Uchwała z dnia 8 lipca 1994 r.
II UZP 13/94

Przewodniczšcy SSN: Teresa Romer, Sędziowie SN: Stefania Szymańska
(sprawozdawca), Maria Tyszel,

Sšd Najwyższy, przy udziale prokuratora Stefana Trautsolta, w sprawie z
wniosku Doroty I. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P.
o rentę rodzinnš wypadkowš i jednorazowe odszkodowanie, po rozpoznaniu na
posiedzeniu jawnym dnia 8 lipca 1994 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez
Sšd Apelacyjny w Poznaniu postanowieniem z dnia 9 lutego 1994 r., [...] do
rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.,

"Czy wypadek jakiemu uległ poborowy wezwany do stawienia się zgodnie z
art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 21.X.1967 r. o powszechnym obowišzku obrony
Rzeczypospolitej Polskiej (jednolity tekst: Dz. U. z 1992 r., Nr 4, poz. 16)
przed
komisjš lekarskš uważa się za wypadek w szczególnych okoliczno ciach okre lony
w § 5 ust. 2 rozporzšdzenia Rady Ministrów z dnia 3.X.1975 r. w sprawie podstawy
wymiaru renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, wiadczeń dla
pracowników, którzy ulegli wypadkom w szczególnych okoliczno ciach oraz
wiadczeń dla osób nie będšcych pracownikami (Dz. U. nr 33, poz. 179 z pó n.
zm.), względnie za wypadek w drodze do pracy lub z pracy w rozumieniu § 15 pkt 2
rozporzšdzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej oraz Ministra Zdrowia i
Opieki
Społecznej z dnia 17.X.1975 r. w sprawie zasad i trybu orzekania o uszczerbku na
zdrowiu oraz wypłacania wiadczeń z tytułu wypadku przy pracy, w drodze do pracy
i
z pracy oraz z tytułu chorób zawodowych (Dz. U. nr 36, poz. 199 z pó n. zm.) ?"

p o d j š ł następujšcš uchwałę:

Członkom rodziny poborowego, wezwanego do stawienia się przed
komisjš lekarskš (art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powsze-

chnym obowišzku obrony Rzeczypospolitej Polskiej - jednolity tekst: Dz. U. z
1992 r., Nr 4, poz. 16), który uległ miertelnemu wypadkowi w drodze do
siedziby tej komisji lub w drodze powrotnej, przysługujš wiadczenia na
zasadach i w trybie przewidzianym dla pracowników w przepisach o wiad-

czeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Prawo do tych
wiadczeń ustala i wiadczenia wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

