Uchwała z dnia 19 października 1995 r.
II UZP 19/95


Przewodniczący SSN: Maria Tyszel, Sędziowie SN: Andrzej
Kijowski (sprawozdawca), Maria Mańkowska


Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Witolda Bryndy,
sprawy z wniosku Antoniego C. przeciwko Kasie Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego Oddział Regionalny w Z.W. o wyższe
odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy, po rozpoznaniu na
posiedzeniu jawnym dnia 19 października 1995 r. zagadnienia
prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi postanowieniem z dnia 26 lipca
1995 r. [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.


Czy przez pojęcie "zdarzenie" użyte w § 2 Rozporządzenia
Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 11 lutego
1994 r. - zmieniającego rozporządzenie w sprawie określenia
zasad ustalenia wysokości jednorazowego odszkodowania z tytułu
wypadku przy pracy rolniczej...(Dz. U. Nr 26, poz. 94) należy
rozumieć datę tego zdarzenia, czy też datę uznania wypadku
przy pracy rolniczej, z tytułu którego przysługuje prawo do
przewidzianych w Rozporządzeniu tym świadczeń ?


p o d j ą ł następującą uchwałę:


Zawarte w § 2 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i
Gospodarki Żywnościowej z dnia 11 lutego 1994 r. zmieniającego
rozporządzenie w sprawie określenia zasad ustalania wysokości
jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy
rolniczej i chorób zawodowych oraz zasiłku chorobowego (Dz. U.
Nr 26, poz. 94) pojęcie "zdarzenia" oznacza zdarzenie uznane
po dniu 31 grudnia 1993 r. za wypadek przy pracy rolniczej lub
chorobę zawodową, uprawniające do otrzymania jednorazowego
odszkodowania.

U z a s a d n i e n i e


Przedmiotowe zagadnienie prawne wyłoniło się na tle
następującego stanu faktycznego.

Wnioskodawca Antoni C. uległ w dniu 19 grudnia 1992 r.
wypadkowi przy pracy rolniczej, wskutek którego został
zaliczony do inwalidów I grupy. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego-Oddział w Z.W., decyzją z dnia 15 kwietnia 1993
r., odmówiła jednak wnioskodawcy przyznania jednorazowego
odszkodowania, gdyż uznała, że w toku czynności związanych z
prowadzeniem gospodarstwa zainteresowany dopuścił się rażącego
niedbalstwa.

Powyższą decyzję zmienił Sąd Wojewódzki w Łodzi, który w
wyroku z dnia 11 maja 1994 r., [...], uznał że do wypadku przy
pracy rolniczej wnioskodawca nie przyczynił się rażącym
niedbalstwem. Sprawa ustalenia wysokości jednorazowego odsz-
kodowania wypadkowego została natomiast przekazana do
rozpoznania przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego-Oddział w Z.W.

Po ustaleniu przez Wojewódzką Komisję Lekarską do Spraw
Inwalidztwa i Zatrudnienia, że wnioskodawca doznał 25% stałego
uszczerbku na zdrowiu, organ rentowy decyzją z dnia 28
października 1994 r. przyznał mu jednorazowe odszkodowanie w
wysokości 10.272.000 zł, obliczone według stawki po 410.854 zł
za każdy procent wspomnianego uszczerbku. Od decyzji tej w
części dotyczącej wysokości przyznanego odszkodowania odwołał
się wnioskodawca, który twierdził, że odszkodowanie należało
obliczyć według stawek obowiązujących w dacie wydania zas-
karżonego rozstrzygnięcia, czyli po 650.000 zł za jeden
procent uszczerbku. Organ rentowy wniósł o oddalenie
odwołania.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Łodzi wyrokiem z dnia 13 marca 1995 r., [...], odwołanie
oddalił. W uzasadnieniu wyroku Sąd podał, iż żądana przez
wnioskodawcę stawka jednorazowego odszkodowania ma zastoso-
wanie wobec zdarzeń zaistniałych po dniu 31 grudnia 1993 r.,
podczas gdy przedmiotowy wypadek miał miejsce w dniu 19
grudnia 1992 r.

