Uchwała z dnia 4 grudnia 2008 r.
II UZP 6/08

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Romualda Spyt, Jolanta Strusińska-Żukowska.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 grudnia 2008 r. sprawy
z wniosku Mieczysława P., Romana Ż. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w W. o składki, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego
przez Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 24 czerwca 2008 r. [...]

,,Czy możliwe jest przeniesienie odpowiedzialności za składki na członków za-
rządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością po utracie bytu prawnego przez
spółkę wskutek ukończenia postępowania upadłościowego i wykreślenia tego pod-
miotu z Krajowego Rejestru Sądowego ?"

p o d j ą ł uchwałę:

Przeniesienie odpowiedzialności za składki na członków zarządu spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością jest możliwe także po utracie bytu prawnego
przez spółkę wskutek ukończenia postępowania upadłościowego i wykreślenia
tego podmiotu z Krajowego Rejestru Sądowego (art. 116 ustawy z dnia 9 sierp-
nia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60
ze zm.).

U z a s a d n i e n i e

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało na tle następującego stanu faktycznego: Wnioskodawcy Mieczysław P. i
Roman Ż. odwołali się od dwóch decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działu w W. z dnia 25 stycznia 2006 r., obciążających każdego z nich jako członków
zarządu odpowiedzialnością za zobowiązania Zakładu Wydawniczo-Reprograficzne-
go ,,A.-G." Spółki z o.o. w W. z tytułu nieopłaconych składek na: ubezpieczenia spo-
łeczne za okres: styczeń 2002 r. oraz od kwietnia 2002 r. do maja 2003 r. w łącznej
kwocie 241.017,77 zł, (należność główna 214.107,87 zł), ubezpieczenie zdrowotne
za okres: grudzień 2001 r. oraz od lutego 2002 r. do maja 2003 r. w łącznej kwocie
56.887,12 zł, (należność główna 50.566,62 zł), a także Fundusz Pracy i Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od lipca 2002 r. do maja 2003
r. w łącznej kwocie 17.197,73 zł (należność główna 15.529,83 zł).
W sprawie jest niesporne, że Mieczysław P. pełnił funkcję prezesa Zarządu
Zakładu Wydawniczo - Reprograficznego ,,A.-G. Sp. z o.o. od 1992 r. do maja 2003
r., a Roman Ż. był członkiem Zarządu Spółki od 1997 r. Przedmiotem działalności
Spółki było świadczenie usług poligraficznych na maszynach offsetowych dla instytu-
cji i podmiotów gospodarczych. We wrześniu 2001 r. odwołujący się wystąpili w imie-
niu Spółki z wnioskiem o otwarcie postępowania układowego argumentując, iż w
związku z załamaniem się sprzedaży samochodów D. w drugim półroczu 2000 r.
znacząco spadło zapotrzebowanie na usługi poligraficzne, których głównymi odbior-
cami do połowy 2000 r. były D. SA oraz firmy z nią stowarzyszone. Odwołujący się
wskazali ponadto, iż pogorszenie się kondycji finansowej Spółki spowodowane było
koniecznością spłaty kredytu inwestycyjnego, zaciągniętego w 1999 r., lecz podkre-
ślali także, że realizacja wdrożonego programu naprawczego dała wymierne efekty
przejawiające się przede wszystkim wzrostem sprzedaży usług oraz zmniejszeniem
kosztów działalności. Przedmiotowy wniosek został zwrócony w 2001 r. W celu re-
strukturyzacji zadłużenia, w dniu 28 listopada 2001 r. Spółka oraz D. SA zawarły po-
rozumienie dotyczące spłaty należności krótkoterminowych Spółki z tytułu dostaw
robót i usług, na mocy którego zadłużenie spółki zredukowano do 50%, tj. do kwoty
922.485,25 zł oraz ustalono, że pozostała część zadłużenia, tj. kwota 922.485,26 zł,
zostanie rozłożona na 60 równych miesięcznych rat począwszy od 1 czerwca 2003 r.
W dniu 27 lutego 2003 r. pomiędzy I. Bankiem SA z siedzibą Katowicach a Spółką
zawarta została umowa restrukturyzacyjna celem warunkowego ustalenia zasad
spłaty wierzytelności Banku wynikającej z umowy dotyczącej kredytu złotowego
przeznaczonego na finansowanie inwestycji. W dniu 17 lutego 2003 r. Spółka (repre-
zentowana przez Prezesa Zarządu i członka tego Zarządu - odwołujących się -
wchodzących w skład organu uprawnionego do reprezentacji podmiotu) złożyła
wniosek o ogłoszenie jej upadłości ze względu na trwałe zaprzestanie płacenia dłu-
gów i okoliczność, że majątek Spółki faktycznie nie wystarcza na zaspokojenie dłu-
gów. Postanowieniem z dnia 14 maja 2003 r., [...] Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy
Wydział XVII Gospodarczy ogłosił upadłość Z. A.-G. Sp. z o.o. w W., wyznaczył sę-
dziego komisarza oraz syndyka masy upadłości w osobie Tadeusza K. Sąd Rejono-
wy ustalił, iż Spółka zaprzestała płacenia swoich długów w sposób trwały, jednocze-
śnie jej majątek nie wystarcza na ich pokrycie, niemniej jednak pozwoli na pokrycie
kosztów postępowania upadłościowego. Organ rentowy zgłosił do masy upadłości
wierzytelność z tytułu składek na łączną kwotę 331.861,88 zł. Postanowieniem z dnia
18 września 2003 r. Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy ustalił listę wierzytelności
przypadających od upadłej Spółki. Wierzytelność organu rentowego została uznana
odpowiednio w kwocie 315.096,30 zł w kategorii 3, w kwocie 16.681,48 zł w kategorii
6 oraz w kwocie 84,10 zł w kategorii 7 [...]. Postanowieniem z dnia 24 listopada 2003
r. Sąd Rejonowy - Sędzia Komisarz zezwolił na sprzedaż z wolnej ręki przedsiębior-
stwa upadłej Spółki w całości, poniżej ceny oszacowania za kwotę nie niższą niż
450000,00 zł z wyłączeniem środków pieniężnych zgromadzonych w masie upadło-
ści. W dniu 17 maja 2004 r. doszło do zawarcia umowy sprzedaży przedsiębiorstwa -
w rozumieniu art. 551 k.c. - upadłej Spółki, w trybie art. 113 rozporządzenia Prezy-
denta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe (jednolity
tekst: Dz.U. z 1991, Nr 118, poz. 512 ze zm.). Środki ze sprzedaży przedsiębiorstwa
w kwocie 460.000,00 zł wraz z dochodami uzyskanymi z prowadzonej przez syndyka
masy upadłości działalności gospodarczej w wysokości 1,5 mln. zł zostały przezna-
czone na zaspokojenie należności pierwszej i drugiej kategorii (nie był sporządzony
plan podziału masy upadłości, zaspokojenie wierzycieli I i II kategorii odbyło się
zgodnie z art. 205 Prawa upadłościowego). Nastąpiła likwidacja całego majątku upa-
dłej Spółki, dlatego Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy postanowieniem z dnia 30
czerwca 2004 r. ukończył postępowanie upadłościowe Spółki na podstawie art. 217
Prawa upadłościowego. Organ rentowy jako wierzyciel zwrócił się o doręczenie odpi-
su powyższego postanowienia w dniu 9 lipca 2004 r. Postanowienie uprawomocniło
się z dniem 13 lipca 2004 r. Na wniosek syndyka masy upadłości Spółki o wykreśle-
nie podmiotu z Krajowego Rejestru Sądowego, Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy
XX Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego postanowieniem z dnia 9
grudnia 2004 r. wykreślił Spółkę z KRS. Postanowienie uprawomocniło się w dniu 8
lutego 2005 r. (odpis z KRS według stanu na 21 kwietnia 2008 r.). W aktach złożo-
nych przez organ rentowy, w I tomie, znajduje się pisemna informacja z dnia 23
stycznia 2006 r., udzielona Wydziałowi Realizacji Dochodów przez Wydział Rozli-
czeń Kont Płatników Składek i Ubezpieczonych, dotycząca zaległości składkowych
Spółki oraz deklaracje rozliczeniowe za okres od stycznia 2002 r. do maja 2003
r.(wydruki z KSI). W dniu 25 stycznia 2006 r. organ rentowy wydał dwie decyzje w
przedmiocie obciążenia odpowiedzialnością za zaległości składkowe Spółki członków
jej Zarządu, od których wnioskodawcy wnieśli odwołanie. Wyznaczając rozprawę na
dzień 7 czerwca 2006 r. sędzia referent oprócz wezwania ubezpieczonych zarządziła
zawiadomienie o terminie Spółki jako zainteresowanego. W protokole tej rozprawy
znajduje się zapis, iż nie stawił się syndyk Tadeusz K. Postanowieniem z dnia 10
października 2006 r. Sąd Okręgowy wezwał do udziału w postępowaniu w charakte-
