WYROK Z DNIA 10 STYCZNIA 2006 R.
V KK 295/05

Stwierdzenie, że określony w Kodeksie karnym skarbowym termin
przedawnienia karalności przestępstwa skarbowego upłynął przed dniem
wejścia w życie tego kodeksu, zobowiązuje (art. 5 § 1 przep. wprow. k.k.s.)
do weryfikacji przesłanek przedawnienia w świetle ustawy obowiązującej
przed dniem 17 października 1999 r.

Przewodniczący: sędzia SN J. Szewczyk.
Sędziowie SN: J. Grubba, D. Rysińska (sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Krajowej: M. Staszak.

Sąd Najwyższy w sprawie Piotra W. i Jerzego P., skazanych z art. 94
§ 2 u.k.s. i in., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 10 stycz-
nia 2006 r., kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich od
wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 15 listopada 2002 r., utrzymującego
w mocy wyrok Sądu Rejonowego w Z. z dnia 4 grudnia 2001 r.,

u c h y l i ł zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego i utrzymany nim w mocy
wyrok Sądu Rejonowego i na podstawie art. 101 § 1 pkt 5 k.k. w zw. z art.
2 § 1 u.k.s. oraz art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. w zw. z art. 113 § 1 k.k.s. u m o -
r z y ł postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe z art. 94 § 2 u.k.s.
w zw. z art. 25 § 1 pkt 2 u.k.s. wobec Piotra W. oraz w sprawie o przestęp-
stwo skarbowe z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 94 § 2 u.k.s. i art. 25 § 1 pkt 2
u.k.s. wobec Jacka P. (...).


U Z A S A D N I E N I E

Wyrokiem z dnia 4 grudnia 2001 r. Sąd Rejonowy w Z. uznał Piotra
W. za winnego tego, że w 1992 r. prowadził nierzetelnie podatkową księgę
przychodów i rozchodów, przez co uszczuplił należność Skarbu Państwa
za ten rok na kwotę 280 852 000 starych złotych, przy czym na nierzetelne
prowadzenie księgi i uszczuplenie złożył się łącznie szereg działań szcze-
gółowo przytoczonych w przypisanym czynie, z czego uczynił sobie stałe
źródło dochodu, zaś Jerzego P. za winnego tego, że 1992 r. w Z., działając
w zamiarze, aby Piotr W. dokonał przestępstwa skarbowego, dokonywał
nierzetelnych wpisów w księdze przychodów i rozchodów (w szczegółowo
opisany sposób), czym ułatwił Piotrowi W. narażenie Skarbu Państwa na
uszczuplenie należności podatkowych za ten rok we wskazanej wyżej kwo-
cie. Kwalifikując te czyny na podstawie art. 94 § 2 u.k.s. w zw. z art. 25 § 1
pkt 2 u.k.s. i art. 2 § 2 k.k.s., a wobec Jerzego P. ponadto z art. 18 § 3 k.k.,
Sąd Rejonowy skazał obu oskarżonych na kary, odpowiednio, 8 i 5 miesię-
cy pozbawienia wolności, zawieszając warunkowo ich wykonanie na okresy
próby 3 i 2 lat, i zobowiązując oskarżonych, solidarnie, do zapłaty na rzecz
Skarbu Państwa kwoty 280 852 000 starych złotych w terminie 3 lat od daty
uprawomocnienia się wyroku.
Po rozpoznaniu apelacji wniesionych przez obu oskarżonych, Sąd
Okręgowy w P., wyrokiem z dnia 15 listopada 2002 r., utrzymał w mocy za-
skarżony wyrok sądu pierwszej instancji.
Wskazany wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył kasacją - wniesioną
na korzyść obu oskarżonych - Rzecznik Praw Obywatelskich, który wyro-
kowi temu zarzucił ,,rażące naruszenie art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. polegające
na nieuchyleniu, niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzu-
tów w apelacji oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia, wyroku Sądu
pierwszej instancji, pomimo zaistnienia okoliczności wyłączającej postępo-
wanie w postaci przedawnienia karalności, określonej w art. 17 § 1 pkt 6
k.p.k., co winno skutkować umorzenie postępowania przez sąd odwoław-
czy". Na podstawie tak sformułowanego zarzutu skarżący wniósł o uchyle-
nie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w P. oraz utrzymanego nim w
mocy wyroku Sądu Rejonowego i umorzenie postępowania z powodu
przedawnienia karalności przypisanych oskarżonym przestępstw.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja zasługuje na uwzględnienie, choć jej wywody wymagają kil-
ku uzupełniających i korygujących uwag, które prowadzą do stwierdzeń da-
lej idących, niż prezentowane w uzasadnieniu kasacji.