Wspomniany wyrok zaskarżył rewizją wnioskodawca.
Rozpoznający rewizję Sąd Apelacyjny w Łodzi powziął poważną
wątpliwość prawną, jak należy interpretować pojęcie
"zdarzenie" w rozumieniu § 2 rozporządzenia Ministra Rolnictwa
i Gospodarki Żywnościowej z dnia 11 lutego 1994 r. (Dz. U. Nr
26, poz. 94), zmieniającego rozporządzenie z dnia 10 grudnia
1991 r. w sprawie określenia zasad ustalania wysokości
jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy
rolniczej i chorób zawodowych oraz zasiłku chorobowego (Dz. U.
Nr 117, poz. 509). Powołany przepis stanowi, że
rozporządzenie, określające stawkę jednorazowego odszkodowania
wypadkowego w kwocie po 650.000 zł za każdy procent stałego
lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, wchodzi w życie z
dniem ogłoszenia (tj. 28 lutego 1994 r.) i ma zastosowanie do
zdarzeń, które "miały miejsce" po dniu 31 grudnia 1993 r.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego z gramatycznej wykładni
cytowanego przepisu należałoby wnosić, że zdarzenie o jakim
jest w nim mowa jest wypadkiem przy pracy rolniczej. Taka
interpretacja prowadziłaby jednak do określenia wysokości
jednorazowego odszkodowania według zasad obowiązujących w
okresie poprzedzającym powstanie prawa do takiego świadczenia.
Tymczasem zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst:
Dz. U. z 1993 r., Nr 71, poz. 342 ze zm.) prawo do
odszkodowania powstaje, gdy zostanie stwierdzony uszczerbek na
zdrowiu wynikający ze zdarzenia będącego wypadkiem przy pracy
rolniczej.

Z tych względów można więc prezentować zarówno pogląd, że
zdarzeniem w rozumieniu § 2 rozporządzenia z dnia 11 lutego
1994 r. jest zdarzenie uznane za wypadek przy pracy, jak też
ustalenie prawa do odszkodowania z tytułu zdarzenia będącego
wypadkiem przy pracy lub choroby zawodowej, tzn. gdy następuje
prawna ocena danego zdarzenia faktycznego, iż jest ono
wypadkiem przy pracy uprawniającym do przyznania ustawowo
przewidzianych świadczeń.

Za taką wykładnią przemawiają zasady określania wysokości
jednorazowych odszkodowań wypadkowych dla pracowników. Stawki
nowych odszkodowań, podwyższane w trybie obwieszczeń Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej przysługują bowiem, jeżeli stopień
trwałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu spowodowanego
wypadkiem przy pracy, jego zwiększenie lub związek śmierci
pracownika z takim wypadkiem zostanie prawomocnie stwierdzony
począwszy od daty ogłoszenia obwieszczenia. Wysokość
odszkodowania ustala się zatem według zasad obowiązujących w
dacie wymagalności roszczenia. Przyjęcie odmiennej zasady przy
ustalaniu wysokości odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy
rolniczej prowadziłoby do pokrzywdzenia osób, które wskutek
kwestionowania przez organ rentowy okoliczności wypadku lub
też uznania, że zachodziły okoliczności wyłączające prawo do
odszkodowania, otrzymują należne im świadczenie z opóźnieniem
(po zmianie stawek).


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki
Żywnościowej z dnia 10 grudnia 1991 r. w sprawie określenia
zasad ustalania wysokości jednorazowego odszkodowania z tytułu
wypadku przy pracy rolniczej i chorób zawodowych oraz zasiłku
chorobowego (Dz. U. Nr 117, poz. 509) stanowiło w § 1, że
odszkodowanie takie wynosi 66% emerytury podstawowej
obowiązującej w grudniu 1991 r. za każdy procent stałego lub
długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, z uwzględnieniem zwięk-
szeń przewidzianych w przepisach o świadczeniach z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Cytowany przepis,
obowiązujący od dnia 1 stycznia 1992 r, został znowelizowany
rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z
dnia 11 lutego 1994 r. (Dz. U. Nr 26, poz. 94), które w § 1
ustaliło, że jednorazowe odszkodowanie wynosi 650.000 zł za
każdy procent stałego uszczerbku na zdrowiu, z uwzględnieniem
wyżej wspomnianych zwiększeń. Nowelizacja ta weszła w życie z
dniem ogłoszenia, czyli z dniem 28 lutego 1994 r., lecz miała
być stosowana "do zdarzeń, które powstały po dniu 31 grudnia
1993 r." (§ 2).

