Uchwała z dnia 6 maja 2004 r.
II UZP 6/04

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Beata
Gudowska, Roman Kuczyński.

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśnie-
wskiego po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 maja 2004 r., sprawy z wniosku An-
drzeja L. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w S. o umo-
rzenie należności z tytułu składek, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego
postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 27 stycznia 2004 r. [...]

,,Czy w przypadku wystąpienia całkowitej nieściągalności składek, o której
mowa w art. 28 ust. 3 pkt 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) Zakład Ubezpieczeń Społecznych
obowiązany jest umorzyć należność z tytułu składek, czy też w takiej sytuacji może
odmówić ich umorzenia"

p o d j ą ł uchwałę:

Zakład Ubezpieczeń Społecznych może odmówić umorzenia należności z
tytułu składek w przypadku wystąpienia ich całkowitej nieściągalności, o której
mowa w art. 28 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.).

U z a s a d n i e n i e

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało na tle następującego stanu faktycznego. Wyrokiem z dnia 11 czerwca 2002
r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Słupsku oddalił od-
wołanie wnioskodawcy Andrzeja L. od decyzji organu rentowego - Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych-Oddziału w S. z dnia 19 czerwca 2001 r., odmawiającej umorze-
nia zadłużenia z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne za okres
od lutego 1999 r. do grudnia 1999 r. w kwocie 120.657,92 zł wraz z odsetkami za
zwłokę, na ubezpieczenie zdrowotne za okres od lutego 1999 r. do grudnia 1999 r. w
kwocie 16.654,40 zł z należnymi odsetkami, na Fundusz Pracy i Fundusz Gwaranto-
wanych Świadczeń Pracowniczych za okres od lutego 1999 r. do grudnia 1999 r. w
kwocie 7.469,71 zł oraz należne odsetki uznając, iż nie zachodzi w stosunku do
ubezpieczonego całkowita nieściągalność zaległości w rozumieniu ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887
ze zm.), zwanej dalej ustawą o sus.

Rozpoznając apelację wnioskodawcy Sąd Apelacyjny stwierdził, że art. 28 ust.
2 ustawy o sus nie przewiduje obowiązku umorzenia przez organ rentowy zaległych
składek w przypadku ich całkowitej nieściągalności, stanowiąc, że w takim przypadku
mogą być one umorzone. Zdaniem Sądu oznacza to jednak, iż umorzenie należności
z tytułu składek zależy od swobodnego uznania Zakładu, co w świetle ustawy o sus,
nie zawierającej żadnych dodatkowych kryteriów pozwalających Zakładowi - a na
etapie postępowania sądowego sądowi - określić dopuszczalność umorzenia nieścią-
galnych składek, rodzi możliwość daleko posuniętej samowoli mogącej nawet pro-
wadzić do naruszenia w sposób istotny wyrażonej w art. 32 Konstytucji zasady rów-
ności wobec prawa.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