Stan prawny w przedmiocie karalności, w tym przedawnienia karal-
ności za przypisane obu skazanym (Jerzemu P. w formie pomocnictwa)
przestępstwo oszustwa podatkowego w związku z nierzetelnym prowadze-
niem ksiąg, ulegał kilka razy zmianom w okresie od czasu popełnienia tego
przestępstwa w roku 1992 (pod rządem ustawy karnej skarbowej oraz ko-
deksu karnego z 1969 r., zastąpionego z dniem 1 września 1998 r. kodek-
sem karnym z 1997 r.), poprzez datę wyrokowania w sprawie przez sądy
(pod rządem Kodeksu karnego skarbowego, który wszedł w życie w dniu
17 października 1999 r.) - do chwili obecnej, kiedy to z dniem 17 grudnia
2005 r. (a więc po wniesieniu w niniejszej sprawie kasacji), ustawą z dnia
28 lipca 2005 r. (Dz. U. Nr 178, poz. 1479) znowelizowano przepisy Ko-
deksu karnego skarbowego m.in. w zakresie przedawnienia karalności za
poszczególne przestępstwa skarbowe (analogicznie, jak ustawą z dnia 3
czerwca 2005 r., Dz. U. Nr 132, poz. 1109, z dniem 3 sierpnia 2005 r. zno-
welizowano treść przepisów art. 101 § 1 i 102 k.k.). Wobec powyższego,
dla oceny podnoszonej w kasacji kwestii przedawnienia przypisanego ska-
zanym przestępstwa kwalifikowanego z art. 94 § 2 u.k.s. w zw. z art. 25 § 1
pkt 2 u.k.s. znaczenie podstawowe - poza koniecznością uwzględnienia
różnych terminów ustania karalności tego przestępstwa i różnych sankcji
za jego popełnienie, przewidzianych poszczególnymi ustawami - ma anali-
za przepisów wprowadzających kolejne zmiany ustawowe w zakresie
przedawnienia.
Dla niniejszego rozstrzygnięcia bez znaczenia pozostaje wskazana
wyżej nowelizacja przepisów Kodeksu karnego skarbowego dotyczących
przedawnienia, wprowadzona ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. Zaskarżony
kasacją wyrok zapadł przed wejściem w życie tej ustawy, wobec czego nie
mógł, co oczywiste, uchybiać jej przepisom. Dodać wszak trzeba, że uchy-
lenie zaskarżonego wyroku (z jakiejkolwiek przyczyny) teoretycznie mogło-
by prowadzić do zastosowania przepisów o przedawnieniu w brzmieniu
ustalonym tą ustawą, jednak tylko wówczas (por. treść jej art. 10), gdyby
nie upłynął jeszcze termin przedawnienia karalności przypisanego prze-
stępstwa, liczony w myśl przepisów obowiązujących poprzednio. Temu
jednak przeczy teza postawiona w kasacji.
Pierwszoplanowe znaczenie dla oceny zasadności wniesionej skargi
kasacyjnej miała zatem treść art. 5 § 1 przep. wprow. Kodeks karny skar-
bowy, w myśl którego do czynów zabronionych popełnionych przed wej-
ściem w życie tego kodeksu (a więc takich jak w niniejszej sprawie) stosuje
się jego przepisy o przedawnieniu i zatarciu skazania, chyba że już upłynął
termin przedawnienia określony w jego art. 44 § 1, 2, 5, i 6 oraz w art. 51 §
1 i 2. Wymieniony przepis wskazuje, że kwestię przedawnienia należy oce-
niać, w pierwszej kolejności, na podstawie stosownych przepisów Kodeksu
karnego skarbowego i stanowi uregulowanie specjalne w stosunku do
unormowania art. 2 § 2 i 3 k.k.s., zakazującego m.in. równoczesnego sto-
sowania ustaw aktualnej i obowiązującej poprzednio (por. orzeczenia Sądu
Najwyższego: z dnia 11 września 2002 r., V KKN 94/01, lex 55223 i z dnia
1 grudnia 2003 r., V KK 86/03, lex 140095 oraz cyt. tam literatura). W takim
razie, w realiach niniejszej sprawy należało uznać, że ponieważ przypisane
przestępstwo z art. 94 § 2 u.k.s. było zagrożone (odmiennie niż czyn okre-
ślony obecnie w art. 56 § 1 k.k.s.) tylko karą grzywny, to znaczenie decydu-
jące dla czynionych ocen miał przepis art. 44 § 1 pkt. 1 k.k.s., przewidujący
3-letni okres przedawnienia.