rze zainteresowanego Zakład Wydawniczo - Reprograficzny ,,A.-G." Sp. z o.o. w W.
na podstawie art. 477 § 2 k.p.c., uznając iż ,,decyzja o składkach na rzecz odwołują-
cych się wpływa bezpośrednio na prawa majątkowe Spółki" [...]. Na rozprawie w dniu
30 stycznia 2007 r. pełnomocnik ubezpieczonych wyjaśnił, że Spółka została wykre-
ślona z KRS - okazał ,,odpis postanowienia". O kolejnych terminach rozpraw Spółka
nie była już zawiadamiana, a były syndyk masy upadłości Spółki został przesłuchany
w charakterze świadka. Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego Sąd Okrę-
gowy-Sąd Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem z dnia 27 listopada
2007 r. oddalił odwołania wnioskodawców. Sąd ustalił, że obie objęte rozpoznaniem
decyzje wydane zostały na podstawie art. 116 ustawy z dnia 9 sierpnia 1997 r. - Or-
dynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.), a następnie
wskazując na § 1 uznał, że stosownie do treści art. 21 ustawy z dnia 12 września
2002 r. o zmianie ustawy Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych
ustaw (Dz.U. Nr 169, poz. 1387) do odpowiedzialności podatkowej osób trzecich z
tytułu zaległości podatkowych powstałych przed dniem wejścia w życie wyżej wymie-
nionej ustawy stosuje się przepisy obowiązujące przed dniem jej wejścia w życie.
Sąd Okręgowy przyjął, że wniosek o ogłoszenie upadłości Spółki z o.o. Zakładu
Wydawniczo-Reprograficznego ,,A.-G." zgłoszony został za późno (już w 2001 r.
sytuacja finansowa Spółki ulegała stopniowemu pogorszeniu, wysokość zobowiązań
Spółki względem wierzycieli wzrastała, o czym ubezpieczeni z racji pełnionych funkcji
wiedzieli), a skarżący nie wskazali mienia, z którego egzekucja umożliwiłaby zaspo-
kojenie należności składkowych, tym samym nie zostały wykazane przesłanki uza-
sadniające zwolnienie członków zarządu z odpowiedzialności za zaległości Spółki.
Rozpoznając apelacje wnioskodawców od wyroku Sądu Okręgowego opartych
na zarzutach naruszenie prawa materialnego - art. 116 § 1 pkt 1 i pkt 2 Ordynacji
podatkowej w związku z art. 5 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 24
października 1934 r. Prawo upadłościowe, oraz naruszenia przepisów postępowania,
- art. 233 § 1 k.p.c. , art. 328 § 2 k.p.c. , a także nierozpoznania istoty sprawy przez
nierozpoznanie zarzutów podniesionych przez skarżących w odwołaniu od decyzji
organu rentowego, Sąd Apelacyjny uznał, że niezależnie od podniesionych przez
apelacje zarzutów, w sprawie występuje zagadnienie prawne o zasadniczym zna-
czeniu, a to kwestia wydania decyzji obciążającej odpowiedzialnością osoby trzecie
za długi podmiotu, który w dacie wydania tej decyzji już nie istniał, gdyż byt prawny
wskutek wykreślenia z rejestru utracił wcześniej (przed wydaniem decyzji o odpowie-
dzialności osoby trzeciej), a przed zajściem tego zdarzenia nie doszło do określenia
w drodze decyzji organu rentowego wysokości zaległości z tytułu składek. Do wyda-
nia zaskarżonych decyzji doszło, po ustaleniu wysokości zadłużenia przez jeden z
wydziałów organu rentowego, przy czym, porównanie okresów stwierdzonych zale-
głości ze zgłoszeniem wierzytelności do masy upadłości w postępowaniu upadło-
ściowym dotyczącym Spółki prowadzi do wniosku, że istnieją różnice zwłaszcza w
zakresie składek na ubezpieczenie zdrowotne. Nie ulega również wątpliwości, że
organ rentowy nie wydał decyzji ustalającej wysokość zaległości składkowych obcią-
żających Spółkę. W złożonych przez organ rentowy aktach składkowych brak tako-
wej decyzji, a z pisma ZUS z dnia 23 lipca 2008 r. wynika, że poza dokumentacją
przedstawioną Sądowi organ rentowy nie dysponuje inną. Odpowiedzialność osób
trzecich za zobowiązania podatkowe (składkowe) ma miejsce w przypadku niewyko-
nania lub nienależytego wykonywania zobowiązania podatkowego przez podatnika
(tu płatnika składek). Jest ona zatem zależna od istnienia zobowiązania składkowego
płatnika oraz od jego realizacji przez ten podmiot, co powoduje, że odpowiedzialność
ta ma charakter akcesoryjny. Jest to także odpowiedzialność subsydiarna (posiłko-
wa), biorąc pod uwagą, że wierzyciel składkowy nie ma swobody w kolejności zgła-
szania roszczenia do podatnika (płatnika składek) lub osoby trzeciej, lecz kolejność
ta jest ściśle określona przez obowiązujące przepisy prawa. Prawną przesłanką od-
powiedzialności osób trzecich jest więc nie tylko konieczność wdrożenia przymuso-
wego wykonania zobowiązania podatkowego (składkowego) - wobec faktu, że nie
nastąpiła jego dobrowolna realizacja - lecz także stwierdzenie, że tego rodzaju reali-
zacja zobowiązania w stosunku do podatnika (płatnika) nie daje gwarancji pełnego
wykonania zobowiązania składkowego i zachodzi konieczność wydania orzeczenia o
odpowiedzialności podatkowej (składkowej) osób trzecich. Takie orzeczenie, dla któ-
rego przepisy przewidują formę decyzji (art. 108 § 1 Ordynacji podatkowej), zapada
po przeprowadzeniu postępowania. W postępowaniu zmierzającym do wydania de-
cyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej organ podatkowy (tu organ rentowy) bada
przede wszystkim wystąpienie przesłanek odpowiedzialności odnoszących się do
konkretnego podmiotu. Celem tego postępowania jest ustalenie, czy w konkretnym
przypadku zachodzą przesłanki określone we właściwych przepisach ustawy Ordy-
nacja podatkowa dla przyjęcia takiej odpowiedzialności. Ordynacja podatkowa w art.
108 § 2 wprowadza zasadę, że orzeczenie o odpowiedzialności osoby trzeciej (w
ogóle wszczęcie postępowania w tej materii) musi być poprzedzone wydaniem i do-
ręczeniem decyzji podatkowej podmiotom odpowiadającym za zobowiązania podat-
kowe przed osobą trzecią, która to zasada nie ma zastosowania do należności z ty-
tułu składek, gdyż art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpie-
czeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r., Nr 11, poz. 74 ze zm., zwana dalej
ustawą systemową) nakazując odpowiednie stosowanie przepisów Ordynacji podat-
kowej pomija art. 108 § 2 i 3 odsyłając jedynie do § 1 i 4 tego przepisu. Oznacza to,
że na organie rentowym nie ciąży obowiązek uprzedniego wydania decyzji wymiaro-
wej w stosunku do płatnika składek. Wynika to także z wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 30 stycznia 2008 r., I UK 187/07 (niepublikowanego), przyjmującego, że ,,dla od-
powiedzialności członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z tytułu
zaległości składkowych spółki na ubezpieczenia społeczne nie jest wymagane
uprzednie wydanie decyzji organu rentowego, ustalającej zobowiązanie płatnika
składek".
W ocenie Sądu Apelacyjnego, brak odesłania w ustawie systemowej do § 2
art. 108 Ordynacji podatkowej, nie oznacza, że odpowiedzialność osoby trzeciej jest
niezależna od istnienia zobowiązania płatnika składek, natomiast oznacza to, że w
postępowaniu zmierzającym do orzeczenia o odpowiedzialności osoby trzeciej za
zaległości z tytułu składek, można dokonywać ustaleń co do istnienia i wysokości
należnych od pierwotnego dłużnika należności. Stwierdzenie istnienia zobowiązania
nie należy do kwestii prejudycjalnych, wobec czego jej rozstrzygnięcie może nastąpić
również w postępowaniu dotyczącym odpowiedzialności wynikającej z istnienia tego
zobowiązania. Takie stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia
16 listopada 2005 r., III AUa 877/05 (niepublikowany). W wyroku tym Sąd Apelacyjny
wskazał, że problem sposobu określenia wysokości należności osoby trzeciej w sy-
tuacji, gdy w chwili wszczęcia postępowania w stosunku do osoby trzeciej brak jest
decyzji, która przesądzałaby o wysokości długu, za który ma odpowiadać osoba trze-
cia, istniał pod rządami ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatko-
wych (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 108, poz. 486 ze zm.), która w tym zakresie
