Uchwała z dnia 23 czerwca 1995 r.
II UZP 12/95

Przewodniczący SSN: Stefania Szymańska, Sędziowie SN:Maria Mańkowska
(sprawozdawca), Maria Tyszel,

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Witolda Bryndy, w sprawie z wniosku
Mirosława D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Ł. o wcześ-
niejszą emeryturę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 23 czerwca 1995 r.
zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny III Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi postanowieniem z dnia 21 kwietnia 1995 r., [...] do
rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

Czy pracownik zwolniony w trybie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.
o szczególnych warunkach rozwiązywania stosunku pracy z przyczyn dotyczących
zakładu pracy (Dz. U. Nr 4/91, poz. 19) z pracy wykonywanej w wymiarze 1/2 etatu, ma
prawo do wcześniejszej emerytury na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 26 stycznia 1990 r. w sprawie wcześniejszych emerytur dla
pracowników zwolnionych z pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (Dz. U. Nr 4,
poz. 27) w sytuacji gdy w chwili rozwiązywania tego stosunku pracy kontynuuje inne
zatrudnienie w większym rozmiarze czasu pracy, wykonywane dotychczas równolegle ?

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Pracownik zwolniony w trybie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.
o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z
1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.) z pracy wykonywanej w wymiarze 1/2 etatu ma prawo
do wcześniejszej emerytury na podstawie § 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 stycznia 1990 r. w sprawie wcześniejszych
emerytur dla pracowników zwalnianych z pracy z przyczyn dotyczących zakładów
pracy (Dz. U. Nr 4, poz. 27) także w sytuacji, gdy w chwili rozwiązania tego
stosunku pracy kontynuuje inne zatrudnienie.