Dla obliczenia wskazanego terminu istotne znaczenie miała również
treść przepisu art. 44 § 3 k.k.s., wyznaczającego specyficzny dla prze-
stępstw podatkowych początek biegu tego terminu. Skoro zatem z opisu
przypisanego czynu wynika, że popełnione przestępstwo skarbowe polega-
ło na uszczupleniu należności z tytułu podatków dochodowego i obrotowe-
go za rok 1992 (vide również treść decyzji w sprawie określenia zobowią-
zań (...), których obowiązek płatności, bez wezwania, upływał z dniem 30
kwietnia następnego roku (por. art. 45 ust. 1, 4 i 5 ustawy z dnia 26 lipca
1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - Dz. U. Nr 80, poz.
350 ze zm.), to stosownie do art. 44 § 3 k.k.s. przyjąć należało, że 3-letni
termin przedawnienia karalności omawianego przestępstwa rozpoczął swój
bieg z końcem 1993 r.
Zestawienie przytaczanych danych w kontekście art. 44 § 1 pkt 1
k.k.s. w zw. z art. 5 § 1 p.w. k.k.s. prowadzi więc do wniosku, że karalność
czynów, jakich popełnienie zostało przypisane w niniejszej sprawie ustała z
upływem dnia 31 grudnia 1996 r. Wbrew twierdzeniu skarżącego, wskaza-
ny termin przedawnienia nie uległ wydłużeniu o kolejnych 5 lat, jak stanowi
art. 44 § 5 k.k.s. Autor kasacji pominął bowiem, że z treści przywołanego
przepisu wynika, iż niezbędnym warunkiem wydłużenia przewidzianego
terminu jest wszczęcie - w czasie jego biegu - postępowania karnego
przeciwko sprawcy. Tymczasem z lektury akt wynika, że postępowanie w
niniejszej sprawie (rozpoczęte od razu przedstawieniem zarzutów, a więc
in personam) zostało wszczęte przeciwko Piotrowi W. w dniu 20 marca
1997 r., zaś przeciwko Jerzemu P. w dniu 14 marca 1997 r., a zatem po
upływie 3-letniego terminu przewidzianego dla popełnionych przestępstw
skarbowych.
Powyższe spostrzeżenie przynosi istotne dla niniejszego orzeczenia
konsekwencje, które pozostały poza polem rozważań wniesionej kasacji.
Stwierdzenie bowiem, że określony w przepisach Kodeksu karnego skar-
bowego termin przedawnienia karalności przestępstwa skarbowego upłynął
przed dniem wejścia w życie tego kodeksu, obliguje - w myśl dyspozycji
art. 5 § 1 p.w. k.k.s. - do weryfikacji materialno-prawnych przesłanek roz-
ważanego przedawnienia w świetle ustawy obowiązującej przed dniem 17
października 1999 r. Wskazuje na to zawarty w tym przepisie zwrot ,,chyba
że już upłynął termin przedawnienia określony w art. 44 § 1, 2, 5 i 6 oraz
art. 51 § 1 i 2 Kodeksu karnego skarbowego", który zamieszczono jako
przeciwstawienie dla uprzedniego unormowania, nakazującego stosowanie
przepisów tego kodeksu o przedawnieniu do czynów popełnionych przed
jego wejściem w życie. Z powyższego wynika, że jeśli termin przedawnie-
nia (obliczany na podstawie Kodeksu karnego skarbowego) upłynął przed
wejściem w życie omawianych przepisów regulujących jego zasady, to
ocena ustania karalności rozważanego zachowania nie znajduje ustawo-
wego umocowania w tych unormowaniach, lecz w przepisach ustawy, pod
której rządem przestępstwo uległo przedawnieniu.
Godzi się zauważyć, że w doktrynie zwracano uwagę na konstytucyj-
ną niedopuszczalność sytuacji, w której odpowiedzialność karna już zatarta
(na podstawie przepisów obowiązujących poprzednio) mogłaby ,,odżyć"
pod rządami nowych przepisów (G. Bogdan: Nowa Kodyfikacja Karna, Ko-
deks karny skarbowy, komentarze, z. 27, Warszawa 2000, s. 25) i podno-
szono, że art. 5 § 1 p.w. k.k.s. nie może dotyczyć zachowań, których ści-
ganie uległo przedawnieniu jeszcze pod rządem poprzedniej ustawy, gdyż
nie są one już, w momencie jego wejścia w życie, karalne (T. Grzegorczyk:
Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2000, s. 559). W tym kon-
tekście należy zauważyć, że treść art. 5 § 1 p.w. k.k.s. - odnosząca się do
wszystkich czynów zabronionych popełnionych przed wejściem w życie
Kodeksu karnego skarbowego - obejmuje swą dyspozycją badanie
przedawnienia ich karalności zarówno według dotyczących tej kwestii reguł
wskazanych w tym Kodeksie - co stanowi zasadę, jak i w myśl unormowań
dotychczasowych - co jest wyjątkiem przewidzianym dla sytuacji, gdy ter-
min przedawnienia - liczony jednak zgodnie z założeniami Kodeksu karne-
go skarbowego - już upłynął.