nie zawierała unormowań. Zarysowały się w tej materii dwa przeciwstawne poglądy
(por. A. Olesińska: Odpowiedzialność osób trzecich za zobowiązania podatkowe,
Lublin 2000, s. 57 i nast.). Pierwszy, że wysokość długu powinna być określona we
właściwy sposób w postępowaniu z udziałem dłużnika, skoro przedmiotem postępo-
wania zmierzającego do wydania decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej mogą
być wyłącznie zagadnienia związane bezpośrednio z jej odpowiedzialnością. Wyda-
nie decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej jest zatem niemożliwe przy braku
decyzji określającej wysokość należności podatkowej, wydanej we właściwym postę-
powaniu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2005 r., I UK 265/04, OSNP
2006 nr 3 - 4, poz. 60). Według drugiego poglądu, wysokość cudzego długu podat-
kowego, skoro jest przedmiotem odpowiedzialności osoby trzeciej, może i powinna
być przedmiotem ustaleń czynionych w postępowaniu zmierzającym do wydania de-
cyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej. Stanowisko to również znalazło wyraz i w
doktrynie i w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego. W ocenie Sądu
Apelacyjnego, przyjęcie poglądu - polegającego na możliwości weryfikowania wyso-
kości należności składkowych w postępowaniu prowadzonym w przedmiocie obcią-
żenia odpowiedzialnością za składki osoby trzeciej - wynika z konieczności uwzględ-
nienia zasad rządzących obciążaniem odpowiedzialnością za składki osób trzecich,
która to odpowiedzialność ma charakter akcesoryjny, a więc jest zależna od istnienia
zobowiązania składkowego płatnika i jego wysokości. Przy braku wydania i doręcze-
nia dłużnikowi decyzji ustalającej wysokość należności z tytułu składek na ubezpie-
czenia społeczne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowni-
czych, nie jest dopuszczalne wyłączenie kontroli wysokości zaległości składkowych,
bowiem prowadziłoby to do sytuacji braku możliwości zakwestionowania wysokości
należności składkowych po raz pierwszy określonych w decyzji organu rentowego. W
tej sytuacji, ustalenie obowiązku składkowego i jego wymiaru winno odbywać się z
udziałem dłużnika, któremu znane są wszelkie okoliczności związane z istnieniem
zobowiązania, a zatem udział tego ostatniego warunkuje prawidłowy tok sprawy (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2006 r., II CSK 300/06, niepublikowany,
w którym wskazano - ,,(...) Wprawdzie stwierdzenie istnienia zobowiązania nie należy
do kwestii prejudycjalnych, których rozstrzygnięcie nie może nastąpić w postępowa-
niu mającym rozstrzygnąć o odpowiedzialności z tego wynikającej, jednakże reguła
ta znajduje zastosowanie w sytuacjach, w których rozstrzyganiem o żądaniu pozwu,
a wcześniej - o przesłankach tego żądania objęte są strony tego samego toczącego
się postępowania. Jednoczesne rozstrzyganie o odpowiedzialności członków zarzą-
du spółki na podstawie art. 298 § 1 k.h. oraz o odpowiedzialności spółki wobec jej
wierzyciela stanowiłoby nie tylko odwrócenie przyjętego w tym przepisie porządku
rzeczy, zgodnie z którym za zobowiązania odpowiada, przede wszystkim, podmiot,
który je zaciągnął, ale byłoby też orzekaniem o stosunku prawnym między dwoma
partnerami, to jest wierzycielem i spółką, z których jeden - to jest spółka - jako strona
w tym postępowaniu nie występował. Rozstrzygnięcie tego rodzaju nie miałoby ani
waloru rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.), ani mocy wiążącej przewidzianej w art. 365
k.p.c.").
W związku z powyższym w postępowaniu zmierzającym do orzeczenia o od-
powiedzialności osoby trzeciej za zaległości z tytułu składek stroną winien być pier-
wotny dłużnik - płatnik składek. Sąd Apelacyjny w Warszawie w kilku orzeczeniach -
między innymi w powołanym wyżej - dał wyraz takiemu przekonaniu, uznając, że
przy braku decyzji wymiarowej skierowanej do płatnika, w postępowaniu toczącym
się z odwołania od decyzji o obciążeniu odpowiedzialnością za zaległości składkowe
spółek kapitałowych członków ich zarządu winna brać udział spółka kapitałowa (np.
wyrok z dnia 8 maja 2003 r. III AUa 2236/01, OSA 2003 nr 11, poz. 39). W sytuacji,
gdy spółka istnieje, co do zasady nie ma problemu z jej udziałem w takim postępo-
waniu. Natomiast rozważenia wymaga, co dzieje się, jeżeli spółka kapitałowa utraciła
byt prawny i brak jest następcy prawnego. W takich sytuacjach, gdy z istoty rzeczy
odpowiedzialność osoby trzeciej powstać może jedynie zamiast, a nie obok odpowie-
dzialności dotychczasowego dłużnika - stroną postępowania dotyczącego odpowie-
dzialności osoby trzeciej może być tylko ta osoba. W jaki sposób wówczas w postę-
powaniu zmierzającym do orzeczenia o odpowiedzialności osoby trzeciej - członka
zarządu - określić rozmiar zobowiązania płatnika składek, jeżeli w stosunku do niego
nie doszło do wydania decyzji wymiarowej, a nie ulega wątpliwości, że w przedmiocie
wysokości zobowiązania musi być pełna jasność i czy w związku z tym wobec nieist-
nienia dłużnika pierwotnego ustalenie wymiaru zobowiązania nie jest możliwe, czego
konsekwencją jest niemożność przeniesienia w drodze decyzji odpowiedzialności na
osoby trzecie. Mając świadomość, iż Spółka jako podmiot prawny nie istnieje, gdyż
po zakończeniu postępowania upadłościowego została wykreślona z Krajowego Re-
jestru Sądowego postanowieniem z dnia 9 grudnia 2004 r., organ rentowy wydał
decyzje o odpowiedzialności odwołujących się bez rozważenia, w jaki sposób ustalić
obowiązek składkowy i jego rozmiar w sytuacji braku decyzji wymiarowej ustalającej
wysokość zadłużenia Spółki, wydanej w stosunku do tej Spółki.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji z naruszeniem przepi-
sów procedury wezwał do udziału w sprawie podmiot, który był pozbawiony osobo-
wości prawnej, nie istniejący, czym doprowadziłby w istocie do nieważności postę-
powania opisanej w art. 379 pkt 2 k.p.c., jednakże de facto toczył postępowanie bez
udziału tego podmiotu, który utracił byt prawny, zatem zaskarżony wyrok nie zapadł
w warunkach nieważności. Zdaniem Sądu drugiej instancji - w sytuacji braku decyzji
ustalającej zobowiązanie płatnika składek - udział w postępowaniu zmierzającym do
orzeczenia o odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowie-
dzialnością dłużnika pierwotnego, zasadne wydaje się stanowisko, że w takim stanie
rzeczy wydanie przez organ rentowy decyzji przenoszącej odpowiedzialność na
osoby trzecie nie jest możliwe, przede wszystkim z tej przyczyny, że weryfikacja wy-
sokości zaległości składkowej z braku dłużnika jest wykluczona. Sąd Apelacyjny
wskazał także na kolejne zagadnienie - czy brak decyzji wymiarowej w stosunku do
płatnika składek - spółki z o.o. - w każdym wypadku uniemożliwia przeniesienie od-
powiedzialności na członków zarządu spółki, jeżeli nastąpiło jej wykreślenie z reje-
stru. W rozpatrywanej sprawie, w ukończonym postępowaniu upadłościowym wie-
rzytelność z tytułu składek została zgłoszona sędziemu komisarzowi, uznana w wy-
sokości wynikającej z jej zgłoszenia (zmieniono kategorie) i figuruje na liście wierzy-
telności przypadających od upadłej Spółki z o.o. Zakład Wydawniczo - Reprograficz-
ny ,,A.-G., ustalonej postanowieniem sędziego komisarza. Postępowanie upadłościo-
we, jak podniósł Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 5 grudnia 1996 r., I PKN
34/96 (OSNP 1997 nr 13, poz. 237), ,,zmierza do zaspokojenia wierzycieli (szczegól-
ny rodzaj egzekucji uniwersalnej). Uznanie zgłoszonej w nim wierzytelności prawo-
mocnym postanowieniem sędziego komisarza (sądu w przypadku zgłoszenia sprze-
ciwu), choć wywiera skutek w zasadzie tylko w tym postępowaniu, to jednakże ozna-
cza, że wierzytelność będzie w nim zaspokojona lub w razie niezaspokojenia będzie,
po ukończeniu lub umorzeniu postępowania upadłościowego, objęta tytułem egzeku-