U z a s a d n i e n i e

Przedstawione zagadnienie prawne powstało na tle następujšcego stanu
faktycznego:
Marcin I., urodzony w dniu 26 kwietnia 1971 r., zatrudniony w prywatnym
Zakładzie Murarsko-Betoniarskim w R. od dnia 11 czerwca 1990 r., otrzymał
wezwanie do stawienia się na Komisję Poborowš w G. W. w dniu 13 marca 1991 r.
Po stawieniu się przed Komisjš, celem dostarczenia zdjęć udał się do domu
motocyklem kolegi i w czasie drogi na prostym odcinku uderzył w tył przyczepy
cišgniętej przez cišgnik, w wyniku czego podniósł mierć na miejscu.
Wnioskodawczyni jako żona imieniem własnym oraz małoletniego syna Alana
I., urodzonego w dniu 23 wrze nia 1990 r., domaga się przyznania renty rodzinnej
wypadkowej oraz jednorazowego odszkodowania.
Organ rentowy decyzjš z dnia 24 stycznia 1992 r. załatwił wniosek odmownie,
z tym uzasadnieniem, że wypadek miertelny, jakiemu uległ mšż wnioskodawczyni
nie jest wypadkiem przy pracy, jak również w drodze do pracy lub z pracy w
rozumieniu przepisów ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o wiadczeniach z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz. U. z 1983 r., Nr
30,
poz. 144 ze zm.).
Sšd Wojewódzki-Sšd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu
wyrokiem z dnia 1 czerwca 1993 r. zmienił zaskarżonš decyzję w ten sposób, że
"przyznał odwołujšcej na syna Alana I. rentę rodzinnš wypadkowš od dnia 14 marca
1991 r. oraz jednorazowe odszkodowanie z tytułu mierci Marcina I. z powodu
wypadku przy pracy". Sšd Wojewódzki, powołujšc się na przepis art. 6 ust. 1 i 2
wyżej wymienionej ustawy, przyjšł, że Marcin I. uległ wypadkowi w czasie urlopu
okoliczno ciowego udzielonego mu w zwišzku z obowišzkiem stawienia się do
poboru; wypadek zdarzył się więc w zwišzku z wykonywaniem "poleceń władz
państwowych w drodze do komisji poborowej", tj. w czasie podróży służbowej w
okoliczno ciach innych, niż wykonywanie zwykłych obowišzków pracowniczych;
majšcy za na względzie, że Marcin I. nie był w chwili wypadku nietrze wy, ani
że
nie udowodniono, by do wypadku doszło z jego wyłšcznej winy, dlatego członkowie
jego rodziny uprawnieni sš - zgodnie z art. 12 tej ustawy - do jednorazowego
odszkodowania, a zgodnie z art. 26 - do renty rodzinnej.
Natomiast zdaniem Sšdu Apelacyjnego w Poznaniu, nie ulega wštpliwo ci, że
wykonanie polecenia władz państwowych nie może być uznane za podróż służbowš
w rozumieniu art. 6 ust. 2 cytowanej wyżej ustawy. Sšd Apelacyjny podkre lił, że
istotę podróży służbowej stanowi polecenie wyjazdu w zwišzku z wykonywaniem
pracy, co w sprawie w ogóle nie zachodzi. Dlatego Sšd Apelacyjny nie podzielił
stanowiska Sšdu Wojewódzkiego, iż miertelny wypadek, jakiemu uległ Marcin I. w
dniu 13 marca 1991 r. jest wypadkiem przy pracy. Sšd Apelacyjny wywiódł dalej,
iż
Marcin I. wezwany na komisję poborowš również nie odbywał drogi w zwišzku z
pracš, gdyż za drogę do pracy lub z pracy w rozumieniu § 14 i 15 w/wym.
rozporzšdzenia z dnia 17 pa dziernika 1975 r., pozostajšcš w zwišzki z pracš
uważa
się między innymi, drogę do innego punktu w celu spełnienia powinno ci
pracowniczej, a więc łšczšcej się z interesem zakładu pracy, co również nie
miało
miejsca i dlatego przedmiotowego zdarzenia nie można uznać za wypadek w drodze
do pracy lub z pracy w rozumieniu § 15 pkt 2 tegoż rozporzšdzenia.
Sšd Apelacyjny jednak podkre lił, że Marcin I. w dniu zdarzenia wykonywał
swój obowišzek obywatelski wynikajšcy z ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o
powszechnym obowišzku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (jednolity tekst: Dz. U.
z
1992 r., Nr 4, poz. 16). Przepisy tej ustawy - wywiódł dalej Sšd Apelacyjny -
nie
przewidujš dla mężczyzn przedpoborowych i poborowych w razie wypadku w drodze
do miejsca wezwania lub w drodze powrotnej oraz członków rodzin osób zmarłych
wskutek takiego wypadku wiadczeń na zasadach i w trybie przewidzianym dla
pracowników w przepisach o wiadczeniach na podstawie wymienionej wyżej ustawy
wypadkowej. Wypełnienie obowišzku obywatelskiego przez Marcina I. prowadziło w
konsekwencji do obrony Ojczyzny i dlatego - zdaniem Sšdu Apelacyjnego -
wypadek, jakiemu uległ on w dniu 13 marca 1991 r. można uznać za wypadek w
szczególnych okoliczno ciach w rozumieniu § 5 ust. 2 powołanego wyżej
rozporzšdzenia z dnia 9 pa dziernika 1975 r., skoro się zważy, że ustawodawca za
taki wypadek uznał, między innymi, wypadek przy chronieniu własno ci społecznej
przed grożšcš jej szkodš. Wypadki osób wezwanych w celu wypełnienia obowišzku
obywatelskiego wynikajšcego z art. 27 ust. 1 w/wymienionej ustawy z dnia 21
listopada 1967 r. powinny być uznane jako wypadki w szczególnych okoliczno ciach
w rozumieniu § 5 ust. 2 w/wym. rozporzšdzenia, skoro przepisy tej ustawy nie
przewidujš wiadczeń w razie wypadku zaistniałego w takich okoliczno ciach. Za
przyjęciem takiego poglšdu przemawiajš - zdaniem Sšdu Apelacyjnego - również
względy społeczne, moralne oraz zasada równo ci i praworzšdno ci w
demokratycznym Państwie. Sšd Apelacyjny jednak podnosi, że zajęcie takiego
stanowiska byłoby wštpliwe przy założeniu, że wyliczenie wypadków zawarte w ust.
2 § 5 wyżej wymienionego rozporzšdzenia z dnia 3 pa dziernika 1975 r., z tytułu
których przysługujš wiadczenia wymienione w ust. 1 tego przepisu, jest
wyczerpujšce.

