Uchwała z dnia 20 stycznia 1995 r.
II UZP 1/95

Przewodniczący SSN: Maria Tyszel (sprawozdawca), Sędzia SN: Adam
Józefowicz, Sędzia SA: Jerzy Kuźniar,

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Witolda Bryndy, w sprawie z wniosku
Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa Oddział Terenowy w O. przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. o składki na Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 20 stycznia
1995 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w Warszawie
postanowieniem z dnia 12 grudnia 1994 r. [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.


Czy Agencja Rolna Skarbu Państwa i jej Oddziały Terenowe są zobowiązane do
płacenia składki na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych o jakim mowa
w art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w
razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 1994 r., Nr 1 poz. 1) ?

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa i jej oddziały terenowe nie mają
obowiązku opłacania składek na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych przewidzianych w ustawie z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie
roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 1994 r.,
Nr 1, poz. 1).

U z a s a d n i e n i e

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z dnia 14 kwietnia 1994
r., stwierdził, że Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa Oddział Terenowy w O.
zobowiązana jest od dnia 1 stycznia 1994 r., do opłacania składki na Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych na podstawie art. 19 ustawy z dnia 29
grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności praco-
dawcy (Dz. U. z 1994 r., Nr 1, poz. 1) zwanej dalej ustawą o ochronie roszczeń pracow-
niczych oraz art. 7 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu
ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 1989 r., Nr 25, poz. 137 ze zm.).
W odwołaniu, wniesionym do Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Olsztynie Agencja domagała się uchylenia obowiązku zapłaty składek
na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od dnia 1 stycznia
1994 r. wraz z odsetkami i kosztami postępowania podnosząc, że podlega wyłączeniu
spod działania ww. ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych na podstawie jej art. 2 ust. 2, ponieważ art. 3 Prawa upadłościowego
wyklucza - w stosunku do Agencji działającej na rzecz Skarbu Państwa - możliwość
ogłoszenia jej upadłości.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 29
czerwca 1994 r. zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że Agencja Własności Rolnej
Skarbu Państwa nie ma obowiązku opłacania składek na podstawie ww. ustawy o
ochronie roszczeń pracowniczych, ponieważ ustawa z dnia 19 października 1991 r., o
gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz. U. Nr 107, poz. 464 ze zm.) zwanej dalej ustawą o gospodarowaniu
nieruchomościami, nie przewiduje trybu likwidacji Agencji, która działając w imieniu i na
rzecz Skarbu Państwa nie ma również zdolności upadłościowej.
W rewizji od tego wyroku organ rentowy, zarzucając naruszenie art. 2 ust. 2 i art.
19 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych, wnosił o jego zmianę i oddalenie
powództwa. W uzasadnieniu rewizji organ rentowy podniósł, że ustawa o gospodaro-
waniu nieruchomościami nie wyklucza możliwości likwidacji Agencji "w trybie usta-
wowym" oraz, że przepisy Prawa upadłościowego mają zastosowanie również do Agen-
cji Własności Rolnej Skarbu Państwa.
Rozpoznający rewizję Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Warszawie uznał, że w sprawie występuje budzące poważne wątpliwości zagadnienie
prawne, przytoczone w sentencji uchwały i przedstawił je do rozstrzygnięcia Sądowi
Najwyższemu na podstawie art. 391 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

I. Ustawą z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych utwo-
rzono m.in. ze składek płaconych przez pracodawców, Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych służący zaspokojeniu roszczeń pracowniczych w razie nie-
wypłacalności pracodawcy. W myśl art. 2 ust. 1 tej ustawy pracodawcą, w jej rozu-
mieniu, jest osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna zatrudniająca pracowników w
związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, z wyjątkiem zakładów budżetowych i
gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych. Przepisów tej ustawy nie stosuje
się jednak do pracodawcy, wobec którego odrębne przepisy wyłączają możliwość
ogłoszenia upadłości i likwidacji (ust. 2 art. 2 ww. ustawy).
Rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia zależy od znalezienia odpowiedzi
na pytanie:
czy Oddział Terenowy Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa jest praco-
dawcą w rozumieniu art. 2 ustawy o ochronie świadczeń pracowniczych, w stosunku do
którego istnieje możliwość ogłoszenia upadłości i likwidacji.

Ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych nie precyzuje pojęcia działalności
gospodarczej. Jego określenie znajduje się w ustawie z dnia 23 grudnia 1988 r., o dzia-
łalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324 ze zm.). W myśl art. 2 tej ustawy,
działalnością gospodarczą jest działalność wytwórcza, budowlana, handlowa i usłu-
gowa, prowadzona w celach zarobkowych i na własny rachunek podmiotu prowadzą-
cego taką działalność. Ustawą z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieru-
chomościami rolnymi Skarbu Państwa, utworzono Agencję Własności Rolnej Skarbu
Państwa, będącą państwową osobą prawną (art. 3 tej ustawy), której zadaniem jest
gospodarowanie Zasobem Własności Rolnej Skarbu Państwa. Z art. 5 tej ustawy
wynika, że Skarb Państwa nie przekazał Agencji prawa własności i innych praw rzeczo-
wych, lecz jedynie powierzył jej wykonywanie tych praw na swoją rzecz, wskazując w
art. 6, że Agencja realizuje zasady wynikające z polityki Państwa. Przepisy te wskazują
wprawdzie, jak to podniesiono w odwołaniu, że Agencja nie posiada pełnej wolności
gospodarczej wynikającej z art. 6 Konstytucji, jednakże Sąd Najwyższy nie podziela
poglądu Agencji, że brak tej wolności oznacza, że nie prowadzi ona, a zwłaszcza jej
oddziały terenowe, działalności gospodarczej. Zgodnie bowiem z art. 20 ust. 1 ustawy,
Agencja prowadzi samodzielną gospodarkę finansową, a w ramach jej zadań,
określonych w art. 6, mieści się prowadzenie działalności gospodarczej.
Zdaniem Sądu Najwyższego Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz jej
oddziały terenowe są więc pracodawcami w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy o ochronie
roszczeń pracowniczych.
II. Organ rentowy, w odpowiedzi na odwołanie prezentuje pogląd, że Prawo
upadłościowe nie wyłącza możliwości ogłoszenia upadłości Agencji oraz, że przepisy na
podstawie których utworzono Agencję, nie wykluczają "(...) możliwości likwidacji tego
podmiotu w trybie ustawowym".
W myśl art. 3 § 1 Prawa upadłościowego nie można ogłosić upadłości państwo-
wych jednostek organizacyjnych, chyba że ustawa wyłącza odpowiedzialność Skarbu
Państwa za ich zobowiązania, instytucji i organizacji utworzonych w drodze ustawy.
Zdaniem Sądu Najwyższego Agencja, będąca państwową osobą prawną, utworzoną w
drodze ustawy, w stosunku do której nie została wyłączona odpowiedzialność Skarbu
Państwa za jej zobowiązania, jest więc taką państwową jednostką organizacyjną, w
stosunku do której nie można ogłosić upadłości. Na poparcie swego, odmiennego
stanowiska organ rentowy nie przytoczył żadnych argumentów prawnych, w związku z
czym trudno z nim polemizować.
Wnosząc o oddalenie odwołania organ rentowy podnosi też zarzut, że: "Fakt, że
w ustawie powołującej Agencję brak jest zapisu o trybie likwidacyjnym nie wyklucza
możliwości likwidacji tego podmiotu w trybie ustawowym".
Jest oczywistym, że skoro wobec Agencji Rynku Rolnego nie stosuje się prze-
pisów o upadłości, to nie mogą mieć do niej zastosowania przepisy o likwidacji w pos-
tępowaniu upadłościowym. Na rozprawie przed Sądem Najwyższym przedstawiciel
organu rentowego wyjaśnił, że powołując się na możliwość likwidacji Agencji "w trybie
ustawowym" organ rentowy uważa, że ponieważ Agencja została utworzona aktem
ustawowym, to w przyszłości będzie mogła zostać zlikwidowana w tym samym trybie.
Zdaniem Sądu Najwyższego, wykładnia gramatyczna przytoczonego wyżej art. 2
ust. 2 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych, w szczególności użycie w tym
przepisie czasu teraźniejszego czasownika "wyłączać" oznacza, że przepisów tej
ustawy nie stosuje się w okresie, w którym w stosunku do określonego pracodawcy
brak jest przepisów dopuszczających możliwość jego likwidacji. Sąd Najwyższy
zauważa, że ani w dotychczasowym orzecznictwie, ani też w doktrynie prawa, nie jest
znana - prezentowana przez organ rentowy - wykładnia, polegająca na stosowaniu
aktualnie obowiązujących norm prawnych, do takich rozwiązań, które mogą być przyjęte
w przyszłym ustawodawstwie. W omawianym tu ust. 2 art. 2 ustawy o ochronie
roszczeń pracowniczych ustawodawca poprzez określenie "możliwość ogłoszenia
likwidacji" mógł mieć na myśli jedynie likwidację przewidzianą w aktualnie obowiązują-
cym prawie a nie teoretyczną możliwość wprowadzenia takiego uregulowania w
nieokreślonej przyszłości.
Na takie znaczenie pojęcia likwidacji wskazuje również art. 3 ust. 2 pkt 2 ustawy
o ochronie roszczeń pracowniczych stanowiący, że niewypłacalność pracodawcy w
rozumieniu ustawy, (oprócz wynikającej z Prawa upadłościowego, a której dotyczy ust.
1 art. 3), zachodzi także w razie niezaspokojenia roszczeń pracowniczych z powodu
braku środków finansowych po wszczęciu postępowania likwidacyjnego. Przepis ten
dotyczy więc postępowania likwidacyjnego, prowadzonego np. na podstawie przepisów
ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. z 1991 r.,
Nr 18, poz. 80 ze zm.), czy też ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 51, poz. 298 ze zm.), względnie przepisów
Kodeksu handlowego.
Skoro zatem obowiązujące przepisy nie przewidują likwidacji Agencji oraz nie
wyłączają wobec niej i jej organów terenowych odpowiedzialności Skarbu Państwa, nie
może po jej stronie zaistnieć niewypłacalność w rozumieniu powołanego art. 3 ust. 2 pkt
2 ustawy. Nadmienić należy, że w razie "likwidacji" oddziału terenowego (w ramach
uprawnień statutowych Agencji), wszelkie roszczenia pracownicze zaspokaja Agencja
działająca na rzecz i w imieniu Skarbu Państwa, a więc brak byłoby podstaw prawnych
do dokonywania jakichkolwiek wypłat z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych.
Sąd Najwyższy w pełni podziela pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny, że
stanowisko organu rentowego oparte na błędnym założeniu, iż Agencja Rolna Skarbu
Państwa jest podmiotem objętym Prawem upadłościowym, względnie może podlegać
likwidacji, zostało podyktowane względami fiskalnymi.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy, na mocy art. 391 k.p.c. podjął
uchwałę, jak w sentencji.

========================================