cyjnym przeciwko upadłemu (art. 170 § 1 Prawa upadłościowego). Upadłemu w tej
ostatniej sytuacji będzie przysługiwało w ciągu roku od ukończenia lub umorzenia
postępowania upadłościowego szczególne powództwo o uchylenie mocy obowiązu-
jącej tytułu egzekucyjnego (art. 170 § 2 Prawa upadłościowego)", ale tylko w przy-
padku, gdy wierzytelności w postępowaniu upadłościowym nie uznał i o ile co do niej
nie zapadł jeszcze wyrok prawomocny. Oznacza to, jak Sąd Najwyższy przyjął w po-
wołanym wyżej postanowieniu, ,,że prawomocne uznanie wierzytelności w postępo-
waniu upadłościowym prowadzi do zaspokojenia wierzytelności lub objęcia jej tytu-
łem egzekucyjnym. Ma więc skutki takie same jak prawomocne osądzenie sprawy."
W niniejszej sprawie wierzytelności zgłoszone przez organ rentowy zostały w postę-
powaniu upadłościowym uznane przez upadłego w całości. Wobec tego i mając na
uwadze poglądy doktryny (por. F. Zedler: Prawo Upadłościowe i układowe, Toruń
1999, s. 211), że lista wierzytelności jest orzeczeniem pełniącym analogiczną do wy-
roku funkcję, istnieje podstawa do przyjęcia, że zobowiązanie z tytułu składek wobec
organu rentowego istnieje w sposób niepodważalny w wysokości wierzytelności
znajdujących się na ustalonej liście wierzytelności. W postępowaniu zmierzającym do
orzeczenia o odpowiedzialności członków zarządu za zaległości składkowe spółki z
o.o., toczącym się po wykreśleniu podmiotu z rejestru i przy niewydaniu, i niedorę-
czeniu dłużnikowi decyzji ustalającej wysokość należności z tytułu składek na ubez-
pieczenia społeczne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pra-
cowniczych, przeniesienie odpowiedzialności może zatem nastąpić tylko w odniesie-
niu do wierzytelności ZUS figurujących na liście wierzytelności, a okoliczność ta (za-
kres przeniesienia) jest przedmiotem badania przez sąd ubezpieczeń społecznych.
Przeniesienie odpowiedzialności za zobowiązania składkowe w wymiarze przekra-
czającym to, co zostało prawomocnie uznane w postępowaniu upadłościowym, nie
jest dopuszczalne, wobec braku jakiejkolwiek możliwości weryfikacji. Jak zauważa
Sąd Apelacyjny, możliwe jest także przyjęcie poglądu odmiennego, a mianowicie
skoro z przyczyn obiektywnych wygasł stosunek prawny łączący płatnika składek
(spółkę z o.o.) i organ rentowy jako wierzyciela, a wysokość zobowiązania składko-
wego powstającego z mocy prawa z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym przepisy
prawa ubezpieczeń społecznych łączą powstanie takiego zobowiązania, znajduje
wyraz w deklaracjach rozliczeniowych, to określenie rozmiaru długu składkowego
następuje w sposób wiążący na podstawie deklaracji, wiążący o tyle, że przy braku
dłużnika pierwotnego nie jest możliwe jego ustalanie. Organ rentowy w takiej sytuacji
byłby pozbawiony możliwości weryfikowania uwidocznionych w deklaracjach zapisów
- może poza oczywistymi błędami rachunkowymi - a przeniesienie odpowiedzialności
co do rozmiaru długu w postępowaniu o odpowiedzialność członków zarządu nie
podlegałoby innemu badaniu poza zgodnością z deklaracjami rozliczeniowymi. Nale-
ży przy tym wskazać, że zgodnie z art. 3a ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postę-
powaniu egzekucyjnym w administracji (jednolity tekst: Dz.U. z 2005r. Nr 229, poz.
1954 ze zm.) do egzekucji składek na ubezpieczenie społeczne (przez które rozumie
się też składki na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy oraz na Fundusz Gwa-
rantowanych Świadczeń Pracowniczych) stosuje się również egzekucję administra-
cyjną, jeżeli określone zaległości wynikają z deklaracji rozliczeniowej złożonej przez
płatnika składek na ubezpieczenie społeczne. Organ egzekucyjny, którym, stosownie
do art. 19 § 4 powołanej wyżej ustawy, jest dyrektor oddziału ZUS, uprawniony do
stosowania egzekucji z wynagrodzenia za pracę, ze świadczeń z ubezpieczenia
społecznego, z renty socjalnej, z wierzytelności pieniężnych oraz z rachunków ban-
kowych, w egzekucji administracyjnej należności pieniężnych z tytułu składek na
ubezpieczenia społeczne i należności pochodnych od składek, wystawia tytuł wyko-
nawczy. Zobowiązanemu przysługuje w terminie 7 dni prawo zgłoszenia do organu
egzekucyjnego zarzutów w sprawie prowadzenia postępowania egzekucyjnego - w
niniejszej sprawie tytuły wykonawcze nie były kwestionowane. Jednakże stwierdze-
nie rozmiaru zobowiązania wynikającego z deklaracji i wystawionego tytułu wyko-
nawczego to jedno, a twierdzenie, że zobowiązanie to zostało pokryte to już inna
kwestia. Rozwiązanie to jest uzasadnione o tyle, że instytucja odpowiedzialności
osoby trzeciej ma umożliwić wierzycielowi zaspokojenie, zwłaszcza tak ważnych
społecznie należności, obarczone jest jednak wadą, polegającą na tym, że korzysta-
jąca z domniemania prawdziwości deklaracja rozliczeniowa niejako zastępowałaby
akt administracyjny w postaci decyzji wymiarowej przy jednoczesnym pierwszorazo-
wym określeniu wysokości niespełnionego zobowiązania decyzją przenoszącą od-
powiedzialność, wynikającą z tego zobowiązania, na członka zarządu spółki jako
osobę trzecią i przy niemożności kwestionowania tego rozstrzygnięcia administracyj-
nego w tym zakresie. Interes osoby potencjalnie odpowiedzialnej za cudze zobowią-
zanie byłby chroniony w niewystarczającym stopniu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Doceniając staranność Sądu Apelacyjnego w opracowaniu motywów posta-
nowienia, przekazującego do rozstrzygnięcia wskazane zagadnienie prawne, należy
wstępnie zauważyć, że Sąd Apelacyjny ani w treści, ani w uzasadnieniu pytania
prawnego nie wskazał przepisów prawnych, których wykładnia nasuwa wątpliwość
przedstawioną w pytaniu prawnym i które miałyby być przedmiotem wykładni Sądu
Najwyższego. Zagadnienie to nadto zostało sformułowane w sposób tak ogólny, że z
jego treści wynikałby wniosek, iż wśród przepisów regulujących opłacanie składek na
ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwa-
rantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz odpowiedzialność osób trzecich za nie-
zapłacone składki przez zobowiązanego dłużnika zawarty jest przepis, który mógłby
stanowić ewentualnie podstawę do twierdzenia, że z chwilą ukończenia postępowa-
nia upadłościowego i wykreślenia spółki kapitałowej będącej dłużnikiem z Krajowego
Rejestru Sądowego zobowiązanie do zapłaty zaległych składek wygasa, a tym sa-
mym nie może obciążać osób trzecich odpowiadających za to zobowiązanie.
Mimo tych niedostatków Sąd Najwyższy uznał, że możliwe jest rozstrzygnięcie
tego zagadnienia. Zgodnie z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych do składek na ubezpieczenia społeczne mają odpowiednie
zastosowanie enumeratywnie wyliczone w tym przepisie przepisy ustawy z dnia 29
sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, w tym także przepisy regulujące odpowie-
dzialność osób trzecich za zobowiązania podatkowe. Stosownie natomiast do art. 32
ustawy systemowe do składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych, na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie: ich poboru, eg-
zekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, do-
konywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach
zbywalnych dłużnika oraz stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepi-
sy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne. Tak więc do składek na Fundusz
Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i ubezpieczenie zdro-
wotne ma zatem odpowiednie zastosowanie art. 31 tej ustawy, a w konsekwencji
mają odpowiednie zastosowanie wymienione w nim przepisy ustawy - Ordynacja po-
datkowa, w tym przepisy o odpowiedzialności osób trzecich za zobowiązania podat-
kowe (tak w uchwałach Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2008 r., II UZP 1/08, i z
dnia 4 czerwca 2008 r., II UZP 3/08, nieopublikowanych).