Sšd Najwyższy zważył, co następuje:

1. W wietle bezspornego stanu faktycznego sprawy należy podzielić
stanowisko Sšdu Apelacyjnego, iż wypadek jakiemu uległ mšż wnioskodawczyni nie
może być zakwalifikowany jako wypadek zaistniały w czasie podróży służbowej w
rozumieniu art. 6 ust. 2 pkt. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o wiadczeniach
z
tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983
r.,
Nr 30, poz. 144 ze zm.), okre lanej dalej jako "ustawa wypadkowa z 1975 r.".
Trafna jest argumentacja Sšdu Apelacyjnego, że istotę podróży służbowej
stanowi polecenie wyjazdu w zwišzku z wykonywanš praca, co w przypadku męża
wnioskodawczyni nie miało miejsca. W dniu wypadku udał się on bowiem w drogę w
celu stawienia się przed komisję poborowš, co nie pozostawało w jakimkolwiek
zwišzku z wykonywanš pracš w prywatnym zakładzie murarsko-betoniarskim.
Udanie się męża wnioskodawczyni w drogę było spowodowane wyłšcznie polece-

niem komisji poborowej do stawienia się w okre lonym miejscu i w czasie przed tš
komisjš.
Zasadne jest także stanowisko Sšdu Apelacyjnego, iż - z uwagi na stan
faktyczny sprawy - brak jest podstawy do zakwalifikowania przedmiotowego
zdarzenia jako wypadku w drodze do pracy lub z pracy w rozumieniu §§ 14 i 15
rozporzšdzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych oraz Ministra Zdrowia i
Opieki Społecznej z dnia 17 pa dziernika 1975 r. w sprawie zasad i trybu
orzekania
o uszczerbku na zdrowiu oraz wypłacania wiadczeń z tytułu wypadku przy pracy, w
drodze do pracy i z pracy oraz z tytułu chorób zawodowych (Dz. U. Nr 36, poz.
199
ze zm.). Mšż wnioskodawczyni nie odbywał drogi z domu do pracy lub z pracy do
domu, ani też nie udał się w drogę do innego miejsca w celu spełnienia czynno ci
zwišzanych z pracš. Nie ma też podstawy do zrównania jego drogi do siedziby
komisji poborowej z drogš do miejsca lub z miejsca wykonywania zadań
społecznych (§ 15 pkt 2).
Natomiast nie można podzielić sugestii Sšdu Apelacyjnego co do ewentual-

nego zakwalifikowania wypadku, jakiemu uległ mšż wnioskodawczyni, jako wypadku
w szczególnych okoliczno ciach w rozumieniu § 5 ust. 2 rozporzšdzenia Rady
Ministrów z dnia 3 pa dziernika 1975 r. w sprawie [...] wiadczeń dla
pracowników,
którzy ulegli wypadkom w szczególnych okoliczno ciach, oraz wiadczeń dla osób
nie będšcych pracownikami (Dz. U. Nr 33, poz. 182 ze zm.). Przepis § 5 wyżej
wymienionego rozporzšdzenia przewiduje wiadczenie dla osób, które uległy
wypadkowi w szczególnych okoliczno ciach, jednak w ust. 2 wymienia
enumeratywnie wypadki, z tytułu których przysługujš wiadczenia okre lone w ust.
1.
Wyliczenie to jest wyczerpujšce, a ponieważ nie obejmuje ono wypadków
poborowych w drodze do siedziby komisji poborowej lub w drodze powrotnej, nie ma
podstawy do zastosowania tego przepisu. Tre ć pkt 2 ust. 2 § 5 wyżej wymie-

nionego rozporzšdzenia (wypadek przy chronieniu własno ci społecznej przed
grożšcš jej szkodš), na który to przepis powołał się Sšd Apelacyjny, jest
jednozna-