Przepis § 2 rozporządzenia nowelizacyjnego został więc w
uzasadnieniu postanowienia Sądu Apelacyjnego zacytowany
niedokładnie, gdyż jego końcowej części Sąd ten przypisał
brzmienie: "do zdarzeń, które miały miejsce...". Być może
dlatego Sąd z gramatycznej wykładni § 2 rozporządzenia
wywiódł, że przedmiotowym zdarzeniem wydaje się być
zaistnienie wypadku przy pracy rolniczej. Wprawdzie zdarzenie
może "mieć miejsce", "nastąpić", czy "zaistnieć" i w tym
sensie językowe skojarzenie Sądu Apelacyjnego było właściwe,
lecz przepis § 2 rozporządzenia wiąże jego zastosowanie ze
"zdarzeniami, które powstały..." Tymczasem słowo "powstanie"
należałoby według składniowych reguł języka polskiego łączyć
nie tyle ze zdarzeniem rozumianym jako zaistnienie wypadku
przy pracy rolniczej, ile z jego następstwem, czyli skutkiem w
postaci stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu albo
śmierci.

Jakkolwiek więc określenie "powstanie zdarzenia" jest
językowo niezręczne, a treściowo niejednoznaczne, to jego
interpretacja powinna być prowadzona w kierunku zapewniającym
zgodność aktu wykonawczego z przepisami ustawy. Kiedy zaś us-
tawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników (jednolit tekst: Dz. U. z 1993 r, Nr 71, poz. 342 ze
zm.) definiuje pojęcie wypadku przy pracy rolniczej, to nie
używa sformułowania o nagłym zdarzeniu, które "powstało",
tylko zostało "wywołane" (art. 11 ust. 1), Inna sprawa, że
rolniczą chorobą zawodową jest według art. 12 ustawy choroba,
która "powstała" w związku z pracą w gospodarstwie rolnym,
jeżeli należy do zakresu chorób zawodowych określonych w
przepisach wydanych na podstawie kodeksu pracy. Co prawda
zwrot "powstanie choroby" nie razi tak jak wyrażenie
"powstanie wypadku", ale i on budzi zastrzeżenia, zwłaszcza że
w ustawie chodzi o chorobę wykazującą "związek z pracą w
gospodarstwie rolnym", tzn. nie tyle "powstałą", ile
"pozostającą" w związku z taką pracą.

Decydujące znaczenie dla sposobu rozumienia § 2
rozporządzenia musi zatem mieć nie językowy, lecz merytoryczny
aspekt ustawowej regulacji jednorazowego odszkodowania, która
pojęcie (art. 9 pkt 1), przesłanki nabycia (art. 10 ust. 1)
oraz wysokość tego świadczenia (art. 13 ust. 2 i 4), łączy
jednolicie dla wypadków przy pracy rolniczej lub rolniczej
choroby zawodowej, ze stwierdzeniem uszczerbku na zdrowiu albo
ze śmiercią. Zdarzeniem aktualizującym zastosowanie § 1
rozporządzenia, zmieniającego (podwyższającego) wysokość
stawek jednorazowego odszkodowania będzie zatem konsekwentnie
uznanie danego zdarzenia po dniu 31 grudnia 1993 r. za wypadek
przy pracy rolniczej lub rolniczą chorobę zawodową, upraw-
niające do otrzymania takiego świadczenia.

Argumentem wspierającym powyższą wykładnię jest ponadto
art. 13 ust. 1 ustawy, który stanowi, że jednorazowe
odszkodowanie przyznaje się "na zasadach" przewidzianych dla
pracownika lub członków jego rodziny w przepisach o świadcze-
niach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. W
pojęciu owych "zasad" mieści się przyjęta w pracowniczym
ubezpieczeniu wypadkowym reguła, że zwaloryzowane w
obwieszczeniach Ministra Pracy i Polityki Socjalnej stawki
jednorazowych odszkodowań przysługują wtedy, gdy począwszy od
daty obwieszczenia zostanie prawomocnie stwierdzony stopień
trwałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, jego
zwiększenie lub związek śmierci pracownika z wypadkiem przy
pracy lub chorobą zawodową. Wysokość jednorazowego
odszkodowania ustala się więc jednolicie dla obu systemów
ubezpieczenia wypadkowego według stawek obowiązujących w dacie
wymagalności roszczenia.

Z wyżej wskazanych względów Sąd Najwyższy na podstawie
art. 391 § 2 k.p.c. podjął uchwałę jak w sentencji.
=======================================