Zarówno przepisy ustawy - Ordynacja podatkowa, jak i art. 31 ustawy o syste-
mie ubezpieczeń społecznych ulegały zmianom od momentu ich uchwalenia. Nie
były to zmiany merytorycznie istotne z punktu widzenia rozstrzygnięcia sprawy, na co
trafnie zwrócił uwagę Sąd Apelacyjny. Decyzje dotyczące wnioskodawców zostały
wydane w dniu 25 stycznia 2006 r., a więc w czasie, w którym obowiązywał i obowią-
zuje do chwili obecnej art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w brzmie-
niu nadanym przez art. 9 pkt 2 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy -
Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 143, poz.
1199), która weszła w życie z dniem 1 września 2005 r., z wyjątkiem niektórych
przepisów, dla których został ustalony inny termin ich wejścia w życie. Wskazana
ustawa zmieniająca nie wprowadzała jednak zmian w przepisach Ordynacji podatko-
wej, które stanowiły podstawę prawną wydania decyzji obciążających powodów od-
powiedzialnością za składki niezapłacone przez spółkę. Można więc pominąć szer-
sze omówienie przepisów przejściowych tej ustawy.

Przepis art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych stanowi, że do
należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio, między innymi: art. 59 § 1 pkt 1,
3, 4, 8 i 9, art. 107 § 1, 1a, i 2 pkt 2 i 4, art. 108 § 1 i 4, art. 115, art. 116, art. 116a,
art. 117, art. 118 § 1 i 2 oraz art. 119 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja
podatkowa.