U z a s a d n i e n i e

Sąd Apelacyjny w Łodzi przedstawił Sądowi Najwyższemu w trybie art. 391 § 1
k.p.c. wyżej przytoczone zagadnienie prawne w następującym stanie faktycznym:
Wnioskodawca Mirosław D. złożył w dniu 17 listopada 1993 r. wniosek o przyznanie
wcześniejszej emerytury. Pracował ostatnio w Spółdzielni Mieszkaniowej od 1 paździer-
nika 1992 r. do 31 grudnia 1992 r. w wymiarze 1/2 etatu i od 1 stycznia 1993 r. w
wymiarze 3/4 etatu oraz w okresie od 15 kwietnia 1993 r. do 10 września 1993 r.
pracował równocześnie w spółce z o.o. "P.-B." w wymiarze 1/2 etatu. Rozwiązanie
stosunku pracy ze spółką "P.-B." nastąpiło na podstawie ustawy z dnia 28 grudnia 1989
r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy z powodu zawieszenia działalności firmy w pewnym
zakresie, a następnie likwidacji stanowiska pracy wnioskodawcy.
W chwili zwolnienia z pracy w spółce "P.-B.", wnioskodawca był nadal zatrud-
niony w Spółdzielni Mieszkaniowej, gdzie pracował do 30 czerwca 1994 r. i został
zwolniony w drodze wypowiedzenia umowy o pracę. Organ rentowy odmówił przyznania
wcześniejszej emerytury na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 26 stycznia 1990 r. w sprawie wcześniejszych emerytur dla pracow-
ników zwalnianych z pracy z przyczyn dotyczących zakładów pracy (Dz. U. Nr 4, poz.
27) uznając, że możliwość taką wyklucza dalsze nieprzerwane zatrudnienie w drugim
miejscu pracy.
Wyrokiem z dnia 6 września 1994 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łodzi oddalił odwołanie wnioskodawcy od powyższej decyzji,
podzielając stanowisko organu rentowego. Z treści rewizji wnioskodawcy wynika, iż
roszczenie swoje opiera na fakcie rozwiązania stosunku pracy przez spółkę "P.-B." na
podstawie i z przyczyn określonych w ustawie z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych
warunkach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących
zakładu pracy. Okoliczność ta nie była kwestionowana, jednakże Sąd Apelacyjny ma
wątpliwość, czy rozwiązanie stosunku pracy w jednym zakładzie pracy w trybie
przepisów ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. rodzi uprawnienia do wcześniejszej
emerytury w sytuacji, gdy w chwili rozwiązania tego stosunku pracy kontynuowane jest
drugie zatrudnienie, wykonywane dotychczas równocześnie.
Sąd Apelacyjny zauważa, że z jednej strony przepis § 1 rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 stycznia 1990 r. stanowi, że pracownicy, z którymi
rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w okolicznościach określonych w art. 1 ust. 1 i 2 i
art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania
z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy - mogą przejść
na wcześniejszą emeryturę, bez względu na wiek, jeżeli do dnia rozwiązania stosunku
pracy posiadają określony okres zatrudnienia i poza tymi warunkami, rozporządzenie
nie wymienia żadnych warunków dodatkowych. Jednocześnie Sąd Apelacyjny uznaje,
że osoba zatrudniona w wymiarze połowy obowiązującego czasu pracy jest
pracownikiem w rozumieniu kodeksu pracy, a okres takiej pracy jest okresem
zatrudnienia uwzględnianym przy ustalaniu prawa do świadczeń emerytalnych, jest więc
również pracownikiem, o jakim mowa w § 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 26 stycznia 1990 r., który nabywa prawo do wcześniejszej
emerytury w razie rozwiązania stosunku pracy w okolicznościach określonych w art. 1
ust. 1 i 2 i art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. W chwili rozwiązania tego
stosunku pracy wnioskodawca posiadał wymagany okres zatrudnienia do wcześniejszej
emerytury.
Z drugiej jednak strony, Sąd Apelacyjny podnosi, że przepis § 1 ust. 1 roz-
porządzenia wszystkie warunki do przyznania wcześniejszej emerytury łączy z "dniem
rozwiązania stosunku pracy" bez bliższego określenia, czy jest to dzień rozwiązania
tylko danego stosunku pracy, czy też taki dzień rozwiązania stosunku pracy, w którym
pracownik z przyczyn dotyczących zakładu pracy traci wszelkie środki utrzymania
płynące z pracy najemnej.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, wykładnia celowościowa przepisów rozporzą-
dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 stycznia 1990 r. wskazuje raczej, że
wcześniejsze emerytury powinny stanowić rekompensatę i zabezpieczenie pracow-
ników, którzy utracili wszelkie środki utrzymania.
Kontynuowanie zatem drugiego zatrudnienia, wykonywanego dotychczas
równolegle, w większym wymiarze czasu pracy i wyżej płatnego świadczy, że roz-
wiązanie jednego stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy nie stanowi
całkowitej utraty źródeł utrzymania przez pracownika, choćby przejściowo, lecz tylko ich
ograniczenie.