W obecnym stanie prawnym, stosownie do art. 28 ust.1 ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, należności z tytułu składek
mogą być umarzane w całości lub w części przez Zakład, z uwzględnieniem jego ust.
2-4.
Oznacza to, że decyzja w tym zakresie należy do Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych, który może - na warunkach określonych tym przepisem - umarzać należ-
ności składkowe. Zgodnie z art. 28 ust 2 należności z tytułu składek mogą być uma-
rzane tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności, z zastrzeżeniem ust. 3a po-
zwalającego na umorzenie, w uzasadnionych przypadkach, należności z tytułu skła-
dek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami
składek na te ubezpieczenia, także pomimo braku ich całkowitej nieściągalności.
Przepis art. 28 ust. 2 ustawy o sus jest czytelny i nie budzi na tle wykładni grama-
tycznej wątpliwości interpretacyjnych. Jest oparty na konstrukcji tzw. ,,uznania admi-
nistracyjnego", co oznacza, że decyzja w zakresie spraw dotyczących umorzenia na-
leżności przysługuje każdorazowo do organu rentowego, który w przypadku stwier-
dzenia całkowitej nieściągalności składek zachodzącej w przypadkach wymienionych
w art. 28 ust. 3 tejże ustawy, może ale nie musi umorzyć zaległości. Norma zawarta
w art. 28 ust. 2 ustawy o sus wyraźnie wskazuje na brak obowiązku umorzenia na-
leżnych składek w przypadku ich całkowitej nieściągalności, stanowiąc że w takim
wypadku mogą być one umorzone. Decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych po-
dejmowane w indywidualnych sprawach dotyczących - między innymi - ustalenia
wymiaru składek, ich poboru oraz umarzania należności z tytułu składek, zgodnie z
art. 83 ustawy o sus podlegają kontroli sądów w terminie i według zasad określonych
w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. Jedynie od decyzji przyznającej
świadczenie w drodze wyjątku oraz od decyzji odmownej w tego rodzaju sprawach
odwołanie nie przysługuje - art. 83 ust. 4 ustawy o sus. Zakres kognicji sądu nie
ogranicza się jedynie, wobec uznaniowego charakteru decyzji, do oceny, czy zostały
zachowane wymagane przepisami k.p.a. przesłanki formalne. Zgodnie bowiem z
uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 2000 r., III ZP 15/00 (OSNAPiUS 2000
nr 23, poz. 864), ,,decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odmawiająca umorze-
nia w całości lub w części należności z tytułu składek, podlega merytorycznej kontroli
sądu". Oznacza to, że do kompetencji sądu należy merytoryczna ocena zasadności
wydanej i podlegającej zaskarżeniu decyzji, w tym odmawiającej umorzenia w cało-
ści lub części należności z tytułu składek. Ocena ta - co oczywiste - może być pod-
jęta jedynie na podstawie przesłanek wskazanych w art. 28 ust. 2 i 3 ustawy. Kon-
trolując zasadność decyzji organu rentowego w tej mierze sąd ocenia, czy zostały
spełnione przesłanki zawarte we wskazanym przepisie, warunkujące umorzenie w
całości lub w części należności z tytułu składek, obecnie posiłkując się w tym zakre-
sie przepisami rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z
dnia 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu
składek na ubezpieczenie społeczne (Dz.U. Nr 141, poz. 1365), wydanego w ramach
delegacji zawartej w ustawie o sus (art. 28 ust. 3b). Należy nadto zauważyć, że sto-
sownie do art. 83 ust. 6 ustawy, jeżeli Zakład uzna odwołanie za słuszne, zmienia lub
uchyla decyzję w terminie 14 dni od wniesienia odwołania. W tym wypadku odwoła-
niu nie nadaje się dalszego biegu.
Po przedstawieniu sprawy z odwołaniem do sądu, do niego należy meryto-
ryczna ocena jego zasadności, ta zaś może być dokonana po przeprowadzeniu sto-
sownego postępowania według zasad określonych w przepisach Kodeksu postępo-
wania cywilnego.
Warto też pamiętać, że w obecnym stanie prawnym prawo lub zobowiązanie
stwierdzone decyzją ostateczną Zakładu ulega ponownemu ustaleniu na wniosek
osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną
przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej
decyzji, które mają wpływ na to prawo lub zobowiązanie, zaś decyzje ostateczne Za-
kładu, od których nie zostało wniesione odwołanie do właściwego sądu, mogą być z
urzędu przez Zakład uchylone, zmienione lub unieważnione, na zasadach określo-
nych w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 83a ust. 1 i 2). Z
powyższego wynika, że wniosek o umorzenie zaległości składkowych może być po-
nawiany i każdorazowo podlega ocenie organu rentowego, a w przypadku wniesienia
od wydanej przez ten organ decyzji odwołania, także sądu na zasadach określonych
w Kodeksie postępowania cywilnego.
Z tych wszystkich względów orzeczono jak w sentencji uchwały .
========================================