Odpowiedzialność członków zarządu spółki kapitałowej za zaległości podat-
kowe spółki kapitałowej jest uregulowana przede wszystkim w przepisach art. 116
ustawy - Ordynacja podatkowa. Obecnie obowiązujące brzmienie tych przepisów
zostało ustalone przez art. 1 pkt 94 ustawy z dnia 12 września 2002 r. o zmianie
ustawy - Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr
169, poz. 1387 ze zm.), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2003 r.

Na podstawie art. 21 wyżej wskazanej ustawy do odpowiedzialności podatko-
wej osób trzecich z tytułu zaległości podatkowych powstałych przed dniem jej wejścia
w życie stosuje się przepisy ustawy - Ordynacja podatkowa w brzmieniu sprzed
zmian. Oznacza to, że należy stosować te przepisy o odpowiedzialności osób trze-
cich obowiązujące w dacie przekształcenia się zobowiązania podatkowego w zale-
głość podatkową, niezależnie od momentu, w którym następuje orzekanie (por. S.
Babiarz w: S. Babiarz, B. Dauter, B. Gruszczyński, R. Hauser, A. Kabat, M. Nie-
zgódka-Medek: Ordynacja podatkowa. Komentarz, Warszawa 2004, s. 381 i 403).

Powodowie zostali obciążeni odpowiedzialnością za niezapłacone przez
spółkę składki należne za okres od grudnia 2001 r. do maja 2003 r. Zaległości spółki
w zapłacie składek powstały zatem w części przed, a w części po wejściu w życie
wyżej wymienionej ustawy zmieniającej. Do odpowiedzialności powodów mają tym
samym zastosowanie przepisy art. 116 ustawy - Ordynacja podatkowa zarówno w
dawnym, jak i w nowym brzmieniu, odpowiednio do dat powstania zaległości spółki w
zapłacie składek.

Art. 116 ustawy - Ordynacja podatkowa w brzmieniu obowiązującym od dnia 1
stycznia 2001 r. do dnia 31 grudnia 2002 r. miał następującą treść:

,,§ 1. Za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej i spółki akcyjnej w
organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu,
jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, chyba że członek zarzą-
du wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub
wszczęto postępowanie zapobiegające upadłości (postępowanie układowe) albo że
niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania
układowego nastąpiło nie z jego winy, bądź też wskaże on mienie, z którego egzeku-
cja jest możliwa.

§ 2. Odpowiedzialność członków zarządu spółki określona w § 1 obejmuje zo-
bowiązania podatkowe, które powstały w czasie pełnienia przez nich obowiązków
członków zarządu spółki.

Art. 116 ustawy - Ordynacja podatkowa w brzmieniu obowiązującym od dnia 1
stycznia 2003 r. ma następujące brzmienie:

,,§ 1. Za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w
organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu,
jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a
członek zarządu:
1) nie wykazał, że:
a) we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub
wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie ukła-
dowe) albo
b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępo-
wania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło
bez jego winy;
2) nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości
podatkowych spółki w znacznej części.

§ 2. Odpowiedzialność członków zarządu, określona w § 1, obejmuje zaległo-
ści podatkowe z tytułu zobowiązań, które powstały w czasie pełnienia przez nich
obowiązków członka zarządu.

§ 3. W przypadku gdy spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji
lub spółka akcyjna w organizacji nie posiada zarządu, za zaległości podatkowe spółki
odpowiada jej pełnomocnik albo odpowiadają wspólnicy, jeżeli pełnomocnik nie zo-
stał powołany. Przepisy § 1 i 2 stosuje się odpowiednio.