czna i nie daje podstawy do rozcišgnięcia tego przepisu na wypadki poborowych,
jakie mogš zaistnieć w drodze do komisji poborowej lub z powrotem do miejsca
zamieszkania.
2. Powyższe rozważania jednak nie przesšdzajš o tym, iż poborowy, który
uległ wypadkowi w drodze do siedziby komisji poborowej (lub w drodze powrotnej),
a
w razie wypadku miertelnego uprawnieni członkowie jego rodziny, nie korzystajš
z
ochrony ubezpieczeniowej w zakresie wiadczeń wypadkowych. Podstawy do
zajęcia korzystnego rozstrzygnięcia należy jednak poszukiwać w przepisach ustawy
z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowišzku obrony Rzeczypospolitej
Polskiej (jednolity tekst: Dz. U. z 1992 r., Nr 4, poz. 16ze zm.).
W my l art. 1 tejże ustawy obrona Ojczyzny jest sprawš i obowišzkiem
wszystkich obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, za zgodnie z art. 27 i art. 32
poborowi (mężczy ni, którzy w danym roku kalendarzowym kończš 19 lat), sš
obowišzani stawić się przed komisjš poborowš w okre lonym miejscu i czasie - pod
rygorem grzywny. Również w my l art. 52 osoby podlegajšce powszechnemu
obowišzkowi obrony sš obowišzane do osobistego stawienia się na wezwanie
wła ciwych organów w sprawach dotyczšcych tego obowišzku w terminie i miejscu
okre lonym w wezwaniu oraz do poddania się badaniom lekarskim. Na poborowym
spoczywa więc obowišzek ustawowy stawienia się w wyznaczonym terminie i
miejscu przed komisjš poborowš.
Ustawa o powszechnym obowišzku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oprócz
przepisów dotyczšcych zasadniczej służby wojskowej zawiera przepisy regulujšce
służbę w obronie cywilnej, służbę zastępczš, a także przepisy regulujšce
obowišzek
wiadczeń osobistych w czasie pokoju. W my l art. 200 obowišzek wiadczeń
osobistych, polegajšcych na wykonywaniu różnego rodzaju prac dora nych na rzecz
przygotowania obrony Państwa, może być nałożony na osoby posiadajšce
obywatelstwo polskie, które ukończyły 16 lat, a nie przekroczyły 60 lat życia.
Zgodnie
za z art. 206 ust. 3 osobom takim, które doznały uszczerbku na zdrowiu wskutek
wypadku powstałego podczas lub w zwišzku z wykonywaniem wiadczeń osobistych
albo w bezpo redniej drodze do miejsca wykonywania tych wiadczeń lub w drodze
powrotnej, oraz członkom rodzin osób zmarłych wskutek takiego wypadku,
przysługujš wiadczenia na zasadach i w trybie przewidzianym dla pracowników w
przepisach o wiadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych z
tym, że prawo do wiadczeń ustala i wiadczenia wypłaca Zakład Ubezpieczeń
Społecznych. Odpowiednie wiadczenia przewidziane sš także dla poborowych,
odbywajšcych służbę zastępczš (art. 197) lub służbę w obronie cywilnej (art.
162).
Ustawa o powszechnym obowišzku obrony Rzeczypospolitej Polskiej natomiast nie
przewiduje żadnych wiadczeń wynikajšcych ze szkód poniesionych przez
poborowych (członków ich rodzin) w razie wypadku zaistniałego w drodze do
siedziby komisji poborowej lub w drodze powrotnej. Uzasadnione jest zatem
stanowisko, że w tym zakresie mamy do czynienia z lukš w prawie. Nie ma bowiem
żadnych racjonalnych argumentów, ażeby przyjšć, iż prawodawca uznał, że takie
sytuacje sš prawnie obojętne i nie ma potrzeby ich prawnego unormowania. Dlatego
w celu usunięcia tej luki w drodze analogii należy odnie ć się do takiej normy
prawnej, która dotyczy najbardziej zbliżonego stanu faktycznego i która jest
najbardziej zbliżona z punktu widzenia celu dyspozycji prawnej (tzw. ratio
legis).
Kierujšc się powyższymi przesłankami Sšd Najwyższy uważa, że najbardziej
zbliżonš normš prawnš jest art. 200 ustawy o powszechnym obowišzku obrony
Rzeczypospolitej Polskiej, ponieważ osobiste stawiennictwo przed komisjš poboro-

wš jest obowišzkiem wynikajšcym z ustawy i dotyczy osób, które nie sš
żołnierzami,
ale których działanie zmierza do obrony Państwa. W konsekwencji - w drodze
analogii - należy zatem przyjšć, iż w stosunku do takich osób (członków rodziny)
- w
razie szkód spowodowanych wypadkiem w drodze do siedziby komisji poborowej lub
w drodze powrotnej, należy stosować przepis art. 206 ust. 3 ustawy o powszechnym
obowišzku obrony Rzeczypospolitej Polskiej; oznacza to, iż takim osobom
przysługujš wiadczenia na zasadach i w trybie przewidzianym dla pracowników w
przepisach o wiadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Jeżeli ustawodawca udziela ochrony osobom (członkom rodzin), które
doznały szkody przy wykonywaniu dora nych wiadczeń na rzecz obronno ci
Państwa, to tym bardziej ochrona ta i stosowne wiadczenia należš się poborowym
(członkom ich rodzin), którzy wezwani do stawienia się w miejscu siedziby
komisji
poborowej, a więc do wypełnienia ustawowego obowišzku zwišzanego z obronš
Państwa, doznali szkody wskutek wypadku, jakiemu ulegli w tej drodze.
Majšc powyższe na uwadze Sšd Najwyższy podjšł uchwałę o tre ci przyto-

czonej w sentencji.
========================================