Prokurator i pełnomocnik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, występujący na
rozprawie przed Sądem Najwyższym, wnieśli o udzielenie odpowiedzi pozytywnej na
przedstawione pytanie prawne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 stycznia 1990 r. w
sprawie wcześniejszych emerytur dla pracowników zwalnianych z pracy z przyczyn
dotyczących zakładów pracy (Dz. U. Nr 4, poz. 27) zostało wydane na podstawie
delegacji z art. 27 ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). Delegacja ta zezwala na
określenie zasad wcześniejszego przechodzenia na emeryturę na warunkach innych,
niż przewidziane w ustawie o z.e.p. i na określenie w takich przypadkach zasad
obniżania emerytury do czasu osiągnięcia wieku emerytalnego oraz zasad zawieszania
emerytury na czas osiągania wynagrodzenia lub dochodu z tytułu wykonywania
zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Omawiane rozporządzenie takich zasad nie
określa, zatem zastosowanie mają ogólne zasady prawa ubezpieczeniowego, doty-
czące zawieszalności świadczeń emerytalnych. Odnośnie do emerytury przyznanej na
podstawie art. 27 ust. 3 ustawy o z.e.p., a więc także na mocy § 1 rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 stycznia 1990 r., obowiązuje art. 24 ust. 3
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach
ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze
zm.), który przewiduje zawieszenie emerytury w wypadku osiągania miesięcznego wy-
nagrodzenia lub dochodów, w kwocie wyższej niż 120% przeciętnego wynagrodzenia
za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu
Statystycznego.
Prawo pracownika do wcześniejszej emerytury, które jest niezależne od pobie-
ranego wynagrodzenia z innego stosunku pracy, należy odróżnić od podjęcia
świadczenia emerytalnego, bowiem dopiero jego wypłata, a nie prawo do świadczenia,
podlega zawieszeniu w razie osiągania dochodów.
Na podstawie § 1 rozporządzenia z dnia 26 stycznia 1990 r. mogą przejść na
wcześniejszą emeryturę pracownicy, bez względu na wiek, jeżeli osiągnęli do dnia roz-
wiązania stosunku pracy okres zatrudnienia wynoszący łącznie z okresami równo-
rzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia co najmniej 35 lat dla kobiet i 40 lat dla
mężczyzn. Z treści tego przepisu wynika również warunek rozwiązania stosunku pracy
w okolicznościach określonych w art. 1 ust. 1 i 2 oraz art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z
1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.).
Jednakże dzień rozwiązania tego stosunku pracy odnosi się wyłącznie do oceny
długości wymaganego okresu zatrudnienia. Świadczy o tym użyty zwrot: "jeżeli
osiągnęli do dnia rozwiązania stosunku pracy okres zatrudnienia... co najmniej 35 lat
dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn".
Sformułowania tego nie należy wykładać rozszerzająco i odnosić go do obowiąz-
ku pracownika rozwiązania również innych stosunków pracy, skoro takiego warunku w
ogóle nie przewidują przepisy rozporządzenia ani ustaw ubezpieczeniowych.
Słusznie zauważył Sąd Apelacyjny, że poza warunkami, dokładnie sprecyzo-
wanymi w § 1 rozporządzenia, tj. rozwiązaniem umowy o pracę z przyczyn dotyczących
zakładu pracy oraz wymaganym okresem zatrudnienia, rozporządzenie nie przewiduje
żadnych warunków dodatkowych. Szersza interpretacja tych dwóch warunków przez
przyjęcie obowiązku rozwiązania także innych stosunków pracy, łączących pracownika
z innymi zakładami pracy, byłaby zatem nieuprawniona.
Także wskazana przez Sąd Apelacyjny wykładnia celowościowa § 1 rozporzą-
dzenia, że wcześniejsza emerytura powinna stanowić rekompensatę i zabezpieczenie
pracowników, którzy tracą wszelkie środki utrzymania, nie jest usprawiedliwiona i
przekonująca, gdy przepisy prawa ubezpieczeniowego przewidują zawieszenie wypłaty
tej emerytury w sytuacji osiągania dochodów, określonych w przytoczonym wyżej art.
24 ust. 3 ustawy rewaloryzacyjnej.
Uprawniony do wcześniejszej emerytury na podstawie § 1 rozporządzenia z dnia
26 stycznia 1990 r. ma zatem do wyboru: albo podjęcie tej emerytury przy rezygnacji z
pewnych wynagrodzeń i dochodów, albo zawieszenie wypłaty tego świadczenia w razie
osiągania określonych dochodów. Nie można jednak odmówić pracownikowi, z którym
rozwiązano stosunek pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy i który posiada
wymagany staż emerytalny - prawa do wcześniejszej emerytury dlatego, że pozostaje w
innym zatrudnieniu. Ani przepisy omawianego rozporządzenia, ani obowiązujących
ustaw ubezpieczeniowych nie przewidują bowiem całkowitej utraty środków utrzymania,
jako warunku do przyznania prawa do wcześniejszej emerytury.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak w sentencji.

========================================