Analiza dotychczasowych unormowań wymaga wstępnej konstatacji,
że ustawa karna skarbowa, obowiązująca przed wejściem w życie Kodeksu
karnego skarbowego, nie zawierała własnych przepisów o przedawnieniu,
lecz w tym zakresie odsyłała do odpowiedniego stosowania unormowań
Kodeksu karnego (art. 2 § 1 u.k.s.). Analogicznie też odsyłała (por. art. 285
§ 4 u.k.s. w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 3 lipca 1998 r. - Dz. U. Nr
108, poz. 682) do art. 15 przep. wprow. Kodeks karny z 1997 r. w kwestii
stosowania nowych uregulowań o przedawnieniu do przestępstw skarbo-
wych popełnionych przed ich wejściem w życie.
Uwzględnienie zatem, w pierwszej kolejności, treści art. 15 p.w. k.k.
powodowało na wstępie konieczność zbadania, czy karalność rozważane-
go przestępstwa skarbowego, popełnionego w 1992 r., nie ustała przed
dniem 1 września 1998 r., tj. przed dniem wejścia w życie Kodeksu karne-
go. z 1997 r. W takim bowiem wypadku, przepisy tego kodeksu o przedaw-
nieniu nie miałyby w sprawie zastosowania.
Rozważenie treści art. 105 § 1 pkt. 3 (jako mającego zastosowanie
do, zagrożonego karą grzywny, czynu z art. 94 § 2 u.k.s.) i art. 106 k.k. z
1969 r. - w zw. z art. 2 § 1 u.k.s. a nadto art. 31 § 2 u.k.s. (w brzmieniu
sprzed nowelizacji ustawą z dnia 3 lipca 1998 r.) prowadzi do wniosku, że
karalność wskazanego przestępstwa skarbowego nie ustała przed przyta-
czaną wyżej datą. Wymieniony na wstępie przepis przewidywał bowiem
5-letni (a nie 3-letni) okres przedawnienia, rozpoczynający bieg z końcem
roku, w którym powstał obowiązek podatkowy (tu: roku 1992), który ulegał
prolongacie o kolejnych 5 lat w wypadku wszczęcia w tym okresie postę-
powania karnego. Ten zaś warunek został w sprawie spełniony.
W tej sytuacji należy stwierdzić, że ustanie karalności rozważanego w
niniejszej sprawie przestępstwa skarbowego z art. 94 § 2 u.k.s. znajduje
podstawę w przepisie art. 101 § 1 pkt 5 k.k. (rzecz jasna, według stanu
sprzed nowelizacji ustawą z dnia 3 czerwca 2005 r.) w zw. z art. 2 § 1
u.k.s. Wskazane unormowanie przewidywało dla omawianej kategorii prze-
stępstw 3-letni okres przedawnienia, który biegł - zgodnie z art. 31 § 2
u.k.s. w brzmieniu po nowelizacji z 1998 r. - od końca roku, w którym upły-
nął termin płatności podatku, przy czym okres ten - stosownie do ówcze-
snego brzmienia art. 102 k.k. - nie ulegał wydłużeniu o kolejnych 5 lat, je-
żeli w tym czasie nie wszczęto postępowania karnego przeciwko osobie.
Przy zachowaniu wszelkich uwag poczynionych w tym zakresie dotychczas
w sprawie niniejszej oznacza to, że karalność przestępstw skarbowych
przypisanych oskarżonym ustała, na podstawie wskazanych na wstępie
przepisów, z upływem dnia 31 grudnia 1996 r.
Z powyższego wynika, że nie tylko wyrok Sądu Okręgowego z dnia
15 listopada 2002 r. - jak się podnosi w kasacji - dotknięty był wadą wska-
zaną w art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k., stosowanymi
w postępowaniu o przestępstwo skarbowe na podstawie art. 113 § 1 k.k.s.,
lecz również i wyrok Sądu Rejonowego, wydany w dniu 4 grudnia 2001 r.,
zapadł mimo istnienia przesłanki wyłączającej prowadzenie postępowania
z powodu przedawnienia karalności. Należy dodać, że okoliczności tej nie
dostrzeżono ani w skardze kasacyjnej, ani w orzeczeniu sądu odwo-
ławczego, który winien był tę kwestię rozważyć z urzędu, a zobligowany był
do tego tym bardziej, że zarzut przedawnienia został podniesiony w apela-
cji Piotra W.