§ 4. Przepisy § 1-3 stosuje się również do byłego członka zarządu oraz byłego
pełnomocnika lub wspólnika spółki w organizacji.".

Nowe brzmienie art. 116 ustawy - Ordynacja podatkowa, nadane wyżej wy-
mienioną ustawą z dnia 12 września 2002 r., nie zmieniało więc rozwiązań meryto-
rycznych zawartych w tym artykule w poprzednim brzmieniu, a tylko je uściślało. W
szczególności nowy § 4 w art. 116 nie rozszerzał odpowiedzialności na byłych człon-
ków zarządu, a tylko uściślał wniosek wynikający z § 2 w art. 116 w poprzednim
brzmieniu, iż odpowiedzialność ponoszą również byli członkowie zarządu, jeżeli za-
ległość podatkowa powstała w czasie pełnienia przez nich funkcji członka zarządu
(por. np. wyrok NSA z dnia 13 lutego 2008 r., I FSK 265/07; Centralna Baza Orze-
czeń Sądów Administracyjnych, strona internetowa: http://orzeczenia.nsa.gov.pl).

Wyżej wymieniona ustawa z dnia 12 września 2002 r. nadała także obecnie
obowiązujące brzmienie przepisom art. 108 ustawy - Ordynacja podatkowa, które
regulują postępowanie w sprawach odpowiedzialności osób trzecich. Przepisy za-
warte w art. 108 ustawy - Ordynacja podatkowa są przepisami proceduralnymi, a tym
samym nie miał do nich zastosowania art. 21 wyżej wskazanej ustawy z dnia 12
września 2002 r., zgodnie z którym do odpowiedzialności podatkowej osób trzecich z
tytułu zaległości podatkowych powstałych przed dniem jej wejścia w życie stosuje się
przepisy ustawy - Ordynacja podatkowa w brzmieniu sprzed zmian. Ten przepis
obejmuje bowiem swoim zastosowaniem przepisy materialnoprawne, które regulują
przesłanki i zakres odpowiedzialności osób trzecich za zobowiązania podatkowe. W
sprawie, w której przedstawiono zagadnienie prawne mają więc zastosowanie prze-
pisy art. 108 ustawy - Ordynacja podatkowa w nowym brzmieniu. Na podstawie ode-
słania zawartego w art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych mają zasto-
sowanie do składek na ubezpieczenia społeczne tylko przepisy art. 108 § 1 i 4
ustawy - Ordynacja podatkowa.
Zgodnie z art. 116 § 1 ustawy - Ordynacja podatkowa za zaległości podatkowe
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w
organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie
całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki
okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:
1) nie wykazał, że:
a) we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub
wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie ukła-
dowe) albo
b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępo-
wania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło
bez jego winy;
2) nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości
podatkowych spółki w znacznej części.
Odpowiedzialność osób trzecich za zobowiązania podatkowe (składkowe) wy-
stępuje więc w sytuacji niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania
podatkowego (składkowego) przez podatnika (płatnika). Odpowiedzialność ta jako
uzależniona od istnienia zobowiązania podatkowego podatnika, powoduje, że ma
ona charakter akcesoryjny i następczy, gdyż nie może powstać bez uprzedniego po-
wstania obowiązku w stosunku do pierwotnego dłużnika. Jest to także odpowiedzial-
ność subsydiarna (posiłkowa), biorąc pod uwagę, że wierzyciel podatkowy (składko-
wy), nie ma swobody w kolejności zgłaszania roszczenia do podatnika lub osoby
trzeciej, lecz w pierwszej kolejności musi dochodzić należności od podatnika (por.
np. R. Mastalski [w:] B. Adamiak, J. Borkowski, R. Mastalski, J. Zubrzycki: Ordynacja
podatkowa. Komentarz 2007, Wrocław 2007, pkt 5 komentarza do art. 107, s. 493).
Wyżej wskazane cechy odpowiedzialności osób trzecich, a w szczególności solidar-
ny charakter odpowiedzialności osób trzecich z podatnikiem, nie dają podstawy do
twierdzenia, że utrata przez podatnika bytu prawnego powoduje ustanie odpowie-
dzialności osób trzecich odpowiadających solidarnie z podatnikiem. Ustanie bytu
prawnego jednego z podmiotów ponoszących odpowiedzialność solidarną nie powo-
duje bowiem, że pozostałe podmioty ponoszące solidarną odpowiedzialność zostają
z tej odpowiedzialności zwolnione. Odpowiedzialność osób trzecich istnieje także
wówczas, gdy ustał byt prawny podatnika. Warto zauważyć, że odpowiedzialność
członków zarządu spółki, określona w art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej ma charak-
ter ,,wewnętrznie" solidarny, a więc członkowie zarządu ,,sami" ponoszą odpowie-
dzialność solidarną za zaległości składkowe spółki. Co prawda przepis art. 107 § 1
Ordynacji podatkowej przyjmuje jako zasadę ogólną solidarną odpowiedzialność
osób trzecich wraz z płatnikiem, niemniej pamiętać należy, że zgodnie z art. 116 Or-
dynacji, dla bytu odpowiedzialności członków zarządu konieczne jest wykazanie, że
egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna. W oko-
licznościach sprawy ustalono, że Spółka zaprzestała płacenia swoich długów w spo-
sób trwały, a jednocześnie jej majątek nie wystarczał na ich pokrycie. W istocie więc
to członkowie zarządu spółki ponoszą odpowiedzialność solidarną, bowiem de facto
sama zobowiązana spółka nie dysponuje majątkiem podlegającym egzekucji - bez tej
przesłanki w ogóle nie dochodzi do ,,uruchomienia" odpowiedzialności osób trzecich.
Odpowiedzialność osób trzecich wygasa w następstwie zdarzeń prawnych, które po-
wodują wygaśnięcie zobowiązania podatkowego, wymienionych w art. 59 ust. 1
ustawy - Ordynacja podatkowa, znajdującym zastosowanie do należności z tytułu
składek, przy czym wśród tych zdarzeń nie została wymieniona utrata bytu prawnego
przez podatnika (śmierć osoby fizycznej lub likwidacja podmiotu prawnego będącego
jednostką organizacyjną).
Tak więc ustanie bytu prawnego płatnika składek samo w sobie nie stanowi
podstawy wyłączającej odpowiedzialność osób trzecich za składki ubezpieczeniowe
niezapłacone przez niego. Zarówno w orzecznictwie sądów administracyjnych jak i w
doktrynie prawa podatkowego nie było nigdy kwestionowane, że organ podatkowy
może wszcząć i prowadzić postępowanie przeciwko osobie trzeciej o zapłatę zale-
głości podatkowych podatnika także po ustaniu bytu prawnego podatnika. Z rozwa-
żań tych wynika więc, że możliwe jest przeniesienie odpowiedzialności za składki na
członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością po utracie bytu prawnego
przez spółkę wskutek ukończenia postępowania upadłościowego i wykreślenia tego
podmiotu z Krajowego Rejestru Sądowego, gdyż nie ma przepisu, który z utratą bytu
prawnego przez podmiot zobowiązany wiązałby skutek w postaci wygaśnięcia odpo-
wiedzialności osób trzecich odpowiedzialnych solidarnie z tym podmiotem za nieza-
płacone składki ubezpieczeniowe.

