaskarżony rewizją nadzwyczajną
Ministra Sprawiedliwości wyrok NSA został błędnie uzasadniony należało jednakże
rozważyć, czy pomimo to nie odpowiada prawu zasadnicze stanowisko tego wyroku,
iż w stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy zastosowanie powinien mieć art. 10
ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim w jego brzmieniu
przed wymienioną wyżej jego nowelizacją.

Według niekwestionowanej w rewizji nadzwyczajnej podstawy faktycznej zas-
karżonego wyroku Tetiana S., jeszcze przed 1 stycznia 1999 r., to jest przed dniem
wejścia w życie ustawy z dnia 24 lipca 1998 r., która wprowadziła (przez zmianę art.
10 ustawy o obywatelstwie polskim) nowe warunki uzyskania obywatelstwa polskiego
- spełniła wymagania obowiązującej wówczas procedury naturalizacyjnej. Mianowicie
w ciągu trzech miesięcy od zawarcia małżeństwa złożyła odpowiednie oświadczenie
przed właściwym organem (art. 10 ust. 1) oraz uzyskała zwolnienie z obywatelstwa
obcego (art. 10 ust. 2).

Zwolnienie Tetiany S. z obywatelstwa Ukrainy nastąpiło w dniu 18 listopada
1998 r. w następstwie zrzeczenia się obywatelstwa Ukrainy. Były to zdarzenia, któ-
rych zaistnienie miało wówczas decydujące znaczenie dla nabycia przez Tetianę S.
obywatelstwa polskiego. Taki status prawny Tetiany S. został ukształtowany w toku
procedury naturalizacyjnej przez wyraźne - w adnotacji urzędowej właściwego orga-
nu z dnia 4 grudnia 1997 r. - określenie, że oświadczenie Tetiany S. zostanie przy-
jęte i w konsekwencji zostanie ona obywatelką Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli do-
starczy zrzeczenie się obywatelstwa Ukrainy. Ta adnotacja urzędowa (por. art. 72
KPA) wyrażała ustalenie właściwego organu, że Tetiana S. spełniła ustawowe wa-
runki do przyjęcia jej oświadczenia za wyjątkiem zrzeczenia się obywatelstwa Ukra-
iny i że dokonanie tego zrzeczenia usunie już ostatnią przeszkodę. Rozważając te
okoliczności faktyczne należy stwierdzić, że wynikające z podstawy ustawowej wa-
runki wydania przez właściwy organ decyzji o przyjęciu oświadczenia, o którym
mowa w art. 10 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim, zostały, po pierwsze, zreali-
zowane pod rządem tego przepisu, a po drugie, skonkretyzowane w toku postępo-
wania administracyjnego. Uznając zatem, że status prawny Tetiany S. został
ukształtowany w stopniu zobowiązującym właściwy organ do wydania decyzji o
przyjęciu oświadczenia Tetiany S. po zrealizowaniu postawionego jej warunku - nie
ma przekonującego uzasadnienia stanowisko Ministra Sprawiedliwości, iż należało
odmówić przyjęcia oświadczenia Tetiany S., tylko dlatego, że już po spełnieniu się
wszystkich warunków zmienił się stan prawny i doszły dalsze wymagania. W kon-
kretnych okolicznościach faktycznych sprawy, podkreślając, że status prawny Tetia-
ny S. został we wszystkich istotnych aspektach procedury naturalizacyjnej ukształto-
wany pod rządem art. 10 ust. 1 i 2 ustawy o obywatelstwie polskim (przed noweliza-
cją), nie jest przekonujący argument rewizji nadzwyczajnej, iż zastosowanie nowego
prawa stanowi konsekwencję braku tak zwanego przepisu przejściowego w ustawie
nowelizacyjnej (ustawie z dnia 24 lipca 1998 r.). Tetiana S. zrzekła się obywatelstwa
Ukrainy opierając się na zapewnieniu właściwego organu, że w następstwie tego
aktu, stosownie do obowiązującego prawa, uzyska przyjęcie jej oświadczenia natura-
lizacyjnego. W tej sytuacji, pozbawienie Tetiany S. skutków prawnych dokonanego
przez nią zrzeczenia się obywatelstwa Ukrainy na podstawie przepisów później wy-
danych byłoby nieuzasadnionym naruszeniem statusu prawnego już uzyskanego.
Proponowane zatem w rewizji nadzwyczajnej zastosowanie prawa nowego pozosta-
wałoby w sprzeczności z konstytucyjną zasadą, że Rzeczpospolita Polska jest de-
mokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości
społecznej (art. 2 Konstytucji RP).

Mając natomiast na uwadze ustalony stan faktyczny sprawy oraz określone w
rewizji nadzwyczajnej jej podstawy, nie podlegały rozpoznaniu przed Sądem Najwyż-
szym nowe twierdzenia faktyczne, wyrażone w uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej,
jakoby Tetiana S. nie zamieszkiwała w Polsce. Pomijając kontrowersyjność tego
twierdzenia opierającego się na założeniu jakoby zamieszkiwanie stanowiło nie tylko
określony stan faktyczny, ale wymagało także uprawnienia wynikającego z karty sta-
łego pobytu, Sąd Najwyższy związany był ustaleniami faktycznymi stanowiącymi
podstawę zaskarżonego wyroku. Kwestia ta nie podlega rozważeniu w ramach pod-
stawy rewizji nadzwyczajnej dotyczącej zastosowania art. 10 ust. 1 ustawy o obywa-
telstwie polskim. Minister Sprawiedliwości, jak się zresztą wydaje dostrzegał nieod-
powiedniość tego argumentu do podstaw rewizji nadzwyczajnej, skoro powołał go nie
w kontekście art. 10 ust. 1, ale art. 17 ust. 2 pkt 1 ustawy o obywatelstwie polskim.
Pomijając rozważenie tej kwestii (por. art. 39311 KPC), należy jedynie zauważyć, że
powołany ostatnio przepis nie dotyczy warunków uzyskiwania obywatelstwa pol-
skiego w procedurze naturalizacyjnej, lecz określa jakie organy są właściwe w spra-
wach między innymi z art. 10 ustawy, przy czym chodzi o podział kompetencji po-
między określonym organem krajowym, a polskim urzędem konsularnym ze względu
na to, czy osoba zainteresowana mieszka w Polsce czy za granicą.

Z powyższych przyczyn, uznając że zaskarżony wyrok pomimo częściowej
zasadności zarzutów rewizji nadzwyczajnej odpowiada prawu, Sąd Najwyższy orzekł
stosownie do art. 39312 KPC.
========================================