Na podstawie art. 108 § 1 ustawy - Ordynacja podatkowa o odpowiedzialności
podatkowej osoby trzeciej organ podatkowy orzeka w formie decyzji, przy czym
zgodnie z art. 108 § 2 pkt 2 ustawy - Ordynacja podatkowa ta decyzja nie może zo-
stać wydana między innymi przed ,,dniem doręczenia decyzji określającej wysokość
zobowiązania podatkowego". Przepis art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych zawiera odesłanie tylko do art. 108 § 1 i 4 ustawy - Ordynacja podatkowa,
nie zawiera więc odesłania do art. 108 § 2 ustawy - Ordynacja podatkowa. Sąd Naj-
wyższy w wyroku z dnia 30 stycznia 2008 r., (nieopublikowany), trafnie przywołanym
przez Sąd Apelacyjny, stwierdził, że oznacza to, iż do wydania przez organ rentowy
decyzji o obciążeniu odpowiedzialnością członka zarządu spółki z tytułu zaległości
składkowych spółki nie jest wymagane uprzednie wydanie przez organ rentowy de-
cyzji ustalającej zobowiązanie płatnika składek. Sąd Najwyższy wskazał w uzasad-
nieniu tego wyroku, że zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne
powstają z mocy samego prawa wskutek spełnienia przesłanek objęcia ubezpiecze-
niem społecznym. Przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych określają
wysokość składek i sposób ich obliczania, terminy i sposób uiszczenia obowiązko-
wych składek, dokonywania korekty i itd. W tym kontekście zrozumiałe jest, że ta
ustawa odsyła tylko do przepisów art. 108 § 1 i § 4 ustawy - Ordynacja podatkowa.

Na gruncie rozpoznawanej sprawy - co trafnie również skonstatował Sąd Ape-
lacyjny - brak odesłania do art. 108 § 2 ustawy oznacza, że organ rentowy może wy-
dać decyzję obciążającą osobę trzecią odpowiedzialnością za niezapłacone przez
podmiot zobowiązany składki ubezpieczeniowe także w sytuacji, gdy podmiot zobo-
wiązany utracił byt prawny, a tym samym niemożliwe byłoby wszczęcie przeciwko
niemu postępowania o niezapłacone składki i wydanie decyzji określającej istnienie
zaległości składkowej i jej wymiar.
Niewątpliwie zasadą jest, że w postępowaniu zmierzającym do orzeczenia o
odpowiedzialności osoby trzeciej za zaległości z tytułu składek stroną winien być
pierwotny dłużnik - płatnik składek. Niemniej jednak brak takiego płatnika wobec jego
likwidacji nie stoi na przeszkodzie dla wydania decyzji o odpowiedzialności osób
trzecich (tu członków zarządu spółki), przy czym w takiej sytuacji nie jest dopusz-
czalne wyłączenie kontroli wysokości zaległości składkowych, bowiem prowadziłoby
to do niemożności zakwestionowania wysokości należności składkowych po raz
pierwszy określonych w decyzji organu rentowego.
Należy również końcowo zauważyć, że żaden przepis proceduralny nie sprze-
ciwia się prowadzeniu postępowania i wydaniu przez organ rentowy decyzji obciąża-
jącej osobę trzecią odpowiedzialnością za zaległości składkowe płatnika składek.
Odrębną sprawą jest natomiast prawidłowość dokonania przez organ rentowy usta-
lenia istnienia i wymiaru zaległości składkowej, ta bowiem podlega zbadaniu w przy-
padku zgłoszenia określonych zarzutów w postępowaniu sądowym. Decyzja organu
rentowego o odpowiedzialności za zaległości składkowe zobowiązanej spółki (pier-
wotnego dłużnika - płatnika składek) stanowi niewątpliwie akt deklaratoryjny (zo-
bowiązania z tytułu składek powstają z mocy samego prawa po spełnieniu prze-
słanek objęcia takim ubezpieczeniem), natomiast decyzja określająca odpowiedzial-
ność osób trzecich (tu członków zarządu spółki) ma charakter sui generis konstytu-
tywny, dopiero bowiem od chwili jej wydania, powstaje odpowiedzialność osoby trze-
ciej (bez konieczności uprzedniego wydania decyzji o odpowiedzialności pierwotnego
dłużnika i wysokości zobowiązania składkowego).
Należy w tym miejscu zaznaczyć, że w samej ustawie - Ordynacja podatkowa
występują dwie sytuacje, w których do orzeczenia o odpowiedzialności osoby trzeciej
za zaległości podatkowe pierwotnego dłużnika, (gdy zobowiązanie podatkowe po-
wstaje z mocy prawa), nie jest wymagane uprzednie wydanie decyzji wymienionych
w art. 108 § 2 pkt 2 tej ustawy (art. 115 § 4, który dotyczy odpowiedzialności wspólni-
ków spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej oraz komplementariusza spółki komandyto-
wej albo komandytowo-akcyjnej niebędącego akcjonariuszem, oraz art. 117 § 4,
który dotyczy odpowiedzialności osoby prawnej przejmującej i osoby prawnej po-
wstałej w wyniku podziału). W sytuacjach określonych w art. 115 § 4 i w art. 117 § 4
ustawy - Ordynacja podatkowa w jednej decyzji można rozstrzygnąć o należnościach
ciążących na podatniku oraz orzec o odpowiedzialności osoby trzeciej (zob. np.: wy-
roki NSA z dnia 18 lutego 2003 r., sygn. akt SA/Bd 193/03, z dnia 21 lutego 2003 r., I
SA/Wr 2499/00, z dnia 29 maja 2003 r., III SA 2669/01, z dnia 19 lutego 2008 r., I
FSK 270/07; Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych, strona interneto-
wa: http://orzeczenia.nsa.gov.pl). Ta decyzja może być wydana także, gdy dłużnik
pierwotny przestał istnieć.

Tym się kierując orzeczono jak w sentencji.
========================================